Tíminn - 07.01.1928, Blaðsíða 1

©faíbferi
og afgrci&feluma&ur 9T i m a n s er
XannDeig þorsteins&óttir,
Samban&sljúsinu, SeYfjapíf.
^fgteibsía
C i m a n s er i Sambanösfjúsinu.
©pin öaglega 9—f2 f. f}.
Sími ^96.
Xn. ár. Reykjavík, 7. janúar 1928. 1. blafi.
Straumhvörf. @íminn málastjórn, sem býr framleiðend- um landsins þvílíkar búsifjar, ef ætla mætti að hún hefði fyrir- fram séð afleiðingar slíkra glap- son tónskáld. Voru þessir menn báðir miklir afreksmenn á sínu sviði og mun að líkindum verða langt þess að bíða, að þjóðin
Yfirlit um viðbui-ði ársins. Stofnun Framsóknarflokksblaðanna var í öndverðu reist á von- um um, að tilveruþörf þeirra. og ætlunarverk yrði viðurkent á tvennan hátt. I fyrsta lagi að þjóðin léði stefnu þeirra fylgi. I öðru lagi, að í landinu fyndust nægilega margir s k i 1 v í s i r kaup- endur, til þess að fjárhagur blaðanna yrði trygður. — Fyrnefnd viðurkenning er þegar fengin. Þau hafa tvö haldið uppi sókn og vörn gegn miklum sæg af blöðum samkepnismanna og unnið glæsilegan sigur á stórum svæðum á landinu. Hinsvegar hefir, því miður, orðið talsverður misbrestur á skilvísi sumra af hin- ráða. Afsökun hennar verður hinn alkunni misbrestur á víð- sýni þess manns, er fór með fjár- váðin og einblíndi á ríkisfjárhag- inn en lét sig engu skifta um hag landsins þegna. En jafnframt verður sú afsökun ásökun á hendur þeim flokki, sem fær fjár- reiður og fjármálaumráð í hend- eignist jafnoka þeirra. Hefir minningu þeirra beggja verið
Það er fagur siður, að takast í hendur um áramótin, þakka fyrir liðið ár og óska til hamingju á hinu komanda. Endunninningar hins umliðna og vonir um hið ókomna er sú tvennskonar hugs- gerð of lítil skil í blöðum hér á landi. — Auk þeirra skulu af merkum mönnum látnum nefndir þessir: Benedikt Magnússon kaupfélagsstjóri í Tjaldanesi, Geir Sæmundsson vígslubiskup Akureyri, Kristjana Hafstein
unarstarfsemi, er vinnur stöðugt '
að því, að byggja upp manninn. |
skapgerð hans, reynsluþekkingu i
og framhug. Og áramótasiðurinn j
er tákn þess, að á þeim tíma- |
mótum verða hugsanir okkar rík-
ari, endurminningamar ljósari,
vonimar djarfari, hugir okkar
samstiltari en endranær. Um ára-
mótin erum við hæfari en ella, til
þess að skilja orsakasamhengið í
lífi okkar sjálfra og í lífi þjóðar-
innar. Þá tengjast fortíð og fram-
tíð handaböndum.
Á sama hátt og hverjum manni
er nauðsynlegt að horfa um öxl
í eigin lífi svo er þjóðinni allri
holt að líta til baka yfir liðið Hr,
athuga sameiginleg höpp og
ófarnað og skilja reynslu ársins
til varnaðar eða framhvata. Af
þessum ástæðum vill Tíminn gefa
stutt yfirlit um árferði og helstu
viðburði á umliðnu ári.
Tíðarfarið. Veðursæld hefir á
árinu verið einhver hin mesta í
manna minnum. Tíð var nokkuð
umhleypingasöm í byrjun ársins,
en veturinn allur varð óvenju
snjóléttur og mildur. Þó gerði
nokkurt kuldakast seint í apríl, er
hamlaði byrjunargróðri til nokk-
urs hnekkis grassprettu á sumr-
inu. Varð þó spretta vel í meðal-
lagi. Sumarveðurátta var um það
einstök, að hún var jafnhagstæð
sunnan lands og norðan, enda
varð nýting heyja hin besta, sem
á varð kosið, nálega um alt land.
Munu helst hafa orðið misbrigði
nokkur í veðuráttu á Austfjörð-
um. Haustið gerðist stormasamt
með talsverðum úrfellum og urðu
heyskaparlokin nokkuð tafsöm
sumstaðar. Þó varð heyfengur
mikill og sérlega góður. Sömu-
leiðis hepnaðist matjurtaræktun
ágætlega. 1 vetrarbyrjun rak nið-
ur snjó norðan lands. En brátt
rann á landátt með blíðviðri og
hlákum og tók upp nálega allan
snjó. Hélst jörð snjólaus og gekk
fénaður sjálfala alt til áramóta í
landkostasveitum. Sunnan lands
var úrkomusamara með nokkrum
umhleypingum, en þó veðurmildi
hin mesta. Gerði nokkurt snjóföl
um jólin en tók upp aftur, milli
jóla og nýárs. Undir áramótin var
um 8 gráða hiti hér á landi, en
8 gráða frost í Khöfn og mun
veðurátta hafa verið stórum mild-
ari á íslandi en á meginlandi Ev-
rópu það sem af er vetri.
Skepnuhöld munu hafa orðið
sæmileg nema í sumum héruðum
norðan lands og vestan. Sumarið
1926 var eitthvert hið mesta
óþurkasumar og varð nýting
heyja hin versta eigi síst' í fyr-
greindum héruðum. Enda er talið
að fénaður hafi dáið þar umvörp-
um á sumum svæðum vegna van-
fóðrunar, af því að heyin reynd-
ust ófullnægjandi fóður, þótt þau
nægðu að vöxtum til. Verður af
því ljóst, að forðagæsla, sem lýt-
ur eingöngu að því að mæla
stabbana, er ekki fullnægjandi og
þarf víðtækari ráðstafanir til
um mörgu kaupendum blaðanna. — Tíminn vill, nú um áramótin,
minna þessa kaupendur sína á, að samvinnumönnum hefir ekki
verið gefið upp hátt á annan eða tveir tugir miljóna króna af
veltufé þjóðarinnar eins og aðstandendum andstæðingablaðanna.
Slíkt gjafafé hefir farið í eyðslu við að reka atvinnufyrirtæki
þeirra og b 1 a ð a k o st. Þannig hefir þeim gefist kostur á, að
ti-yggja góðan fjárhag blaða sinna, án þess að gerast eftirgangs-
samir um áskriftargjöld blaðanna og aukið á þann hátt landlæga
óskilsemi í þessari grein viðskifta hér á landi. Staðreyndimar,
sem fyrir liggja, eru ofurljósar og einfaldar: Ef Framsóknar-
flokkurinn og blöð hans halda ekki, hér eftir eins og hingað til,
baráttu uppi fyrir málstað sveitanna, munu þær á næstu áratugum
leggjast í fulla auðn, og ef bændur halda ekki sjálfir uppi mál-
gögnum, til þess að beitast fyrir málefnum sínum, þá gera ekki
aðrir það. Af þessum ástæðum vill Tíminn alvarlega áminna
skulduga kaupendur blaðsins um að gera því skil hið allra fyrsta.
vamar gegn fellishættu af þess-
um orsökum.
Aflabrögð. Þorskafli varð mik-
ill á árinu og einkum í ýmsum
verstöðvum norðan lands á Eyja-
firði og víðar. Urðu þar uppgrip
svo mikil, að slíks eru engin
dæmi. Sömuleiðis varð síldarafli
stórkostlegur og aflaðist nokkuð
á níunda hundrað þús. tunnur,
þar af í bræðslu um 600 þús.,
hitt í salt og kryddsöltun.
Verslun og fjárhagur. Þrátt
fyrir það að við Islendingar höf-
um með litlum undantekningum
átt góðæri að fagna á undan-
fömum árum höfum við átt við
vaxandi fjárhagsörðugleika að
stríða. Má telja að þannig sé hátt-
að hyggindum okkar og ráða-
breytni, að hið versta hallæri
gæti orðið í landinu þrátt fyrir
veltiárferði. til lands og sjávar.
Verslunin reynist meira og minna
óhagstæð, þ. e. verð afurðanna
svarar ekki til framleiðslukostn-
aðar. Gífurleg húsaleiga og sí-
vaxandi þröng í verslunarstétt
landsins á mikinn þátt í dýrtíð
og of háu kaupgjaldi. Og í hrað-
sprottnum bæjum, sniðnum mjög
að hætti erlendrar fjárhyggju-
menningar, eyðir mikill þorri
landslýðs efnum sínum langt úr
hófi fram.
Þrátt fyrir mikinn uppburð
fiskjar mun útgerðin vera stödd
í meiri og minni vanda og eigi
síst síldarútgerðin. Verð á salt-
fiski var kallað lágt meginhluta
ársins, en hækkaði nokkuð síð-
ustu mánuðina. Var þá fiskur
að mestu seldur, svo að verð-
hækkun sú kom að minna liði en
skyldi. 1 síldarútveginurn er
ástandið stórum lakara og virð-
ist einu gilda hversu til tekst um
veiðibrögð, með því að atvinnu-
vegurinn er nú, undir atvinnu-
stjórn samkepnismanna, gersam-
lega ofurseldur útlendingum. Er
talið að Svíar eigi nú, með til-
styrk íslenskra leppa, ítök í
flestum söltunarstöðvum norðan
lands og hafi markað og sölu al-
veg í hendi sér. Og um bræðslu-
smiðjumar er kunnugt, að þær
eru flestar eign útlendinga og er
talið, að þær séu reknar með
drjúgum hagnaði.
Við útför Ihaldsstjórnarinnar
hafa blöð hennar og sjálfur hinn
fráfarandi fjármálaráðh. skreytt
eftirmælin staðlausu skrumi um
þá fjárhagsviðreisn, sem þau
telja að Ihaldsstjómin hafi orkað
á undanförnum áram, í fyrsta
lagi er það margsannað, meðal
annars af játningu fyrv. fjár-
málaráðherra sjálfs*), að tekju-
auki sá, er stofnað var til á
þingi 1924, var ekki íhaldsstjórn-
inni eða flokk hennar sérstaklega
að þakka, heldur fremur andstæð-
ingum þáverandi stjómar, er
áttu frumkvæði að tekjuaukalög-
unum. I öðru lagi má svo að
orði kveða, að Jón Þorláksson
varpaði í svelg ófamaðarins með
annari hendi því, sem að hinni
barst, þar sem um var að ræða
ráðstafanir hans í gengismálinu.
Sérstaklega kom þó þungi þeirra
ráðstafana niður á öllum fram-
leiðendum landsins bæði útvegs-
mönnum og bændum. Gerðist það
hvorttveggja, að gjaldeyrir
þeirra, fyrir seldar afurðir, rým-
aði til innanlands nota sem svar-
aði hækkun krónunnar og að
skuldir þær, er hvíldu á fram-
leiðslufyrirtækjunum og stofnað
hafði verið til á lággengisárun-
um hækkuðu í raun réttri að
sama skapi. Af þessum sökum
hlóðust afskaplegar byrðar á þá
kynslóð, sem nú fer með fjár-
reiður þjóðarinnar og er auðsætt
að hún verður, þegar hún sjálf
gengur úr leik, að veita mildu af
þeim byrðum yfir á bak þeirra,
sem um þessar mundir era að
koma fyrir sig fótum við vöggu-
stokkinn. — Til sannindamerkis
um það, hvemig togaraútgerð-
inni, sem af mörgum er talin
bera meginhlutann af skattabyrð-
unum, vegnaði undir vemd Jóns
Þorlákssonar má benda á, að
skattárið 1926 borguðu sex af
togarafélögum Reykjavíkm- um
3000 kr. tekjuskatt í ríkissjóð
samanlagt og önnur sex
borguðu ekki neitt. Voru þó und-
angengin hin mestu aflaár. Má
telja að kaldrifjuð sé sú fjár-
*) Á framboðsfundi til landskjörs á
Akureyri sumarið 1926 lét Jón por-
láksson svo um mælt, „að hann hefði
aldrei þakkað fjárhagsviðreisn ríkis-
sjóðsins íhaldsflokknum eða stjóm
hans eingöngu og jafnvel ekki sér-
staklega".
ur manni, sem er haldinn jafn-
háskalegum sjónvanka. Má svo
að orði kveða, að J. Þorl. og 1-
haldsmenn yfirleitt hafi starað
sig blinda á ríkisfjárhaginn með-
an þeim sást yfir það, sem ligg-
ur hverjum athugulum ferming-
ardreng í augum uppi, að sterk-
ur f járhagur þegnanna er grund-
völlurinn undir tryggilegum ríkis-
fjárhag og á því að vera fyrsta
umhyggjuefni hverrar stjómar
og stjórnmálaflokks, sem fer með
völdin í landinu. En fjármála-
stjóm undanfarinna ára hefir
farið, sem þeim manni, er býr
sér makindasæti á efstu hæð
húss síns um leið og hann legg-
ur eld í neðri hæðirnar.
Hlutdeild bænda í gengishækk-
unarbagganum, sem fyrverandi
fjármálastjórn lagði á bak þjóð-
arinnar hefir orðið þung viðbót á
skuldir ófamaðaráranna 1920 og
1921. Því miður hefir kjötversl-
unin ekki reynst bændum hag-
stæð síðustu árin, svo að færi
hafi gefist á að grynka verulega
á skuldunum. Jafnvel hefir
þyngst fyrir fæti í sumum hér-
uðum og eigi síst á þeim svæð-
um, þar sem tjón varð á fénaði.
Hið nýja og vandaða kæliskip
E. I., Brúarfoss, flutti út tvo
farma af kældu og frosnu kjöti á
síðastliðnu hausti. Hepnaðist sá
útflutningur vel að þessu sinni og
rísa þar af vonir manna um, að
takast megi að vinna nýjan og
bættan markað í Bretlandi fyrir
íslenska kjötið jafnframt því að
létta til muna á norska salt-
kjötsmarkaðinum. Á árinu tók-
ust og samningar um sölu á
nokkru af íslenskri síld til Rúss-
lands. Verðið var að vísu lágt og
salan bundin annmörkum. Eigi
að síður gera menn sér vonir um,
að hér hafi verið stigið byrjun-
arspor á réttri leið, til þess að
opna fyrir Islendingum hinn víð-
úttumikla markað fyrir síld í
Rússlandi. Sala þessi fór fram á
skipulagsbundinn hátt og mætti
telja það út af fyrir sig heilla-
teikn, með því að það vottar um
áður óþektan skilning útvegs-
manna á tjóni því, er þeir hafa
unnið sjálfum sér og þjóð sinni
með illvígri, innbyrðis samkepni
á of þröngum markaði. Sami
skilningur á rökum reynslunnar
kom og í Ijós í fari togarafélag-
anna. Var snemma á árinu stofn-
að til fisksölusamtaka í Reykja-
vík. Samtökin mættu andúð
þeirra útlendra viðskiftamanna,
sem hagnast á fiskkaupum hér á
landi. Var mælt að samtökin
hefðu einkum orðið til hagnaðar
þeim, sem utan við þau stóðu og
voru nógu skammsýnir, til þess
að vilja hagnast í skjóli erlendrar
óvildar gegn þessari byrjun á
sjálfsbjargarsamtökum íslenskra
fiskframleiðenda.
Mannalát. Meðal þeirra manna,
er létust á árinu voru nafnkend-
astir: Stephan G. Stephansson
skáld og Sveinbjöm Sveinbjöms-
amtmannsekkja Reykjavík, Magn-
ús Einarsson dýralæknir Reykja-
vík, Oddur Hermannsson skrif-
stofustjóri, Reykjavík.
Kosningar og stjómarfai-. Merk-
ustu viðburðir ársins í sögu þjóð-
arinnar voru kosningamar og
straumhvörf þau, er urðu í
stjórnmálum í landinu.
Sérdrægnis- og samkepnis-
hneigð fjáraflamenningarinnar,
sem efnishyggjan hefir fóstrað í
skauti sér í lífi þjóðanna, hefir
mótað stjórnarfar og atvinnulíf
okkar íslendinga eins og annara
þjóða ekki síst á hinum síðari
árum, eftir að þjóðin snéri sér
með fullum hug að innanlands-
málefnum. Umráð yfir atvinnu-
brögðum og nálega öllu veltufé
þjóðarinnar hafa verið fengin í
hendur einstökum fjárgróða-
mönnum, sem hafa í fullu á-
byrgðarleysi um hag almennings
og þjóðarinnar yfirleitt farið með
féð og atvinnutækin eins og sína
einkaeign. Verkalýðurinn hefir
verið leigður eins og hver öxmur
vinnudýr og hefir hann að kalla
má slitnað gersamlega úr sál-
rænum tengslum við atyinnuvegi
landsins þeim, sem jafnan hafa,
til skamms tíma, ríkt í landinu,
þar sem hjú urðu einskonar hlut-
hafar í búum bænda og máttu
oft teljast hluti af fjölskyldu
heimilanna. Þannig hefir hér,
eins og hvarvetna annarsstaðar,
þai- sem stóriðjubragur hefir
færst ú atvinnulíf þjóðanna, ris-
ið illdeilur og fjandskapur milli
verkalýðs og atvinnurekenda.
Hinsvegar hafa umráðamenn
sjávaraflans legið í stöðugri sam-
kepni og reynt eftir mætti að
troða skóinn hver niður af öðr-
um. Ávextir þessara skipulags-
lausu stimpinga, óspilunarsemi og
ofurkapps í rekstri atvinnufyrir-
tækjanna eru þau gífurlegu fjár-
töp, sem oft hefir verið skýrt
frá, sligandi skuldabaggar á tog-
araútgerðinni og að því er virð-
ist algert þrot síldarútgerðarinn-
ar, sem nú er orðin fjötruð ó-
sýnilegum böndum í klóm er-
lendra fjárplógsmanna.
Löggjafarstarfsemin og atbeini
meirihlutavaldsins á þingi þjóð-
arinnar hefir hnigið mjög til
stuðnings sérdrægnishneigð og
einstaklingshyggju. Ber það
tvent til, að margir af þing-
mönnum meirihlutans hafa verið
valdir beint úr hópi þeirra
manna, sem hafa haft veltufé og
sparisjóðsfé þjóðarinnar á milli
handa og litið á sjálfa sig eins
og fjárhaldsmenn þjóðarinnar og
einskonar „forsjón" hennar í
tímanlegum efnum og að íhalds-
flokkurinn á þingi hefir átt meg-
infylgi sitt í liði útgerðarmanna
og kaupmanna.
Meginafi’ek þjóðarinnar undir
stjórn samkepnis- og einstakl-
ingshyggjunnar hefir verið aukin
rányrkja á sjónum og nýmyndun
á mölinni, bygð á lausum grunni
og meiri og minni tálvonum.
(* ******* *)
I an d*y
' .... '
121180