Tíminn - 16.10.1983, Síða 8

SUNNUDAGUR 16. OKTÓBER 1983
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gisli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gfslason.
Skrifstofustjóri: Ragnar Snorri Magnússon. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elias Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur V.
Ólafsson. Fréttastjóri: Kristinn Hallgrímsson.
Umsjónarmaður Helgar-Timans: Atli Magnússon. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir,
Bjarghildur Stefánsdóttir, Baldur Kristjánsson, Friðrik Indriðason, Guðmundur Sv .
Hermannsson, Heiður Helgadóttir, Jón Guðni Kristjánsson,
Jón Ólafsson, Kristín Leifsdóttir, Samúel Örn Erlingsson (íþróttir), Skafti Jónsson, Sonja
Jónsdóttir, Þorvaldur Bragason. Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnssson.
Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Árni Sæberg. Myndasafn:
Eygló Stefánsdóttir.
Prófarkir: Kristín Þorbjarnardóttir, Sigurður Jónsson.
Ritstjórn skrifstof ur og auglýsingar: Síðumúla 15, Reykjavík. Sími: 86300. Auglýsingasími
18300. Kvöldsímar: 86387 og 86306.
Verð í lausasölu 20.00, en 22.00 um helgar. Áskrift á mánuði kr. 250.00.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent hf.
Stansað á hengifluginu
■ Fundir Steingríms Hermannssonar forsætisráðherra
sem hann hefur haldiö víða um land til að kynna stefnu
stjórnar sinnar og jafnframt hlusta eftir viðbrögðum
almennings, hafa vakið verðskuldaða athygii. Steingrímur
hefur talað tæpitungulaust og lagt spilin á borðið og ekki
vcriö aö gefa neinar gyllivonir um brauð og leiki landslýö
til handa í náinni framtíð, eins og alltof margra stjórn-
málamanna er háttur.
Á síðasta fundi sínum, sem haldinn var í Reykjavík,
gerði forsætisráðherra m.a. crlendar skuldir og vanhugs-
aðar fjárfestingar að umræðuefni. Hann minnti á þá
óþægilegu staðreynd að erlendar skuldir eru orðnar yfir
60 af hundraði af þjóðarframleiðslu. Þetta svarar til að
hver meðalstór fjölskylda í landinu skuldi sem svarar 530
þúsund krónum.
Þcssi upphæö ma alls ekki hækka. Hann minnti á þau
hrikalegu efnahagsvandræði sem Mexikó á við að stríða,
en þar svara crlendu skuldirnar til sem svarar 65 af
hundraöi þjóðarframleiðslu og hefur Alþjóðabankinn
tekið að sér fjárhagslega forsjá landsins. Sú hætta blasir
sem sagt við okkur að glata efnahagslegu sjálfstæði ef ekki
er spyrnt við fótum og dæminu snúið við.
Steingrímur Hcrmannsson sagði cinnig að sér væri það
bæði undrunar- og áhyggjuefni hvcrsu orkuverð hafi
hækkaö mikið. Ljóst cr að fjárfesting í orkumannvirkjum
er alls ckki eins hagkvæm og sagt var fyrir um. Það segir
sína sögu, að 80 af hundraði orkukostnaðarins er vegna
fjármagnskostnaðar, og cr þetta dæmi um hvernig óhófleg-
ar erlendar skuldir lcika þjóðarbúskapinn.
Hann tók annað dæmi um vanhugsaða fjárfestingu sem
er í tengslum við vinnuslustörf landbúnaðarins. Eitt sinn
var talið nauðsynlegt að byggja 18 ný sláturhús og var það
framkvæmt samkvæmt áætlun. Húsin og tækjakostur
þcirra urðu rándýr, cn nýtingin er ekki meiri en svo að
þau cru ekki notuð nema um þrjár vikur á ári. En hönnun
húsanna og írágangur var miðaður við einhverja kröfu í
Bandaríkjunum um hollustuhætti.
Skipuleggjendur vinnslustöðvanna virðast ekki hafa
vitað að kjöt hcfur aldrei verið selt frá íslandi til
Bandaríkjanna og ckki miklar líkur á að svo verði.
En bygging og rekstur hinna fokdýru vinnslustöðva
hefur auðvitað mikil áhrif á kjötverð á innanlandsmarkaði.
Hér kemur forsætisráðhcrra að kjarnaatriði varðandi
bágborinn efnahag og uppsöfnun erlendra skulda. Van-
hugsuð fjárfesting sem ekki skilar arði verður baggi á
þjóðinni. Undanfarin ár hafa menn einblínt mjög á
offjárfestingu í sjávarútvegi, sérstaklega togaraflotann, og
talið hana undirrót allra meina þjóðfélagsins. En það
gleymist að þegar flotinn var efldur hvað mest fóru
aflabrögð batnandi ár frá ári og hrun loðnustofnsins og
minnkandi þorskgengd var ekki séð fyrir. Það er alltaf
auðvelt að gerast spámaður eftir á.
Hitt ber að varast að sjá hvergi offjárfestingu nema í
fiskiskipastólnum, þegar hún blasir við augum hvert sem
litið er.
Á fundum sínum hefur forsætisráðherra sagt hrein-
skilnislega frá hvernig efnahagsmálum þjóðarinnar er
komið og hvers vegna hinar harkalegu efnahagsaðgerðir
sem lögfestar voru s.l. vor eru nauðsynlegar. Lífskjara-
skerðingin er ill nauðsyn og óhjákvæmileg og er liður í því
að þjóðin vinni sig sjálf út úr vandanum, því hún hefur
ekki til annarra að leita í þeim efnum.
Stjórnarandstæðingar gera lítið úr þeim árangri sem
náðst hefur, en lækkun verðbólgu og þar með vaxta og
hjöðnun verðbótahækkana á lán hefur miklar umbætur í
för með sér, bæði fyrir fyrirtæki og einstaklinga. Og alls
ekki má gleymast að þetta hefur tekist án þess að til
átvinnuleysis hafi komið og er það almennasta og besta
kjarabótin. OÓ.
horft f strauminn
■ Alþingi er loks komið saman. Það þykir mörgum í síðasta
lagi. Vel má leiða að því ýmis rök, að réttmætt hefði verið
að kveðja það saman fyrr að loknum kosningunum. cinkum
þar sem þetta er nýtt þing og var auk þess endurnýjað með
meira móti í kosningunum í vor. Eg er þó ckki þeirrar
skoðunar, að það sc neinna meina hót að láta Alþing sitja allt
árið. Þá yrði það áreiðanlega stöðnuð stofnun, yxi inn í.sig og
slitnaði meira eða minna úr tengslum við lífið í landinu. En
vel mætti hugsa sér að hafa leyfistíma Alþingis tvo cða þrjá á
ári en aldrei Iengri en tvo mánuði eða þrjá í senn. Sex eða sjö
mánuðir í cinni lotu eru of langur tími.
Einnig cr engan veginn fjarri lagi að um það yröi beinlínis
sett stjórnarskrárákvæði, að Alþingi skyldi koma saman innan
ákvcðins tíma cftir hverjar Alþingiskosningar, til að mynda
innan tveggja eða þriggja mánaða og ætíð jafnskjótt og ný
ríkisstjórn hefur veriö mynduð. Ríkisstjórn tekur umboð sitt
úr hcndi Alþingis. Til þess ciga ckki að nægja þingflokksfund-
ir, jafnvel þótt þá sitji og lýsi þar stuðningi við nýja stjórn
mcirihluti alþingismanna. Þessi meðferð mála er auðvitað
réttarbrot á minnihlutanum og varla til þess fallið að efla þá
ábyrgðarkennd sem löngum hefur vcrið talin af skornum
skammti hjá stjórnarandstæðingum hér á landi. Hins vcgar er
þess að minnast, að núverandi ríkisstjórn erekki hin cina sem
þessu hefur brugðið fyrir sig í íslenskri þingræöissögu. en
auðvitað ættu fyrri dæmi fremur að vera.til varnaðar cn
eftirbreytni.
Telja má líklcgt. aö þessi langi fresturá þingkvaðningu gegn
vilja minnihlutaflokkanna æsi enn til ábyrgðarleysis í stjórnar-
andstöðu og magni hörku þeirra átaka sem í vændum eru í
fulla hnefana. en almenningur ætlast til þess að byrðunum sé
drcift af rcttlæti - að minnsta kosti viðleitni til þess - og
þingmcnn og ráðherrar beri líka sínar bvrðar. Ef þeir bregðast
þeirri skyldu er voðinn vís. Ef fólkið þykist svikið í þessum
efnum varpar það af sér byrðunum með ósköpum á miðri lcið.
og þá cr allt farið til fjandans aftur. Um slík úrslit gætu
ráðherrar og þingmenn engum kennt nema sjálfum sér.
sérgæsku og fávisku um mannlcgt eðli.
Réttlætisvísitala
fjárlagafrumvarpsins
Ýmsir hafa vafalaust vonað. að ríkisstjórnin mundi sjá að
sér og snúa á réttlætisvcginn við gerð frumvarpsins um þau
neyðarfjárlög sem við vcröum að búa við næsta ár. En því
miður sjást þess lítil merki. Þar cr enn höggvið hart í sama
ranglætisknérunn og áður. og margt sem þar blasir við er
hreint og bcint hnefahögg framan í burðarmennina í
þjóðfclaginu og víða gætt gráu ofan á svart. Það vantar svo
sem ekki, að niðurskuröur á verklegum framkvæmdum og
öðru en nógur, cn þaö ergert með öfugum klónum. því þyrmt
se.m síst skyldi cn öðru eirt sem bíða má eða er til beinnar
óþurftar. Seðlabankabyggingin vcrður sigurtákn þessa rang-
lætis og níðstöng sem stjórnin reisir þjóðinni, hrossahaus
hcnni til skapraunar, ef hún rís úr jörðu á þessu niðurskurðar-
ári. Hið sama má raunarsegja um flughöllina á Keflavíkurvelli
og sitthvað fleira.
Að þora að horfa framan í sjálfan sig
Það er táknrænt um réttlætisþrotin í stjórnarherbúðúnum.
Að safna glóðum
elds að hofði sér
þinginu, og væri þó ákjósanlegt cins og ástand og horfur eru,
að þar gæti orðið meira samlyndi cn oftast áður.
Að fá frið til að stjórna
Það hefur legið í loftinu, að ríkisstjórnin hefði verið þessa
hinga þingfrcsts fýsandi til þess að henni gæl'ist ráðrúm til þess
að koma sér fyrir, hcfja það viðnám sem ekki þoldi bið og gefa
sig alveg að stjórninni þcssa fyrstu mánuði. Það skal ekki
véfengt að henni var þörf að korna því í verk sem að kallaði,.
en væri stjórnkcrfið með fclldu ætti þing að störfum að geta
létt undir í slíku verki fremur en tafið fyrir, og um fram allt
að gcta lagt nokkuð gott til þeirra mála og brotið axarsköft.
sem ekki hefði verið vanþörf á í.sumar.
En það er Ijóst vitni um mikla meinsemd, þcgar ráðherrar
telja sig hclst þurfa að senda þingið heim til þess að geta
stjórnað. Þetta bendir cinnig á þann annmarka, að ráðherrarnir
eru allt of fast bundnir þinginu, eru sjálfir of mikill hluti af
því, hvorki mc'ira né minna en sjöttungur, til þess að góðum
hcillum stýri, og hægt sé að tala um það án þess að. hrista
höfuöið, að þeir bcri ábyrgð á störfum sínum fyrir þinginu.
Við komum enn og aftur að þcirri nauðsyn góðs þingræðis, að
ráöherrar séu ekki þingmcnn mcðan þeir sitja í ráðherrastól,
og ríkisstjórn á ekki heldur að hafa um það úrslitavald, hvenær
þing er kvatt saman, heldur ciga aö gilda um það skýrari
stjórnlagareglur sem forseti geti farið eftir. Og ráðherrar,
sem ekki vcitir af öllum tíma sínum til stjórnarstárfa, eiga ekki
að þurfa að eyða honum í skyldur vcnjulegs alþingismanns og
geta ekki heldur gegnt þingmennsku meö ráðherradómi svo
viðhlítandi sé.
Það scm gerst hefur í þessum málum í surnar er cnn einu
sinni sterk ábending um það hverjir pottar cru brotnir í
þingræöi.okkar og hvernig vansköpuðum starfsrcgjum þess er
beitt til þess að níðast á lýðræðinu. En satt að scgja verða
líklega alhlítar reglur aldrci fundnar eða settar um þetta. Þar
gildir það citt að stjórnendur hafa lýðræðissamvisku. Viö
eigum þetta eins og flcst annað að miklu leyti undir gerð og
siðgæði einstaklinganna - mcðbræðranna - hefðum ,og
lýðræðisþroska.
Verðbólgan á undanhaldi
Þegar staða er athuguð þcssa haustdaga má það ekki
gleymast. aö svo cr að sjá. sem nokkur sigur yfir verðbólgu sé
í augsýn. Hún virðist nú vera komin niður í 40-45% þessa
mánuði - á „ársgrundvelli" - en jafnframt verður að minnast
þess, að þetta eru aðeins horfur - veðurútlit - sem gctur
skipast á skömmum tíma til annarrar áttar. Þessi árangur
hefur náðst með hrikalegri kjaraskerðingu sem felur í sér
hróplegt óréttlæti. Samt er það árangur sem hægt væri að
byggja á réttlæti og batnandi þjóðarhag. En af því að þetta
eru aðeins horfur enn, en ekki skip í höfn, er allt undir
framhaldinu komiö. Allt getur brostið í höndunum á okkur
og orðið að enn skelfilegri martröð, ef út af bregður á þeirri
skerjasiglingu. sem fvrir höndum er. Og þar gellur eitt
viðvörunarhrópð ýjfír önnur: MEIRA RETTLÆTI. Hvort
ríkisstjórninni tekst að sigla betur en verið hcfur eftir þeim
vita hefur úrslitaþýðingu fyrir hana og þjóðina. Því verður
varla með réttu neitað. að þessari ríkisstjórn hafi orðið á
hrapallcg og meinþrungin mistök hvað eftir annað. á þessari
fyrstu siglingu og enn þá eru ekki nógu góðar horfur á því að
stjórnin rétti stefnu sína á vita réttlætisins.
Launþegasamtökin hafa staðið ívrir almennri undirskrifta-
söfnun meðal félaga sitina í mótmælaskyni gegn dagskipunar-
afnámi samningsréttar og skertum kjörum. Tæplega helming-
ur launþega í þessum samtökum skrifaði undir. Ýmsum mun
þykja það kyníega lítið, en það væri alvarleg skyssa ef
ríkisstjórnin hældist um of af þessu og túlkaði það hiklaust
. sem stuðning við stefnu sína. Með því gæti hún kveðið upp
dauðadóm yfir sjálfri sér. Hún verður að reyna að skilja þessa
oröscndingu rétt. Niðurstaða þessarar undirskriftasöfnunar er
sú. að mjög margir launþegar vilja enn gefa ríkisstjórninni
frest - þrátt fyrir allt - og gcta varla trúað því að henni bregðist
í sjálfdæminu svo augljóst réttlæti sem þessu á að fylgja. og
landsfólkið ætlar ekki að kikna undir sínum byrðum fyrr en í
að einmitt þessa dagana er enn einum aðstoðarráðherranum
bætt við - hjá menntamálaráðherra - og þar með gengið feti
framar en áður. Annars eru þessar ráðningar aðstoðarráð-
herra orðnar annað og méira en svipuhögg á hcrðar þcirra sem
skipað er að spara. Þær eru orðnar í flestum tilvikum óalandi
flokkaspillingartákn í þokkabót, og er sú mynd skýrari nú en
fyrr.
Fyrsta ranglætisskrcf ríkisstjórnarinnar var stigið þegar
dýrtíðarbætur á laun voru skertar án þess að öllum væri
ákveðin sama bótafjárhæð. Síðan hélt stjórnin sjálf inn í
skerjagarðinn með sömu cyðslu og áður. Aðstoðarráðherrarn-
ir héldu innreið sína, bílamálin mcð sömu eyðslu, utanlands-
ferðir í algleymingi, svo að eitt sinn var aðeins einn
sjálfstæðisráðherra heima. Utanlandsráð ríkisforstjóra og
húskarla þeirra voru vcrri en nokkru sinni fyrr. Söluskattur
gefinn eftir þeim sem voru að reyna að féfletta börn með
erlendum trúðum. Stjórnin skirrist ekki við hvers konar
þveitingi um landið eða útgáfu áróðurspésa á kostnað
almennings. Nú síðast er alþingismönnum hyglað með fullri
dýrtíðarhækkun á öllum sporslum, og þeir virðast ætla að taka
við því kinnroðalaust. Þannig eru hundruð dæma um það, að
stjórn og alþingismenn virðast ófærir um að ætla sjálfum sér
sams konar byrðar, og öðrum eru ætlaðar, að ekki sé nú
minnst á bankakerfið og verslunina, scm fær alveg lausan
taum enn. Þetta heitir að safna glóðum elds að höfði sér, og
mistakist herfcrðin gegn verðbólgunni þá verður það öðru
fremur þessu ranglæti að kenna. Ef ríkisstjórn og alþingis-
menn hefðu gengið á undan með góðu fordæmi um þann
sparnað, framlög og aðhald, sem ætlast er til af almenningi,
lyft byrðum á hcrðar sér eins og aðrir. þá væri meiri von um
að herförin tækist.
Þegar maður hugsar til þessa atferlis alis kcmur ósjálfrátt í
hugann gömul dæmisaga af bónda einum sem átti í höggi við
óvætt sem olli honum þungum búsifjum og gerði honum allt
til miska, drap fé hans, stal birgðum og búsgögnum og réðst
jafnvel að heimafólki. Þcgar svo hafði lengi gengið tók bóndi
loks rögg á sig og réðst gegn ófreskjunni, elti hana mcð vopn
á lofti og hugðist ráða niðurlögum hennar. Þar kom að hann
náði höggfæri, en í sama mynd leit ófreskjan við svo að hann
sá framan í hana, þá sá hann að hún bar hanseigið andlit. Við
þá sjón féllust bónda hendur og vopnið féll til jarðar en
ófreskjan komst undan. Þannig fer mörgum að þeir þora ekki
að horfa framan í sjálfa sig. og þannig virðist ríkisstjórn og
þingmönnum einnig farið nú, ef fram fer sem horfir og þeir
ætla aðskirrast við að taka þátt í burðinum upp brattann. Það
skiptir kannski ekki meginrháli í heildardæminu.en siðferðileg
og sálfræðileg áhrif eru því meiri og geta stefnt allri herförinni
í voða, Þessir ráðamenn virðast ekki þora að horfa framan í
sjálfa sig. hlífa sér og fella við það ckki aðeins sín vopn heldur
miklu flciri. Þeir eru sú manntcgund sem kölluð hefur verið
því Ijóta nafni liðhlaupar. ogþað hlutskipti hæfirherforingjun-
um síst.
Ríkisstjórn og þingmenn ættu að eyða einum degi eða svo
í það að horfa framan í sjálfa sig. Hver vill gefa þeim herrum
spegil? Dagblöð og ýmsir aðrir fjölmiðlar eiga raunar að vera
slíkur spegill ráðamanna og gegna því hlutverki að nokkru.
En þann róður þarf að herða miklu meira. Þjóðinni ríöur mjög
á. að dagblöð hennar verði frjáls og hætti alveg að vera
handbendi. Þau eiga aðsýna hverri ríkisstjórn framan í sjálfa
sig. láta hana njóta sannmælis, segja kost og löst frá sjónarhóli
frjálsra blaðamanna og láta málefni ráða hvort brugðið er
skildi fyrir hana eða lagt til hennar. Andrés Kristjánsson

Andrés
Kristjánsson If a
skrifar mM