Tíminn - 23.06.1983, Síða 9

FIMMTUDAGUR 23. JUNI 1983
9
menningarmál
Hóflaust líf hreppir að
lokum hóflaust böl
Helgi Hálfdánarson:
Erlend Ijóð frá liðnum tiinuin
Mál og menning
Reykjavík 1982
■ Það hafa komið út fimm bækur
með ljóðaþýðingum Helga Hálfdánar-
sonarog 20árfráþví að hin fyrsta birtist.
Hér eru þrjár hinar fyrri sameinaðar og
endurprentaðar þó að nokkrar breyting-
ar séu gerðar á sumurn þýðingunum.
Þetta safn er því ekki sérstakt nýnæmi
en þó er það sú merkisbók að ástæða er
til að nema staðar við hana.
Þetta er sem sagt heildarútgáfa af
ljóðaþýðingum Helga að undanskildum
kínverksum ljóðum og japönskum
ljóðum. Og hér er allmargt ljóða sem
ekki hafa áður komið á bók.
Það vissu menn fyrir að Helgi Hálf-
dánarson er í fremstu röð þeirra sem
þýtt hafa erlend ljóð á íslensku. Hann
kallar þýðingar sínar Ijóð frá fyrri
öldum. í efnisyfirliti er getið æviára allra
höfundanna svo sem best er vitað og því
er fljótséð að meirihluti þeirra voru
andaðir fyrir síðustu aldamót og þeir
sem fæddir eru á þessari öld eru nánast
undantekningar. Þetta kynni að freista
einhverra til að álykta að þetta safn væri
fremur bókmenntasögulegt yfirlit en lif-
andi samtímaljóð sem eiga erindi við
okkur. En þetta skytdi skoða betur.
Wordsworth var að vísu fæddur 1770 en
þó eru Ijóð hans eins og ort fyrir líðandi
stund og um hana: „Veröldin hefur
vélað oss“. „Enn dynja höggin heljar-
þung og sár. Enn hrynja voldug ríki í
smán og kvöl."
Annað er hafið yfir aldir og tíma,
Ijóðrænar náttúrulýsingar og kenndar-
ljóð o.s.frv.
Einn af yngstu höfundum þessarar
bókar er Piet Hein en eftir hann eru 70
smáljóð. Hann hefur mjög lagt stund á
slíka ljóðagerð og er mikill vandi að færa
þess háttar á önnur tungumál og stund-
um raunar ómögulegt. Þar er t.d. þetta
um vini sem bregðast ekki.
Skyldi heimurinn
vonbrigðum valda,
er vert að hugleiða það
að trygglynda vini
átt þú að
á ýmsum stað,
hvenær sem þarf
á þér að halda.
Margt er umhugsunarvert svo sem:
Lög eru net
sem láta slcppa
laxana stóru
er seiðin hreppa.
Eða þá „Drottinn og ég.“
Drottinn ratar
viskunnar veg
og vill fyrir bragðið
sama og ég.
Eða þá „Að eiga“.
Eg þarf að annast um ótal hluti
sem eignast ég smátt og smátt,
þó oröað gxti ég eignarhaldið
á annan réttari hátt,
því einlægt sé ég þann sannleik vera
á sveimi í kringum mig.
Að eigirðu meira en átta hluti
þá eiga hlutirnir þig.
Gaman getur verið að bera saman
þýðingar þegar fleiri en einn hafa þýtt
sama Ijóðið. Héreru nokkurdæmi slíks.
Ég er ekki viss um að þýðing Helga á
kvæði Ibsens „Til vinar míns byltingar-
ræðumannsins" sé betri en þeirra Matt-
híasar og Hannesar Hafsteins en hún er
a.m.k. sambærileg við þær. Matthías er
þó tvímælalaust í fremstu röð þýðenda
okkar en mistækur þó. Söguljóð og
trúarlofsöngvar létu honum best. Hann-
es Hafstein hefur gert a.m.k. eina af-
burðaþýðingu sem er meðal þess sem
best hefur verið gert þar sem hann
þýddi: „Þess bera menn sár“.
Stökurnar sem Helgi þýðir eftir Schill-
er verða ekki betri í hans meðferð en þar
sem við þekktum þær áður. Barn í vöggu
varð að ferskeytlu hjá Stephani G. og er
svona:
Reifabarn, þín ruggan er
rúm sem loftið yfir.
Þröng mun veröld verða þér
vaxirðu upp og lifir.
Svaðilfarir á
Smjörvatnsheiði
■ Mér hefur verið legið á hálsi fyrir
það, að lesa ekki dagblöðin vandlega.
Þess vegna fór ég á mis við lestur á
ferðasögu Halldórs Ásgrímssonar yfir
Smjörvatnsheiði og viðkomu í sæluhús-
kofanum.
Mér þykir Karl í Hofteigi hafa verið
bráðgjör 11 ára að fara þessa sæluhússför
1924. Þá voru jafnaldrar hans í Vopna-
firði nýbyrjaðir að ganga og hefði engum
dottið í hug að senda þá í slíka Bjarma-
landsför sem í reisu á þennan eyðikofa á
miðri Smjörvatnsheiði, sem er einn hæsti
fjallvegur á íslandi frá sjó að telja.
Hins vegar hefur Halldór Ásgrímsson
ráðherra, sem af engum aukvisum er
kominn, vísast verið berhöfðaður á
berangri þessarar urðarhásléttu, þar sem
hann hefur aldrei verið með höfuðfat á
myndum, sem bera vott um harðgeran
manndómsmann, sem er maður dagsins
meðal Austfirðinga vorra tíma.
Þeir sem hlóðu veggi sæluhússins úr
gildum símastaurum munu hafa verið
Björnes hinn norski ásamt Jörgen Sig-
fússyni bónda í Krossavík.
Björnes veigraði sér ekki við að taka
staura á axlir sér eins og stofulærðir
nútímamenn myndu veifa göngustöfum
sínum.
1906 þegar síminn var lagður á áður-
nefndri heiði, átti Helgi Valtýsson flestar
ferðir yfir Smjörvatnshéiði. Lagði Helgi
eitt sinn af stað frá Egilsstöðum á Héraði
á afliðnum degi og varð um leið litið á
mæli í brennandi sólarhita, sýndi mælir-
inn 40 stig á móti sól og hefur þá verið
slappsamt á heiðinni, en Helgi var
ótrauður ferðamaður, enda einn af vor-
mönnum íslands í besta skilningi.
Þá er að minnast á Vaðlana sem renna
öfuga rás í kringum melöldu þá sem
sæluhúsið hiaut grunn á á sínum tíma.
Þegar Gunnar H. Gunnarsson á Ljóts-
stöðum flutti búferlum úr Fljótsdal
norður í Vopnafjörð snemma vors í
bráðri leysingu var hann með nokkra
hesta undir búslóð sína.
Að vöðlunum voru svo djúpir snjó-
bakkar, að þeir námu hesthæð, en
Gunnar dó ekki ráðalaus, heldur hratt
þeim fram af snjóbakkanum einum eftir
öðrum og komst þannig yfir þessa tor-
færu. Þetta var áður en síminn var
lagður yfir heiðina í nafni Hannesar
Hafstein, sem ferðaðist um Vopnafjörð á
þessu tímabili.
Það mun hafa verið nokkru eftir að
sæluhúsið var reist, og meðan það stóð
af sér veður og vinda, að tveir fjárrekstr-
armenn urðu dagþrota við sæluhúsið.
Þeir leituðu skjóls í húsinu með 40 fjár
og tvohesta. Þaðstóðst áendum, aðallir
fengu húsaskjól, en úti hamaðist illviðr-
ið, og biksvart októbermyrkrið. Löngu
seinna mætti ég með fé á Smjörvatns-
heiði. Að austan kom með kindur hinn
vaski samvinnuskólapiltur, Karl Gunn-
arsson. Gekk allt að óskum, enda var
nýbúið að hressa við stauralínuna á
heiðinni, svo engir þurftu að fara villur
vegar, og enn stendur hræið af sæluhús-
inu á melöldunni og Beinavarðan með
leggjum og veðruðum beinum. Það sem
hefir þjónað tilgangi sínum bíður allt
hrörnunar, sem aldrei verður umflúin.
Stefán Ásbjarnarson
Guðmundarstööum
Helgi hefir það svo:
Virðist þér, velsæla barn,
vaggan þín endalaus geimur?
Verður ef vexti þú nærð,
víðátta geimsins of þröng!
Hin stakan er svona hjá Helga:
Getirðu ratað á ríin
þegar rökfasta, hljómþýða málið
hugsar og yrkir þín orð
ætlarðu sjálfan þig skáld.
Þetta hafði Bjarni frá Vogi svona:
Hygg þig ei, herra minn, skáld,
þó heppnast kunni þér staka
af því hið ágæta mál
yrkir og hugsar sig sjálft.
Samanburður af þessu tagi er
skemmtilegur og gagnlegur. Oft er það
svo að bæði vinnst og tapast svo að
örðugt verður að segja eina annarri
betri.
Jón Bjarni, vinur minn, verður Ijúft
og elskulegt Ijóð í þýðingu Helga en þó
er eins og vanti einhvern tón þcirrar
þakklátu hlýju sem er í þýðingunni hjá-
Erni Arnarsyni og gaman er að hafa til
hliðsjónar þýðinguna sem Gestur
(Guðmundur Björnsson) gerði.
En hvað sem um þetta má segja er það
tvímælalaust fengur að fá Saffórarlag
eins og Helgi gengur frá því í Ijóðinu.
„Til ungmeyjar", sem við höfum átt í
þýðingu Bjarna Thorarensen: „Goða
það líkast unun er".
Svo má bera „Ingu litlu" hans Fröd-
ings eins og Helgi hefur hana saman við
þýðingar Guðmundar Guðmundssonar
og Sigurjóns Friðjónssonar og „Álfa-
kóngur“ Göthes þolir vel samanburð við
eldri þýðingar svo sem Riddaraljóð
Schillers.
I Handan um höf sem út kom 1953
birti Helgi þýðingu sína á Rúbajat
Ómars Kajams. Sá skáldskapur var áður
kunnur í þýðingum Einars Bencdikts-
sonar og Magnúsar Ásgeirssonar. Raun-
ar er það önnur gerð eða önnur þýðing
sem Helgi leggur út þó að báðar séu eftir
Fitzgerald og er skemmtilegt viðfangs-
efni fyrir áhugamenn að bera saman
báðar þessar gerðir. Þó að þessi gcrðin
sé um það þriðjungi lengri en hin er það
næsta lítið sem hún eykur við lífsskoðun
skáldsins. Ómar endurtekur áminningar
sínar um að njóta líðandi stundar og
rökin til þess.
„Dansa meðan unnt þér er.
Innan skamms ert þú úr leiknum.“
sagði Tegnér biskup í þýðingu Hafsteins.
„Látum ei sorg né söknuð vínið
blanda", sagði Jónas. Deilur um það
hversu bókstaflcga beri að skilja
drykkju-kveðskap Kajams getum við
látið okkkur í léttu rúmi liggja. Hinn
höfgi drykkur er meðal þess sent hann
hefur til að auka ánægju stundarinnar
bókstaflega skilið og þá er það nánast
aukaatriði hvort hann eigi að hafa al-
mennt og táknrænt gildi. En ekki má
gleyma því að skáldið leggur alltaf
jafnframt áherslu á félagsskapinn, vin-
áttuna, samnautnina.
„Yið skammvinn grið er sérhver dagur
dýr.
Sjá, drúfu grcin við þínum faðini snýr;
þigg hennar ávöxt; - áður Móðir jörð
þér eyðingu á sínum faðmi býr“.
Þcssi lífssýn og boðskapur stendur
fyrir sínu enda þótt nienn telji að
áfengið sé misheppnaður gleðigjafi, en
auðvitað er hún bundin við þann skilning
að tilveru manns sé lokið með þessu lífi,
—-„því dauður aldrei snýrðu á lífsins
braut".
Helgi Hálfdánarson er hagorður vel
og þýðingar hans eru yfirleitt lipur og
ljúfur kveðskapur. Þó kemur fyrir að ég
er ckki fyllilega sáttur við stuðlasetn-
ingu. Sem dærni má nefna:
„í drykkjubræðra heiðarlegum hóp
héti slíkt ragmennska en ekki dáð.“
Þarna finnst mér erfitt að koma til-
hlýðilegri áherslu á höfuðstafinn. Létt-
ara væri að lesa: slíkt héti eða það héti.
Annað dæmi:
„Syngdu litla Inga mín, syngdu
fyrir mig,
nú er ég svo dapur, um ævinnar stig
er cnginn í fylgd, nema sorgin."
Þegar kvæði hafa verið þýdd á íslensku
heyra þau til íslenskum bókmenntum
og verða metin samkvæmt því. Hitt cr
að vissu leyti aukaatriði hvcrsu vel þau
eru þýdd, hvort þau fylgja fyrirmyndinni
trúíega eða hvort þau hafa endurmót-
ast i nýja mynd. Állt getur það verið
viðfangsefni vísindamanna svo sem bók-
menntafræðinga en það snertir ckki hinn
almenna lesanda.
Helgi Hálfdánarson kann svo vel að
beita íslensku máli að það eitt gcrir
þýðingar hans Ijúfar og heillandi lesn-
HelgiHálfdánarson
ingu. Það er aðeins á einum stað í þessu
ljóðasafni sem mig hefði langað til að
skipt væri um orð. Það er þar sem hann
fer með orð Múhameðs spámanns úr
Kóraninum:
„Hinn vondi, scm hvorki les hann
né lærir
er líkur þistli svo firna-vondum,
að jafnt oss býður við bragði og ilm“.
Ég vandist því að ilmur væri notað um
þægilega lykt, en lykt væri hlutlaust orð
sem næði jafnt yfir gott og vont. Mér
býður við sumri lykt en það sem er
viðbjóðslegt vil égekki kalla ilm. En það
er ef til vill annar blær á þessu norðan-
lands.
Það eru senn 2500 ár síða Sófókles
fæddist. Þó sýnist mér að vel megi kalla
viðeigandi og tímabært að sctja á lesbæk-
ur ungra íslendinga þessar hendingar
eins og Helgi Hálfdánarson hefur þær
eftir honum:
„Hitt er óbrigðult enn sem fyrr
öllu mennsku, að hóflaust líf
hreppir að lokum hóflaust böl.
Reikul vonin svo víða fer,
víst er hún ýmsum heilladrjúg
öðrum magnar hún svika-seið
sífellt ginnir af réttri braut,
senn er gengið á glóðum elds.
Spaklega mælti spektarorð
spekingur einn á fyrri tíö:
Þeim, sem guðirnir vilja verst,
villa þeir sýn um illt og gott,
verða þá stopul stundargrið.“
Halldór Krist-
jánsson skrifar
um hókmenntir
Unglingaklúbbur
ungra
Framsóknarmanna
■ Helgi Hjartarson formaður Ung-
lingaklúbbs Félags ungra framsókn-
armanna í Reykjavík.
■ UnglingaklúbburFUFvarstofnað-
ur í maí síðastliðinn. í stjórn klúbbsins
voru kosnir formaður Helgi Hjartar-
son, varaformaður Friðrik Jónsson,
ritari Haraldur Þ. Björnsson, félags-
skrárritari Ingi Þ. Ólafsson og gjald-
keri Þórlaug Stefánsdóttir. Tilgangur
félagsins er að stuðla að aukinni kynn-
ingu og samstarfi unglinga í Reykjavík
og nágrenni með skemmtunum,
ferðalögum, málfundum og fræðslu-
fundum. Aldur klúbbfélaga verður 14
að 18 ára aldri. Það sem helst hcfur
verið rætt um að gera í sumar er að fara
í bátsferð sem líklega verður farin á
næstunni til Viðeyjar og um sundin.
Einnig verður farin útileguferð til Þórs-
merkur eða til annarra staða. Það er
mikill áhugi að heimsækja FUF í
Vestmannaeyjum. Næsta haust er ráð-
gert að kynna okkur tvær af framtíðar-
búgreinum okkar Islendinga, fiskcldi-
stöð og refabú, fenginn verður sér-
fræðingur til að fræða okkur um þessar
búgreinar. Farið verður í Álverið í
samvinnu við Félag ungra framsókn-
armanna í Reykjavík. Gefið verður út
fréttabréf og verður því dreift í skóla.
Haldið verður félagsnámskeið í sam-
vinnu við Samband ungra framsókn-
armanna,,geta félagsmenn þá æft sig í
að koma fram í sjónvarpi. Sterkar
raddir hafa verið um að fá Eystein
Jónsson fyrrverandi ráðherra og for-
mann Framsóknarflokksins til að segja
félagsmönnum frá flokknum og frá því
sem gerðist í gamla daga í stjórnmál-
um. Sóttur hefur verið styrkur frá
Framsóknarflokknum til að greiða
niður kostnað af ferðalögum og fleiru.
Þeir sem hafa áhuga á að kom í
Unglingaklúbb FUF vinsamlegast haf-
ið samband við skrifstofu SUF í síma
24480.