Tíminn - 05.01.1924, Page 3

T I M I N N
8
Verslunarskóli
Islands
Sökum þess, að ætla má, að væntanlegum nemendum Verslunar-
skóla Islands muni, sumum hverjum, reynast örðugt að afla sér þeirrar
undirbúningsmontunar, sem ráð var fyrir gert í auglýsingu skólans,
dags. 20. júní s. 1. ár, en skólanefnd hins vegar telur afarnauðsynlegt,
að krefjast fullkomnari undirbúningsmentunar en verið hefir hingað
til, þá er nú svo ákveðið, með samþykki Verslunarráðs íslands, að
sett verði á stofn næsta haust undirbúningsdeild í skólanum með sömu
inntökuskilyrðum og verið hafa undanfarið í neðri deild.
Gert er ráð fyrir, að í deild þessari verði kendar þessar náms-
greinir: Islenska, danska, enska, þýska, reikningur (og reikningsfærsla),
saga, landafræði og skrift.
Samkvæmt þessu fellur úr gildi áður augiýst breyting á inntöku-
skilyrðum skólans.
Reykjavík, 1. janúar 1924.
Jóhl Sívertsen.
ur-Skaftfellinga, Norður-þingeyinga,
Skagfirðinga, Vestur-Húnvetninga,
Dalamanna, Barostrendinga, Norður-
ísfirðinga og Snæfellinga, ættu eftir
þessu að vera i föstum þrældómi hjá
kaupmannastétt, sem í öllum þessum
kjördæmum er harla fámenn. Sömu-
leiðis ættu þrír landkjörnir, Ingibjörg,
Hjörtur og Sig. Eggerz, sem öll eru að
miklu leyti kosin af sveitafólki, eða
sjávarmönnum, sem hafa stórhagnast
á því, að ameríska hringnum var vís-
að úr landi, líka að vera i tjóðurbandi
spekúlanta, svo að þjóðarhagsmunirn-
ir yrðu hiklaust fyrir borð bornir.
Á þessu stigi málsins mun hyggi-
legra að álykta, að ritstjóri Mbl. hafi
látið skáldafákinn geysa með sig í
þetta sinn. Að óreyndu máli er erfitt
að liugsa sér, að alt þetta fólk bregðist
þannig við skyldunum gagnvart kjós-
endum sínum. Og að óreyndu mun
slikri hrakspá, þessum þingmönnum
til handa, varla verða trúað.
En ef hrakspáin reyndist sönn um
einhverja eða nokkuð marga af þess-
um mönnum, þá er víst óhætt að segja,
að þeir hafi vilt á sér heimildir. Eng-
inn þeirra hefir játað sig í þrælkun
hjá erlendri eða innlendri milliliða-
stétt. Enginn þeirra hefir sagt framan
í kjósendur sína áður en kosið var:
Eg ætla að lauma á ykkur tvöfalda
skattinum. Eða: Eg vil brjóta niður
sjálfseignarverslun þjóðarinnar, til
þess að erlent stórgi'óðafélag geti því
betur leikið sér með fjárhag íslensku
vélskipaeigendanna og sjómannanna.
En þegar á þing kemur sjá kjósendur
þessara þingmanna, hvort Mbl. hefir
gert þessum þingmönnum rangt til.
Tóvélar þmgeyinga.
I-Iugvitsmaðurinn alkunni, Magnús
þórarinsson á Halldórsstöðum í þing-
eyjarsýslu hafði fyrir einum manns
aldri efnt til hinna fyrstu tóvéla hér-
lendis á bæ sínum. Voru þær síðan
starfræktar með góðum árangri, fyrst
undir stjóm Magnúsar. Síðar tók við
þeim tengdasonur hans, Hallgrímur
þorbergsson fjárræktarmaður. En í
fyrra brunnu tóvélarnar til kaldra
kola, litt eða ekki vátrygðar. Ilinn
fyrri eigandi hafði ekki efni á að re'sa
þær að nýju. En sýslubúar vildu með
engu móti án þeirra vera. í skjóli þess-
ara tóvéla hafði blómgast mikill heim
ilisiðnaður í þingeyjarsýslu. Nálega
frá öllum lieimilum er ull til tórkapar
kernd í vélum. Margir bændur eiga
hentugar handspunavélai og prjói.a-
vélar í félagi. Er þannig prjónað fg
otið úr ullinni mikið til fatnaðar og
piagga. Á síðustu árum hafa samskori
ar spunavélar breiðst út víða !.t>r á
i.'mdi, og eru hvarvetna álitnar mestu
fcúmannsþing, ekki sísl siðan verð á er
lendum fatnaði tók að Eeyra úr liófi.
Nú hefir Kaupfélag ])inveyinga endur
Edina, Broncetop, Laings.
Ekkert af þessum afbrigðum skar-
ar fram úr Bangholm og þránd-
heims rófum. (Búnaðarrit 21. ár,
bls. 182, 22. ár, bls. 147 og 23. ár,
bls. 236). — Síðustu árin hefir
verið reynt nýtt afbrigði í gróðr-
arstöðinni í Reykjavík, heitir það
Krasnoje selskoje, Ragnar
Ásgeirsson hefir nefnt það r ú s s-
neskar rófur.
Sáðtímatilraunir með gulrófur er
ekki svo mikil þörf á að gera. það
hefir sýnt sig með eldri tilraunum,
að ekki er heppilegt að sá til þeirra
fyr en eftir miðjan maí hér sunn-
anlands, það koma tæpast svo góð
vor, að vinningur sé að sá fyr.
Trénun rófna kemur aðallega til af
því, að kyrkingur kemur í vöxtinn
á vorin, þess vegna er ekki heppi-
legt að sá fyr en nefnt var. J>að
hefir lílta verið reynt að sá til
þeirra að haustinu, og hafa þær
allar trénað.
Trénun getur líka komið af
óvandvirkni við fræræktina, þess
vegna þarf stöðugt að reyna það
fræ, sem haft er á boðstólum.
Næpur. Allmörg næpnaafbrigði
hafa verið ræktuð. Til matar er hið
fljótvaxna afbrigði m a í n æ p n a,
er Snebold nefnist, einna best,
en maínæpur tapa keim og verða
ekki eins ljúffengar þegar líður
reist tóvélarnar. Kaupstjórinn Sigurð-
ur Bjarklind og aliir heistu framaíava-
menn í héraðinu lia/a beitt sér fyrir
málinu. Hallgrímu- þorbergsson íesti
kaup á vélunum í Noivgi: Kaupfé!agið
átti mikil hús, gamalt trésmiðaveib-
stæði, þar sem þeim er nú fyrir komið.
þurfti ekkert að byggja þeirra vegna.
Verður stofnkostnaður þess vegna
meir en helmingi minni, heldur en þar
sem reisa þyrfti alt frá grunni. Alþingi
í fyrra heimilaði alt að 30 þús. kr. lán
til fyrirtækisins. En af því alt hefir orð-
ið kaupfélaginu svo ódýrt, er talið að
ekki muni þurfa nema helming láns-
fjárins. Er það sjaldgæft um ný fyrir-
tæki nú á dögum. Tóvélamar eru nú
fullgerðar, og reynast ágætlega. Tekið
verður til starfa fyrir alvöru i byrjun
þessa mánaðar.
Skipulag búsa og bæja.
Eins og líkindum lætur, er íslending-
um mjög áfátt bæði um smekk og þekk
ingu á húsagerð og húsmunum. Á
mörgum öldum lærði íslenska þjóðin
að byggja úr torfi og grjóti, svo vel
sem eðli þess byggingarefnis leyfði.
Gömlu torfbæirnir voru bygðir í föst-
um, einkennilegum stíl, sem fór vel
við landslagið og átti prýðilega við
byggingarefnið. Nú er búið að byggja
nýja bæi, fyrst úr timbri að mestu eða
öllu leyti. Margir þeirra eru nú orðn-
ir ónýtir eða sama sem, og hafa víða
verið gallagripir, kaldir og óheilnæm-
ir. Svo kom steinhúsaöldin, með marga
sömu gallana. Víða eru hús bygð dýr
en óhentug, og ekki til frambúðar.
Menn hafa sparað á hugmyndunum og
þekkingunni, og þannig kastað stórfé
í sjóinn. Sameiginlegur megingalli á
miklum hluta timbur- og steinhúsanna
er að þau eru ósmekkleg að stíl og
fara illa við landslagið. þá er mjög
ábótavant húsbúnaði víða í nýju bæj-
unum og kaupstaðahúsum. Flest ap-
að eftir útlendum fyrirmyndum, og er
enginn þjóðlegur svipur á slikum heim
ilum. En um alt þetta er mönnum
vorkunn. Breytingin er svo hraðfara,
og um fáar fyrirmyndir og litlar leið-
beiningar að ræða. Til mikilla bóta hef
ir þó verið starf þess eina manns, sem
leiðbeint hefir um húsagerð. En hér
þarf meira við. það þarf að vekja í
allri þjóðinni löngun eftir smekklegum
og hollum híbýlum. það er ófært að
kasta tugum miljóna á einum manns-
aldri í missmíðabyggingar, eins og
gert hefir verið hingað til. Úrræðið er
að safna hinum bestu hugmyndum i
byggingarmálum og dreifa þeim um
landið, ár eftir ár. Með því vaknar
áhugi og smekkur, og síðan heppileg-
ar framkvæmdir. í byggingarmálum
eins og öðru er fáfræðin rót alls ills.
það þyrfti á hverju ári að gefa út
dálítið hefti, með myndum og upp-
dráttum af skipulagi borga og kaup-
fram undir haustið, góðar fyr á
sumri, en þær eru ekki svo fljót-
vaxnar, að lánast megi að sá
þeim svo seint, að önnur upp-
skera hafi fengist af blettinum á
undan.
I mörgum norðursveitum lands-
ins vaxa gulrófur ekki svo vel sé,
nema þær hafi verið aldar upp í
vermireit. það gengur seint að fá
menn til að nota vermireiti, þó eru
þeir það ráðið, sem dugar best.
það eru til önnur næpnaafbrigði,
sem þola það að vaxa fram á haust
og ná fullri stærð, og vera samt
hæf til matar, af þeim er norska
Ballangen næpan best.
Bortfelskar rófur eru í
nágrannalöndunum ræktaðar til
manneldis; þær vaxa hér vel, tölu-
vert betur en gulrófur. Sérstakt af-
brigði þeirra, Havebortfeld-
e r, mætti rækta í norðursveitun-
um, þar sem gulrófurnar gefa lít-
inn arð. þá er eitt rófnaafbrigði
enn, sem eg nefni Dalarófur.
þær hafa einkum verið ræktaðar
sumstaðar í Norður-lsafjarðar-
sýslu, og láta þeir vel af, sem reynt
hafa.
Gulrætur. Af þeim hafa N a n t-
e s gulræturnar reynst einna best,
en fleiri reynast vel, t. d. H o 1-
lenskar gulrætur, Stens-
baller og Carentan. það er
túna, kaupstaðarhúsum, sveitabæjum
og peningshúsum. Ennfremur fyrir-
myndir að húsgögnum, og miða bæði
við þarfir sveitamanna og kaupstaða-
búa. Líklega þyrfti svo sem einn þriðja
af meðallaunaupphæð einhvers af
starfsmönnum landsins, sem að skað-
lausu mætti fækka, til að gefa út slíkt
hefti, og í verðlaun fyrir liinar bestu
hugmyndir og fyrirmyndir. Sjálfsagt
væri að selja ritið. það hlyti að verða
mikið keypt og lesið. Með þessu væri
öllum, sem einhverjar hugmyndir
hafa um nýbreytni i þessum efnum,
gert ldeift að ná með þær til alþjóð-
ar. Byggingameistarar, listamenn,
smiðir og frumlegir leikmenn legðu
þannig fram krafta sína til að gera
íslenskan byggingarstíl, sem hæfi
byggingarefninu, og til að skapa var-
anleg, hlý og þægileg heimili, með
húsbúnaði, sem á við staðliætti hér á
landi. **
---0---
Nýmæli
sem varðar alda og óborna.
Frá 1. jan. 1924 geta allir þeir, er
þess óska, sent samúðarskeyti við
jarðarfarir símleiðis. Minningargjaf-
irnar, er sendendur skeytanna gefa,
renna allar í Minningarsjóð hins vænt-
anlega Landsspítala. Sendingu skeyt-
anna annast landssíminn algerlega
ókeypis fyrir Minningagjafasjóðinn.
Hér er, eins og menn sjá, um ný-
mæli að ræða, er orðið getur sjóðnum
til mikillar eflingar, auk þess sem það
er svo hentugt, að enginn efi getur
verið á, að það nái fljótri og mikilli út-
breiðslu. Minningagjafir eru nú orðn-
óhætt að mæla með ræktun gul-
rótna, á Suðurlandi að minsta
kosti, en þeim þarf að sá snemma,
annaðhvort að haustinu, á útmán-
uðum, ef jörð er auð, eða snemma
vors. þær vaxa vel, ef vel er bor-
ið á. þyrfti að gera samanburðar-
tilraunir með þær og gulrófur.
Káltegundir. Ræktun káltegunda
annara en grænkáls, lánast ekki
með öðru móti en því, að þær séu
aldar upp í vermireitum eða í hús-
um inni síðari hluta vetrar og um
vortímann. þótt þetta sé vitað, þá
geta áframhaldandi sáðtímatilraun
ir haft þýðingu. Svo er ræktunar-
aðferðin, sérstaklega vökvun með
áburðarlegi um sumartímann, hve
snemma og hve oft og hvaða
áburðarlögur gefur bestan árang-
ur. H v í t k á 1 vex hér ekki, svo lið
sé í. Reynt hefir verið A m a g e r
hvítkál, Ditmarsker og
Hamborgar. — Rauðkál
vex lítið; fengið hefi eg höfuð 1.12
kg. að þyngd, það var afbrigði, sem
kent er við Erfurth. Blóm-
k á 1 vex ágætlega, að segja má.
Reynd hafa verið Erfurthkál,
Berlínarkál, enskt kál,
SneboldogNonplusultra,
alt góð afbrigði, þótt hið fyrst
nefnda sé einna fljótvaxnast.
Reynt hefi eg ensk blómkálsaf-
brigði, Mammoth og Early
ar mjög almennar, og þykir flestum
það hest við eigandi samúðarvottur-
inn, að láta skrá nafn látins ættingja
eða vinar i minningagjafabók Lands-
spítalans og gefa minningargjöf til
þeirrar líknarstofnunar. En oft er örð-
ugt að senda minningarspjöld langar
leiðir með pósti og í hendur viðtak-
enda koma þau sjaldnast fyr en löngu
eftir greftrunardag þess, sem minst er.
Öðru máli er að gegna um símskeyt-
in. þau komast alla leið samdægurs og
þau eru afgreidd. þess vegna er það
eflaust mörgum kærkomin fregn, að
nú sé það skipulag á komið, að fram-
vegis megi senda samúðarskeyti fyrir
milligöngu landssímans.
Formaður Landsspitalasjóðsstjórnar
átti fyrir skömmu tal um þetta mál
við landssímastjóra, lir. 0. Forberg.
Var hann fús til að láta landssímann
taka að sér afgreiðslu skeytanna, ef
stjórn sjóðsins útvegaði leyfi til þess
hjá stjórnarráðinu. Ritaði stjórn sjóðs
ins þá atvinnumálaráðuneytinu og
veitti það að lokum hið umbeðna leyfi,
með því skilyrði, að Landsspitalasjóð-
urinn leggi til eyðublöð undir skeyt-
in og umslög til viðtakenda.
Eyðublöð þessi hafa nú verið gerð.
Eru þau látlaus mjög — með svartri
og silfurlitri rönd. Skal á þau rita
nafn þess, er látinn er, á sama hátt
og á minningarspjöldin. Um leið og
minningargj öfin er afhent á símastöð-
inni, innfærir hún nafn liins fram-
liðna, nafn gefanda og upphæð gjaf-
arinnar á sérstaka skýrslu, og er þetta
síðan innfært í hina stóru dánarskrá
obituarium — Landsspítalans. Samúð-
arskeytin má senda milli allra stærri
símstöðva landsins og innanbæjar í
kaupstöðum, en haldið verður þó
L o n d o n, en þau hafa ekki gefist
eins vel og hin áður nefndu.
Af blöðrukáli hefir U1 m-
e r afbrigðið reynst best. Af
toppkáli Maíkálið og
Bangholm first of all
sömuleiðis, en Y o r k e r og
Winningstádter miður.
Nokkur fleiri afbrigði káltegund-
anna hefi eg reynt, en sé ekki
ástæðu til að tilgreina þær nú.
Aðrar matjurtir. Reyndar hafa
verið flestar þær matjurtir, sem
ræktaðar hafa verið á Norðurlönd-
um. Sumar hafa lánast vel, aðrar
ekki. (Búnaðarrit 17. ár, bls. 175;
18. ár, bls. 142; 19. ár, bls. 199;
21. ár, bls. 125; 25. ár, bls. 240 og
34. ár, bls. 66).
Sáðtímatilraunir við þessar
ýmsu matjurtir gætu komið að
góðu gagni, t. d. hefir mér reynst
vel að sá til s t e i n s e 1 j u að
haustinu. pá þarf að athuga, hvern
ig halda megi lífinu í plöntum úti
yfir veturinn, t. d. p ú r r u m og
Pétursseljum sumargömlum.
það er svo margt að athuga við
þakningu plantna eða skýli, mikið
verkefni þar fyrir höndum fyrir
gróðurtilraunamenn.
Áburðartilraunir hafa verið
gerðar allverulegar, og frá þeim
skýrt. Skýrslur um þær áburðar-
tilraunir, sem gerðar hafa verið í
áfram afgreiðslu minningarspjalda,
með sama hætti og áður.
Um leið og vér leyfum oss að skýra
almenningi frá máli þessu, viljum vér
þakka hr. landssímastjóranum fyrir,
hve vel hann brást við málaleitun
vorri og ötulleik hans i að koma þessu
atriði fljótt og vel i framkvæmd. Með
því hefir hann sýnt meiri skilning en
flestir aðrir, á nauðsyn lcærleiksverks
þess, er minningargjafasjóði spítalans
er ætlað að vinna. En ákvörðun þessa
sjóðs er sú: að styrkja fátæka sjúkl-
inga livarvetna af landinu, er heilsu-
bótar leita á Landsspitalanum, svo að
enginn verði fátæktar vegna þaðan að
hverfa, eða auyggjur fyrir efnalegri af-
komu verði tii þess að auka á raunir
þeirra sjúklinga, er sjálfir geta eigi
bætt úr nauðsyn sinni. Treystum vér
öllum landsmönnum til að styðja sjóð-
inn í þessu göfuga ætlunarverki sínu.
Ennfremur er þess að geta, að frá
áramótum gefur landssíminn 25 aura
af hverju heillaóskaskeyti, sem sent
verður, og rennur það gjald alt í Lands-
spítalasjóð íslands.
Reykjavik, 29. des. 1923.
Stjórn Landsspítalasjóðs íslands.
-----0----
Yfirlýsing Garðars. Tíminn birt-
ir með ánægju yfirlýsingu Garðars
Gislasonar. En það skal skýrt tek-
ið fram, að málfærið er hans (t. d.
bændurnar o. fl.). þótti Tímanum
ekki rétt að taka fram fyrir hend-
urnar á G. G. í því efni. — Gaman
væri að fá nýja yfirlýsingu frá G.
G. um það, hvaða tímarit og blöð
hann hefir „á lager“ og býðst til
að borga með. þætti bændum vafa-
laust gaman að vita, hvort það er
t. d. Morgunblaðið og dilkar þess,
blað M. G., Lögrétta o. s. frv. Tím-
inn myndi með ánægju birta yfir-
lýsingu um það með sömu kosta-
kjörum og þessa.
Samkepnin. Nýlega fann maður
dagblað við veginn fyrir ofan árn-
ar. Prentaða málið á því var betl
og skrumauglýsingar (viðskifta-
snýkjur), en á blaðröndina voru
skrifaðar þessar vísur:
Eins og 3 og 3 er 6,
það er laust við ýkjur,
að því meir sem örbirgð vex
eflist betl og snýjur.
Frekast sá úr býtum ber,
best er tekst að ljúga.
„Samkepninnar" einkunn er:
annars merg að sjúga.
Enn selja íslensku togararnir ís-
fiskinn á Englandi við ágætu verði.
Reykjavík, eru prentaðar í Búnað-
arritinu 23. ár, bls. 229; 25. ár, bls.
229 og 28. ár, bls. 101. Tilraunum
þarf að halda áfram, bæði með bú-
peningsáburð og tilbúinn, saman-
burð þein’a og hvorn fyrir sig, í
misjöfnum mæli og á misjöfnum
tíma, og báðar þessar áburðarteg-
undir saman. Tilbúni áburðurinn
mun gera mest gagn, ef hann er
borinn á með búpeningsáburði, t.
d. til helminga. Hér er mikið verk-
efni fyrir höndum.
Með skynsamlegum gróðurtil-
raunum má ráða fram úr mörgu
vafaatriðinu; eitt er það meðal
annars, sem garðyrkjumenn mega
aldrei gleyma að taka tillit til, þ a ð
e r s k j ó 1 i ð. það má stundum
haga niðurskipun gróðursins þann-
ig, að harðgerður gróður, sem
ekki er mjög lágvaxinn, geti gefið
skjól öðrum gróðri, lágvaxnari og
veikbygðari.
Einar Helgason.
----o-----
þórarinn B. þorláksson listmál-
ari lét af skólastjóm Iðnskólans nú
um áramótin. Héldu nemendur og
kennarar honum samsæti og leystu
hann út með gjöfum.