Tíminn - 04.09.1983, Blaðsíða 8

8
SUNNUDAGllR 4. SEPTEMBER 1983
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gisli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gíslason.
Skrifstofustjóri: Ragnar Snorri Magnússon. Afgreiislustjóri: Sigurður Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elías Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur V.
Ólafsson. Fréttastjóri: Kristinn Hallgrímsson.
Umsjónarmaður Helgar-Timans: Atli Magnússon. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir,
Bjarghildur Stef ánsdóttir, Friðrik Indriðason, Guðmundur Sv. Hermannsson, Guðmundur
Magnússon, Heiður Helgadóttir, Jón Guðni Kristjánsson,
Jón Ólafsson, Kristín Leifsdóttir, Samúel Örn Erlingsson (íþróttir), Skafti Jónsson, Sonja
Jónsdóttir, Þorvaldur Bragason. Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnssson.
Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Árni Sæberg. Myndasafn:
Eygló Stefánsdóttir.
Prófarkir: Kristin Þorbjarnardóttir, María Anna Þorsteinsdóttir, Sigurður Jónsson.
Ritstjórn skrifstofur og auglýsingar: Síðumúla 15, Reykjavík. Simi: 86300. Auglýsingasimi
18300. Kvöldsímar: 86387 og 86306.
Verð í lausasölu 18.00, en 20.00 um helgar. Áskrift á mánuði kr. 230.00.
Setning og umbrot: Tæknideiid Tímans. Prentun: Blaðaprent hf.
Minnka má
ríkisumsvifin
■ Eignarhald ríkisins á fyrirtækjum eða hlutdeild í rekstri
þeirra hefur löngum verið deiluefni hér á landi. Nú eru uppi
hugmyndir um að selja einhver ríkisfyrirtæki og eignarhluta
ríkisins í öðrum. Ekki ber þó að rasa um ráð fram og sjá
verður fyrir því að landsmönnum verði áfram tryggð eðlileg
þjónusta og að komið verði í veg fyrir byggðaröskun, þótt
aðrir aðilar taki við fyrirtækjum ríkisins.
Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra hefur skýrt
fjármálaráðherra frá hver séu sín sjónarmið í þessu sam-
bandi, en þau eru í stórum dráttum eftirfarandi:
„Ýmsar ástæður valda því að ríkið eða ríkisstofnanir eiga
atvinnufyrirtæki eða hluta þeirra. Stundum hefur ríkið staðið
að, eða átt hlut í stofnun fyrirtækja, til dæmis vegna þess að
nægilegt stofnfé fékkst ekki með öðrum hætti. í öðrum
tilvikum er um að ræða fyrirtæki sem fyrirsjáanlega hefðu að
öðrum kosti orðið að hætta vegna hallarekstrar eða af öðrum
ástæðum. Slíkt hefði í ýmsum tilvikum valdið atvinnuleysi og
byggðaröskun, og ríkisvaldið því talið óhjákvæmilegt að
leggja fram fé til endurskipulagningar til að rétta reksturinn
af. Fleiri ástæður hafa í enn öðrum tilvikum valdið afskiptum
ríkisins af atvinnulífinu. Þessi afskipti hafa víða gefist vel og
verið nauðsynleg. Ýmis fyrirtæki, sem nú eru í fararbroddi á
sínu sviði og skila arði, væru ekki til, ef ekki hefði verið
þannig að málum staðið.
Nauðsynlegt kann að vera að ríkisvaldið taki beinan þátt í
uppbyggingu mikilvægra fyrirtækja og gangi inn í þýðingar-
mikil fyrirtæki þegar svo stendur á. Ástæðulaust er þó, að
ríkið eigi almenn fyrirtæki áfram þegar þau eru komin á
traustan grundvöll. Er þá eðlilegt að ríkið selji fyrirtækin
þeim sem geta keypt þau. Hins vegar verður að fást eðlilegt.
verð fyrir fyrirtækin, og nauðsynlegt er að skapa aðstæður til
þess að svo geti orðið hér á landi.
Ástæða er til þess að kanna, hvort ekki er hægkvæmt að
koma á fót hlutabréfamarkaði og verðskráningu hlutabréfa.
Jafnframt verði lögum um hlutafélög og skattalögum breytt,
þannig að sala hlutbréfa verði auðveldari og upplýsingar um
almenningshlutafélög verði tiltækar almenningi. Þetta hefði
þann tvíþætta tilgang að auðvelda ríkinu að selja fyrirtæki
þegar markaðurinn getur tekið við þeim og gera öðrum
hlutafélögum fært að leita til almennings eftir fjármagni.
Hlutabréfamarkaður og verðskráning hlutabréfa eru einnig
til þess fallin að veita atvinnufyrirtækjum ákveðið aðhald og
breyta viðhorfum almennings til atvinnurekstrar. Ef ríkið
býður meiri háttar fyrirtæki til sölu án þess að þessar
aðstæður séu fyrir hendi er hætt við að kaupendur verði fáir,
ef nokkrir, og ríkið muni lítið bera úr býtum.
Jafnframt því sem framangreindar aðstæður til sölu á
ríkisfyrirtækjum væru skapaðar væri æskilegt að endurskipu-
leggja eignarhald ríkisins á fyrirtækjum og hlutabréfum, og
þá um leið þátttöku ríkisins í atvinnurekstri og stofnun
atvinnufyrirtækja. Hagkvæm leið er að stofna eignarhaldsfyr-
irtæki ríkisins, sem yrði formlegur eigandi ríkisfyrirtækja og
hlutabréfa, er ríkið á nú. í lögum eignarhaldsfyrirtækis yrðu
ákvæði, sem skylduðu það til að bjóða hlutabréf til sölu, en
þó með tilliti til aðstæðna á markaði hverju sinni. Þeim
ríkisfyrirtækjum sem ekki eru í hlutafélagsformi, yrði breytt
í hlutafélög. Söluandvirði hlutabréfa mætti hins vegar nota
til að leggja fé í ný fyrirtæki eða til að stuðla að endurskipu-
lagningu fyrirtækja. Eignarhaldsfyrirtækið fengi einnig það
hlutverk, sem stundum hefur verið nefnt frumkvöðulshlut-
verk ríkisins í atvinnumálum.“
Hér kemur glöggt fram að það er ekki hugmynd forsætis*
ráðherra að gefa neinum ríkisfyrirtæki eða selja þau fyrir
slikk. Og það er heldur ekki skoðun hans að ríkið eigi alls
ekki að taka þátt í atvinnurekstri eða stuðningi við einstök
fyrirtæki þegar þörf krefur og atvinnuöryggi eða aðrir
mikilvægir hagsmunir eru í húfi. En það er óþarfi að ríkið
keppi við einstaklinga eða félög sem vel geta sjálf ráðið við
rekstur sinn. Og það er allrar athygli vert, hvort almenningur
getur ekki varið sparifé sínu til að taka þátt í atvinnulífinu.
-OÓ
á vettvangi dagsins
■ Það þóttu mikil tíðindi og mikill
undirbúningur var viðhafður í Eystri-
byggð Grænlands í sambandi við hátíða-
höldin þar sumarið 1982, en til þeirra var
efnt og þau framkvæmd í tilefni af, að
talið er að 1000 ár væru liðin frá því er
Eiríkur rauði kom þangað til að nema
land. Eftir mælikvarða mannfjölda um-
ræddra byggða voru þar umfangsmikil
hátíðahöld og fjölbreytt, og þangað sótti
fjölmenni um langvegu, meðal annars
hundruð Islendinga, enda stóð engum
nær að fjölmenna þar við það tækifæri.
Grænlendingar eru næstu grannar
okkar og þeir vilja tengjast okkur í
ýmsu, meira og betur en til þess hefur
áunnist. Einstaklingar, félagasamtök og
vinabæjatengsl, móta athafnir á ýmsum
sviðum kynningar milli íbúa, er byggja
löndin báðumegin við sundið, sem skilur
löndin. Meðal athafna í sambandi við
hátíðahöldin í Eystribyggð var efnt til
sýninga, er túlka skyldu komu landnem-
anna frá íslandi fyrir 1000 árum, veru
þeirra og vist í hinum ýmsu byggðum og
lífsskilyrði í hvívetna.
Svo sem flestir íslendingar vita hvarf
byggðin, fólkið hvarf úr grænlenskum
byggðum eftir rúmlega 400 ára búsetu
þar. Með hvaða hætti það skeði eru
getgátur einar uppi, en sannindi engin.
Allt þetta sýndu Grænlendingar við-
leitni til að túlka myndrænt ogað nokkru
með leifum, er varðveist hafa í jörðu frá
■ Punktarnir sýna fom býli og rústir þeirra við fsafjörð, Eiríksfjörð og Einarsfjörð,
en þar er nyrsti hluti Eystri-byggðar.
Gísli Kristjánsson:
GRÆNLAND
- ÍSLAND
nefndu skeiði, og uppsetning sýningar,
sem tjá skyldi atburði og skilyrði á
umræddu landsvæði, var miðuð við
Grænlendinga í fyrstu röðsem áhorfend-
ur, og túlkun atburðanna og sögunnar
skyldi upplýsa þeirra fólk um lífið ög
störfin á umræddu skeiði, enda þótt ekki
sé um að ræða forfeður og formæður
þeirra, er nú nytja lönd og sæ sama
svæðis.
Uppsetning sýningarinnar var fyrir þá
gerð sérstaklega, sem nú búa þarna og
að sjálfsögðu mótuð út frá þarlendu
menningarviðhorfi. Þessa var vert að
minnast þegar íslenskir áhorfendur
skoðuðu sömu sýningu, sem opin var
áhorfendum í Norræna húsinu í Reykja-
vík að undanförnu, að hún skyldi túlka
sögulegar staðreyndir og fyrst og fremst
þær, en ekki eiginleg listræn viðhorf í
myndrænni túlkun.
Þó að umrædd sýning væri í fyrstu röð
mótuð og uppfærð til þess að gefa
grænlensku fólki innsýn í löngu liðna
tíma og atburði þeirra stunda og stað-
reynda, sem fyrir aldamótin 1000 og
næstu 400 árin þar á eftir gerðust í
Eystribyggð, átti sýningin einnig erindi
til okkar og þökk sé þeim öllum, er að
því fyrirtæki unnu.
Áhugamálin
Að áhugi og viðleitni er uppi til þess
að efla og auka samskipti íslendinga og
Grænlendinga, er engum vafa bundið.
Ræður formanns Norræna félagsins og
forsætisráðherra okkar, við opnun græn-
lensku sýningarinnar í Norræna húsinu,
þann 14. ágúst s.l., vottuðu rækilega hug
fjölda íslendinga til þeirra viðhorfa.
Við komu og dvöl grænlenskra sveita-
stjórnarmanna nokkra daga hér sumarið
1981 lögðu þeir enga dul á, að gagnkvæm
samskipti mættu og ættu að stuðla að
aukinni velfcrð beggja þjóða, en þá
mættu hér tæplega 40 manns frá öllum
sveitafélögum Grænlands. Var ánægju-
legt að ræða við þá um þá þætti athafna,
sem þeir kynntu sér hér og samanburð-
inn við það er þeir bjuggu við, hver í
sinni byggð.
Með félagslegu framtaki og af hálfu
hins opinbera er hér sýnd lofsverð við-
leitni til að styrkja þau bönd, sem þegar
eru tengd og hnýta og festa nýja þætti í
umfangsmeiri athöfnum, en þar virðist
áhuginn sérlega beinast að verklegum
sviðum atvinnulífsins til lands og sjávar.
Heimsóknir Grænlendinga á Iðnsýning-
una í Reykjavík nú beina viðhorfunum
inn á bæði þekktar og nýjar leiðir.
Grænlensk atvinnumál
í öldudal.
Hinn langi og mjög strangi vetur í
Grænlandi 1982-83, hefur leikið at-
vinnulífið þar mjög hart, enda voru
frostin löngum alit að 30° á Celcíusmæli,
svo að víða frusu vatns- og skólplagnir.
En ekki bara það, heldur lögðust firðir
og hafnir í klakabönd. Það hindraði
sjósókn, og fyrir þá um 80 bændur, sem
stunda sauðfjárbúskap og hafa 360
manns á framfæri, var veturinn bæði
langur og strangur, fóðurkostnaðjr varð
svo þungur baggi, að ekki er séð hvernig
hann verði léttur svo að framhald þessa
búskapar geti gengið eðlilega.
Eftir heimsókn danska forsætisráð-
herrans í Grænlandi í byrjun júlí s.l., var
í skyndi skipuð nefnd til þess að gera
tillögur og leita úrræða til þess að hjálpa
fólkinu til að komast yfir þann örðuga
hjalla, sem harðindin hafa valdið, og
þau úrræði þarf að finna og nýta áður en
vetur gengur í garð, segir í fréttum um
þau afhroð, sem atvinnulíf Grænlend-
inga hefur hlotið af völdum veðurfars
liðins vetrar.
Fjárfellir varð ekki eins og jafnan
gerðist fyrrum, stundum við hagstæðara
veðurfar en veturinn síðasti færði búend-
um. í símtali við undirritaðan fyrir
skömmu tjáði tilraunastjóri grænlenskra
búnaðarrannsókna, að íslenskar fyrir-
myndir að fóðrun og meðferð sauðfjár
hafi að þessu sinni afstýrt þeirri vá, sem
horfellir varð búendum Grænlands fyrr
á árum.
En um skuldabaggann, sem kom í
kjölfar innflutts fóðurs, hljóta dönsk
yfirvöld að fjalla, og það verður gjört
áður en vetur gengur í garð. Brúttótekj-
ur umræddra 80 bænda, sem hafa sauð-
fjárhald til framfæris, nema tæplega 6
milljónum danskra króna, og þegar
útgjöld vegna hallæris bætast við venju-
legan kostnað búrekstrarins er von að
sérlegra ráða verði leitað til léttis.
Samgönguvandinn
Það mjóa haf, sem er í milli íslands og
Grænlands, er nógu breitt til þess að
siglingar milli byggða eru meira en
strjálar - þær eru nánast engar. Aðeins
stöku sinnum eiga íslensk skip leið um
grænlenskar hafnir, en grænlensk veiði-
skip nokkru oftar erindi á íslenskar
hafnir, stundum til að landa hér rækju
eða þá til viðgerða þegar eitthvað fer
aflaga í rúmsjó hjá þeim.
Með samgöngum í lofti hafa leiðir
stundum verið allgreiðar, en að undan-
förnu langt frá því að vera viðunandi.
Þegar SAS hætti skyndilega flugi í
fyrrahaust með viðkomustað í Keflavík,
lokaðist leiðin okkar til Eystribyggðar.
Þá var aðeins um að ræða opna leið
héðan yfir Kaupmannahöfn, til sam-
skipta við vinina í vestri. Þannig varð til
fornaldarsnið í samgönguháttum. Sem
sönnunargagn í þeim efnum má nefna,
að jólapóstur frá íslandi til Eystribyggð-
ar varsendurseint í nóvembers.l. vetur.
Hann náði loks viðtakendum þegar liðið
var nokkuð á janúarmánuð, og var því
hátt í tvo mánuði á leiðinni. Ef - eða
þegar-samgöngur í lofti milli íslands og
Grænlands opnast, - vonandi sem allra
fyrst - eru það vinsamleg tilmæli til
samgöngumálaráðherra okkar, að hann
mæli svo fyrir, að póstur verði sendur til
Grænlands með flugvélum beint héðan,
en ekki yfir Kaupmannahöfn, eins og
löngum hefur viðgengist, að sögn pósts
og símamálastjóra samkvæmt fyrirmæl-
ium danskrar póstþjónustu. Hvaða leiðir
grænlenskur póstur kemur til okkar
getum við varla hlutast til um??
Það eflir ekki samskipti milli okkar,
yfir tiltölulega mjótt haf, að leggja svo
mikla króka á leiðina og haga þjónustu
svo skrítilega, að steinaldarbragur ríki á
þessu sviði samskiptanna. Símasamband
og skeytaþjónusta er langt á undan
póstþjónustunni. En flugið er í hers-
höndum, eða líklega í engra höndum, að
minnsta kosti í bili.
Hver vill ráða bóta á þeim málum??
Áhugaaðilar um bættar samgöngur á
þessu sviði hljóta að treysta samgöngu-
ráðherra okkar til að leysa ríkjandi
rembihnút, sem nú er á þræðinum
Á höfuðdegi 1983
Gísli Krístjánsson.