Tíminn - 08.05.1983, Qupperneq 12

SUNNUDAGUR 8. MAÍ 1983.
12
leigupennar í útlöndum
Hagfelldi kælivökvinn
■ Eitt mesta hitamál, sem hefur verið
til umræðu á opinberum vettvangi hér í
Svíþjóð hin síðari ár er kjarnorkumálið.
Fyrir þrem árum síðan var hér allt á
öðrum endanum vegna þess, enda var
þá greitt þjóðaratkvæði um málið. Þá
var annar hver maður í leshring um
kjarnorku, hagkvæmni hennar og galla.
Framan af héldu menn að á atkvæða-
seðlinum yrðu tveir valkostir: annað
hvort vildi kjósandinn hafa kjarnorkuver
í landinu ellegar þá vildi hann það ekki.
En með því að forvígismenn atvinnuveg-
anna og stjórnmálanna sáu að slík kosn-
ing mundi leiða til sigurs fyrir umhverf-
isverndarmenn, andstæðinga kjarnorku-
veranna, var brugðið á það ráð að hafa
þrjá valkosti í kosningunni. Hinn fyrsti
var að kjarnorkunýtingu skyldi haldið
áfram til rafmagnsframleiðslu, ogstuddu
hægrimenn þá línu. Annar kosturinn var
að lokið skyldi við byggingu kjarnorku-
vera sem þegar hafði verið byrjað á, en
síðan sagt stopp, a.m.k. í bili, og vildu
þetta kratar ásamt Þjóðarflokknum. En
lína númer þrjú vildi hætta frekari

Kjarnorkuvcr í Oscarshamn í Svíþjóð.
sporna við fólksfjölgunarvandanum.
Sumir tengdu þetta hugmyndum um
grimmd lífsins, baráttuna þar sem eins
dauði er annars brauð. Þá kom upp sú
hugmynd, að þar sem svona væri í
pottinn búið væri ekkert við því að segja
þótt náttúran hreinsaði svolítið til með
því að menn háðu styrjaldir. Það væri
„hvort eð er ekki til matur handa öllum.
En aðrir sögðu: Víst er til nóg handa
öllum. Vandinn er bara að dreifa gæðun-
um sem best ogjafnast. Sjálfur dreifing-
arvandinn ætti ekki að standa okkur í
vegi í dag. Það ætti nú ekki að vera mikið
mál að stafla þessum 200.000 tonnum af
höfrum í nokkrar flugvélar og koma
þessu til hungurlandanna á einum eftir-
miðdegi. En hér er komið út í stjórn-
málaspurningar. Hér eru atkvæði þeirra
40.000 barna sem bíða bana af völdum
hungurs á degi hverjum einskis virði.
Hafraeigendum veraldarinnar stendur
ef til vill alveg á sama þótt fjórðungur
mannkyns líði matarskort.
100 árum síöar
Enn eru til menn sem halda að ráðið
FJOGUR
PÓLITlSK
ÞANKASTRIK
uppbyggingu þessa iðnaðar og loka starf-
andi kjarnorkuverum við fyrstu hentug-
leika. Vinstri sósíalistar og Miðflokks-
menn kusu þennan kost. Lína númer tvö
vann.
íslendingum þykir þetta mál kannski
ver fjarlægt sér. En nú er það svo að
kjarnorkuver hafa verið brennandi um-
ræðuefni víða erlendis, og því er ágætt
fyrir íslendinga að t'á einhverja innsýn í
um hvað það allt snýst. Reyndar má líka
bæta við að mér kæmi ekki á óvart þótt
við íslendingar þyrftum að fara að huga
að smíði kjarnorkuvera ef áfram heldur
sent horfir um orkugjöf til crlendra
fyrirtækja. í Svíþjóð er mikið til af
vatnsorku, rétt eins og og á Fróni. En
flest stór fallvötn hafa þegar verið
virkjuð, og þeir vatnsvirkjunarkostir
sem eftir eru mundu í mörgum tilfellum
hafa mikið jarðrask í för með sér;
umhverfisverndarmenn verða ólmir þeg-
ar stungið er uppá virkjun fljótanna í
Norðurbotni.
Kjarnaklofnun sú, sem á sér stað í
ofninum í hjarta kjarnorkuvers, stafar
frá sér geipimikilli orku. Úr einu þungu
frumefni (úrani) verða til tvö léttari cfni
og þá myndast þessi óskaplegi hiti.
Klofnunin gerist afar hægt. Um ofninn
þar sem úranið klofnar leikur vatn, og er
því pumpað í hringrás til að kæla hann.
Vatnið nær mjög háu hitastigi og er
notað til að búa til gufu, sem knýr hverfil
af líku tagi og notaður er við Kröflu.
Gufan býr þar með til rafmagn. Rafork-
an sem framleidd eter aðeins brotabrotaf
orkunni sem raunverulega losnar við
kjarnaklofnunina, en menn hafa ekki
fundið upp betri aðferðir. Það er í
rauninni kælivökvi kjarnorkuversins
sem skapar orkuna, og þeir sem þekkja
inn á bíla geta hugsað sér til samanburð-
ar að bensínvélin væri látin ganga lausa-
gang, en vatnskælingin í bílnum drifi
áfram gufuhverfil eða strokk.
En nú liggur vandi kjarnorkunnar
reyndar ekki aðallega í því að hún nýti
afl kjarnaklofnunarinar illa, heldur í
hinu, að enginn veit hvað á að gera við
úrgangsefnin. Geislavirkni þessara efna
er mikil og langvarandi. Maður, sem er
óvarinn nálægt geislavirkum efnum eða
fær þau í sig, verður fyrir ýmiss konar
sjúkdómum og jafnvel dauða eftir þvt
hve geislamagnið er mikið. Úrgangsefni
kjarnorkuveranna eru stórhættuleg. Vís-
indamenn hafa soðið saman ólíklegasta
hugarburð um hvcrnig megi koma þessu
drasli fyrir. Það á að pakka þessu inn á
flöskur og blýhólka og blýhólkunum í
steypu og steypugímaldinu í jarðgöng af
salti einhvers staðar á mörg hundruð
metra dýpi undirsjó. SvonaþaulhuKsað-
ar umbúðir duga samkvæmt útreikningum
í svo sem 40 ár. Nema til komi jarðskjálft-
ar eða annað óvænt. Af því tilefni fara
herskarar jarðfræðinga á stúfana til að
finna blett í iðrum jarðar þar serrf
jarðskjálfta og tærandi efna er síst von,
þar sem blý-stcypu-og-salt-ófreskjan sé
óhult í hálfan mannsaldur. Og þeir bora
og þeir mæla. Og svo skila þcir áliti. En
geislavirkni, hún getur varað í 500 ár, -
kannski miklu meira. Smátt og smátt
veðrast allar þaullíugsaðar pakkningar í
sundur og banvænir ísótópar halda af
stað út í heiminn til aðgeraafkomendum
okkar lífið leitt.
Forsvarsmenn kjarnorku hafa einnig_,
bundið vonir við endurvinnslu geisla-
virka úrgangsins, en slíkar vonir eig við
lítið að styðjast. Sá úrgangur sem úr
slíkri vinnslu kemur er ekkert minna
hættulegur en úrgangurinn sem kerruir
úr venjulegum kjarnorkuverum. Svo-
nefnd hreinsun úrgangsefnanna er ótrú-
lega dýr og afurð slíkrar hreinsunar er
pótóníum, efnið sem er svo þægilegt til
sprengjugerðar. Eitt er .veikti málstað
kjarnorkusinna var að órkuþörfin var
ekki eins mikil og af var látið. Eins og
nú cr ástatt hefur hins vegar komið upp
nýtt vandamál sem enginn átti von á á
sínum tíma. Kjarnorkuverin eru nefni-
lega alltaf hreint að bila. Af þeim tíu
Verum sem hafa verið tekin í notkun hér
eru þrjú biluð. Og eitthvað af því eru
alvarlegar bilanir, serrt ekki er hlaupið
að að gera við. Boltar reynast ónýtir,
kælileiðslur springa og ryðga í sundur
þannig að geislavirkt vatn rennur út um
allt og svo framvegis. Það er ekkert
gamanmál að gera við bilaðan kjarna-
kljúf. Það gengur stundum þannig fyrir
sig að hugrakkur kjarnorkusinni er
klæddur í blý frá toppi til táar og settur
inn í geisladýrðina: svo vinnur hann þar
í hasti í svona 40 sekúndur og þá verður
hann að fara út og na»ti maður að taka
við. Þeir sem eru lengur veikjast. Þeir
menn eru heldur ekki öfundsverðir, sem
ciga að rífa niður kjamorkuverin. Meðal-
ævi kjamorkuvers er álitin 30 ár. Að
því búnu er allt orðið svo geislavirkt í
því og úr sér gengið að þar geta menn
ekki hafst við lengur. Þá þarf helst að fá
sérmenntað blýklætt vinnuafl sem getur
grafið mannvirkið vcndilega í jörð eða
falið það með öðrum hætti. Maður býst
hálfpartinn við að öll saltlög í jarðskorp-
unni verði orðin troðfull af notuðum
kjarnaofnum eftir nokkur ár. Því fá
kjarnorkuver í heiminum eru slokknuð
ennþá, þetta er svoddan nýbóla.
Af höfrum
Kjarnorkan ætlar að reynast ákaflega
dýr. Nú lcggja Svíar til hliðar 1,7 aura
(4.8 ísl. aurar) per kílóvattstund til að
kosta geymslu úrgangsefna úr kjarn-
orkuverunum 12, en þá upphæð þarf að
margfalda. Þúsundir tonna af úrgangs-
_ efnum hrúgast hér upp næstu 30 ár, og
er gert ráð fyrir að bara ráðstöfun
úrgangsefna muni kosta marga milljarða
sænska króna. Þá er ekki furða að menn
fari að svipast um eftir öðrum orku-
lindum en kjarnaklofningskælingunni.
Til eru kol; og blessuð olían er nú víst
farin að lækka í verði. Myllur, sólarorka,
flísa- og mókynding, allt má reyna. En
nýjasta nýtt með Svíum er að kynda með
höfrum.
Nú eru það ekki lengur tíðindi að
ríkustu lönd jarðar eyðileggi matvæli til
að tryggja áframhaldandi hungursneyð
á kringlu heimsins. Slíkt hefur lengi
verið tíðkað og jafnan borið við að það
verði að halda verðinu uppi. (Á sama
hátt hugsa menn sem lærðir eru í
framboði og eftirspum að styrjaidir Séu
góðar fyrir verkalýðinn því þá er hann
skorinn niður við trog og kaupið snar-
hækkar hjá hræðunum sem lifa ósköpin
af.) En hitt vissi ég ekki fyrr að þetta
væru orðnir svo miklir orkubúskapar-
tímar að hindrunarmenn saðningar
framleiddu orku úr korninu sem þeir
kveikja í. Einu sinni áður veit ég þó til
að það hafi gerst: í Bandaríkjunum í
kreppunni miklu. Þá var kynt með hveiti
í gufuskipum sem fluttu heila farma af
korni út á rúmsjó til að sökkva þcim í
djúpinu. Þá var hungursneyð í landi í
Bandaríkjunum. En þeir héldu verðinu
uppi.
Fyrir mánuði síðan eða svo kom sú
staða upp hér í Svíþjóð að Kornsölu-
sambandið átti 200 000 tonn af höfrum
og gat ekki selt þá né geymt. Stóð þá til
að selja þetta fyrir spottprís til orkufram-
leiðslu. Almenningsálitið snerist gegn
þessum fyrirætlunum, og tókst loks að
hindra þær. En þetta mál getur leitt huga
manns að sambandi fólksfjölgunar og
matvælaframleiðslu. Einhverjir stungu
upp á að Pólverjum yrði sendur þessi
afgangsmatur, vegna erfiðleikanna.sem
þar hafa ríkt. (Aðrir kváðu þá neyðina
víða stærri en þar.) Enskur prestur að
nafni Malthus hélt því fram rétt um 1800
að meðan fólksfjölgunin hefði tilhneig-
ingu frá hendi náttúrúnnar til að ganga
eftir töluröðinni 1,2,4,8,16,32o.s.frv.
þá þróuðust framfærslumöguleikar
mannkyns eftir hlutfallinu 1, 2, 3, 4, 5
o.s.frv. Ef ekki væru settar markvissar
skorður við fjölguninni mundu menn
fljótlega fara að deyja úr hungri.
Út frá þessu hafa menn lagt ýmisskon-
ar bolla. Séra Malthus stakk sjálfur upp
á að menn gættu hófs í kynlífi til að
Árni Sigurjónsson
skrifar frá Stokkhólmi
gcgn hörgulsjúkdómum sé takmörkun
barneigna. í Kína eru skattbyrðar lagðar
á menn sem eiga fleiri börn en tvö, og
hefur útburður á stúlkubörnum snarauk-
ist við þctta.því bændur vilja heldur eiga
syni en dætur í landinu. Postular vest-
rænna lyfjagerðarauðhringa narra fá-
vísar konur í þróunarlöndunum til að
taka getnaðarvarnarlyf (t.d. Depo pro-
vera) sem eru sannarlega afar skaðleg .
Stundum er þetta fólk gabbað til að
gangast undir ófrjósemisaðgerð með því
að gefa því ferðaútvarpstæki. Fyrir
fimmtíu til sextíu árum skrifuðu vestræn-
ir menn doðranta um mannkynbótafræði
sem íslenskir höfundar hrifust af, t.d.
Guðmundur Finnbogason og margir
fleiri. Þessum mönnum þótti ísjárvert
hversu fátæklingum fjölgaði í heiminum
'meðin ríka og gáfaða fólkið væri
barnfátt. Þeir álitu að þeir ríku væru
alltaf gáfaðir og því æskilegt að þeir ættu
fleiri börn. Sá sterki var talinn hafa rétt
til að kúga. Nokkru urðu menn svo
vitrari við að sjá Hitler framkvæma
ódæmi þau, sem voru afleiðing slíkrar
rökleiðslu. En þó halda Vesturlanda-
menn áfram að kveikja í korninu sínu
með annarri hendinni og gera bændur í
Austurlöndum ófrjóa vegna skorts á
korni með hinni.
Einn náungi hefur þó staðið upp úr
vegna innsýnar í hagræn vandamál af
því tagi sem Malthus veltir fyrir sér,
og vegna gagnrýni á hagkerfi iðnaðar-
landanna og hugmyndunum sem fylgja
því. Það er Karl Marx. Hann dó fyrir
hundrað árum, og menn minnast hans
nú víða um lönd. Allur skrattinn er
kenndur við Marx, eins og kunnugt er;
sumir segja það marxisma í framkvæmd
að Rússar tóku kórónur af keisaraímynd
sinni og settu kaskeiti í staðinn. Aðrir
kenna meginið af vestrænni samfélags -
og menningargagnrýni við Marx gamla.
Nú er vitað mál að honum skjátlaðist í
sumum greinum, t.d. ofmat hann mögu-
leikana á sósíalistabyltingu í ríku lönd-
unum, og hann hneigðist nokkuð til
nauðhyggju (detqrmínisma: þeirrar trú-
ar að sagan gangi eftir lögmálum, lögræn
nauðsyn knýi fram sögulega atburði).
Karli verður aftur á móti talið til tekna
meðal annars að hafa gert sér grein fyrir