Tíminn - 16.10.1983, Qupperneq 9

Endwreisn efnahagslífsins
er hofuðverkefni þingsins
■ Allt frá því að ríkisstjórnin var
mynduð á s.l. vori hafa verið uppi
háværar kröfur um ;(?> Alþingi kæmi
saman. Við þeim óskum var ckki orðiö
og kom þingið saman á hefðbundnum
tíma, 10. október. Þótt þinghald hafi
ekki staðið nema í tæpa viku hafa
fjölmörg mál verið lögð fram og er
fjárlagafrumvarpið þar að sjálfsögðu
viðamest og mikilvægast. Bráða-
birgðalögin um efnahagsráðstafanir
eru einnig komin fram í þinginu.
Stjórnarandstaðan hefur verið
hamstola síðan ráðstafanirnar voru
lögleiddar, en aldrei eins og eftir að hinn
mikli og góði árangur fór að koma í
Ijós, og er henni nú mikill vandi á
höndum um hvernig á að bregðast við.
En eftir því sem verðbólgan minnkar
eykst fúkyrðaflaumurinn og er
Alþýðubandalagið þar fremst í flokki.
Alþýðuflokksmenn eru þeim léttir í
taumi, og er furðulegt að sjá og heyra
hve dyggilega kratarnir élta allaball-
ana í áróðrinum gegn efnahagsráð-
stöfunum. Það endurtckur sig sam-
starfið frá 1978 þegar þessir flokkar
rottuðu sig saman um „samningana í
gildi". Allir vita hver árangurinn af
þeirri kröfugerð varð.
Það þinghald sem nú er að hefjast er
um margt ólíkt síðasta þingi. Eftir
kosningarnar í apríl sl. fjölgaði þing-
flokkum um tvo og allt er óvíst um
hvaða áhrif það kann að hafa á
stjórnmálalífið í landinu. Tiltölulega
skömmu eftir kosningarnar var mynd-
uð styrk meirihlutastjórn. sem þegar
hófst handa um að snúast af fuilri
alvöru gegn verðbólgunni, sem var á
góðri leið með að rústa efnahagslífið.
í þingbyrjun var lagt fram fjárlaga,-
frumvarp, sem er andstæða við fjárlög
fyrri ára, og má rcyndar segja að snúið
sé við þriggja áratuga þróun, þar sem
rikisumsvifin eru minnkuð, í fyrsta
sinn á því tímabili. Fyrir 30 árum var
hlutur ríkisins um 20 af hundraði af
þjóðarframleiðslu, en hefur síðan auk-
ist jafnt og þétt og var kominn upp í
40 af hundraði af þjóðarframleiðslu.
Er nú markvisst unnið að því að snúa
þessari þróun við og fjárlagafrumvarp-
ið til marks um að full alvara býr að
baki.
Launaskerðingar
Þegar síðasta þing kom saman fyrir
réttu ári var einnig búið að setja
bráðabirgðalög um efnahagsráðstafan-
ir, sem skertu kaupmátt, og átti Ai-
þýðubandalagið með flcirum aðild að
þeirri lagasetningu. En þáverandi
ríkisstjórn átti ekki hægt um vik að
framfylgja þeim bráðabirgðalögum.
Hún studdist ávallt við nauman þing-
meirihluta, en eftir að bráðabirgðalög-
in voru gefin út síðsumars 1982 losnaði
enn um stuðningsmenn stjórnarinnar
á þingi og hún missti meirihluta sinn í
neðri deild.
Þá kom fram ákveðin krafa frá
stjórnarandstöðunni um að þing yrði
kvatt saman til að fjalla um efnahags-
ráðstafanirnar, en við þeirri ósk var
ekki orðið, enda þótti ekki ástæða til.
Þótt Alþýðubandalagið hafi í allt sumar
haldið þeirri háværu'kröfu á lofti, að
haldið skyldi sumarþing og forystu-
menn þess talið ólýðræðislcgt að
kveðja þing ekki saman í ár og haft um
það geysimörg orð, þá voru sömu aðilar
fyllilega samþykkir að kalla þing ekki
saman þegar þeir sátu sjálfir í stjórn og
stóðu að útgáfu bráðabirgðalaga. sem
m.a. fól ísér kjaraskerðingu launþega.
Sú stjórnarfarslega sjálfhelda sem
það mál lenti allt í varð til þess að ekki
var hægt að afgreiða bráðabirgðalögin
frá því í ágúst 1982 fyrr en undir
þinglok í marsmánuði 1983 og þá með
hjásetu þeirra sem háværastir voru í
kröfunni um að þing yrði kallað saman
síðsumars árið áður og heimtuðu allan
þingtímann að málið yrði afgreitt.
Bráðabirgðalögin frá því í ágúst
1982 voru sett af brýnni nauðsyn.
Öldur efnahagsáfallanna voru farnar
að rísa svo hátt að ekki var stætt á öðru
en að grípa í taumana. En bæði var að
það var gert of seint og of lítið. að enn
haliaöi á ógæfuhliö.
Þeir stjórnarsinnar, sem ávallt stóðu
í vcgi fyrir að hægt væri að gera þær
ráðstafanir sem dugðu, voru auðvitaö
þeir í Alþýðubandalaginu. Þeir léku
sinn venjulega hráskinnsleik, að þykjast
vera að vernda kjör launþega með því
að þora aldrei að standa að aðgerðum
sem aðgagni máttu koma. Snarvitlaust
vísitölukerfi var þeim sem hcilög kýr
og drógu þeir ávallt lappirnar þegar
fara átti að krukka í þá mcinsemd. en
blöskraði samt ekki að krukka í
kaupið þegar svo bar við að horfa, og
lengja þurfti stjórnarsetuna.
Komið í veg fyrir
niðurtalningu
En ömurlegust var sú „lífskjara-
vernd" þeirra að standa eins og þursar
í vegi fyrir að niðurtalningarstefna
Framsóknarflokksins næði fram að
ganga. Árin 1980 og 81 voru gjöful til
lands og sjávar og var markið sett hátt
til að byggja upp atvinnulíf og bæta
lífskjör. En þegar á árinu 1981 voru
teikn á lofti um að boginn væri spcnnt-
ur of hátt, og verðbólgan tók á skrið.
Snemma árs fékk Framsóknarflokkur-
inn því framgengt, að niðurtalningar-
stefna hans fengi að sanna gildi sitt.
Það sannaðist að sú stefna var rétt, og
þegar leið fram á haustið var verð-
bólguhraðinn kominn í 40% en stefndi
áður í 60%. Þá vildu framsóknarmenn
halda niðurtalningarstefnu sinni til
streitu, en Alþýðubandalagið lagðist
gegn af fullum þunga og réði það
úrslitum.
Eftir á að hyggja sýnist ekki óeðlilegt
að framsóknarmenn hefðu gert þennan
ágreining að tilefni sjórnarslita, þar
sem þeir urðu að slá af skýrt mótaðri
stefnu sinni. En hafa verður í huga að
aflabrögð voru góð þetta ár og vel-
gengni í efnahagslífinu og ekki voru
fyrirséð þau stóráföll sem síðar riöu
yfir. Enda stefndi vcrðbólgan ekki hátt
yfir það mark sem hún hafði veriö í
undangengin ár. Því var það að alþýðu-
bandalagsmenn komust upp með sinn
gráa leik. Það var ekki fyrr en á næsta
ári, er loönan hvarf og þorskveiði
dróst verulega saman. að alvarlega
syrti í álinn. Þá hefði verið ábyrgðar-
laust að hlaupast frá vandanum.
Þegar núverandi stjórn tók við hafði
ástandið enn versnað og verðbólgan
stefndi í svimandi hæðir og sýnt var að
engin vettlingatök dugðu, en að ráðast
varð af alefli gegn aðsteðjandi áföllum.
Verðbólguna
varð að hemja
Ríkisstjórn Steingríms Hermanns-
sonar hefur styrkan þingmeirihluta á
bak við sig og getur einbeint sér að því
að gera það sem til þarf til að'halda
þjóðarskútunni á réttum kili, og hefur
það sýnt sig að ráðstafanir hennar voru
síst of róttækar. Aflabresturinn í ár
hefði leikiö þjóðarbúið enn vcrr en
ella hefði allt verið látið reka á
reiðanum. Tölur Fiskifélagsins um
samdrátt þorskafla sýna. svo ckki verð-
ur um villst, að kjararýrnun hefði
oröið veruleg hvað sem öllum vísitölu-
útreikningum og krónuhækkunarspek-
úlasjónum líður. Þjóðartckjur hafa
hrapað með minnkandi þjóðarfram-
lciðslu og kjararýrnun er óhjákvæmi-
leg. Að sama leyti hefði orðið aö draga
úr ríkisumsvifum hverjir svo sem sitja
í ríkisstjórn.
Efnahagsráðstafanir ríkisstjórnar-
innar hafa verið kallaðar leiftursókn af
andstæðingum ríkisstjórnarinnar og
leiðist þeim ekki að minna á að Fram-
sóknarflokkurinn lagðist af fullum
þunga gegn jeiftursóknarhugmyndum
Sjálfstæðisflokksins fvrir kosningarnar
1978.
En hafa verður í huga að aöstæðurn-
ar sl. vor og 1978 voru gjörólíkar.
Verðbólgan var þá langt undir því stigi
sem Síðar varð og mciri ró yfir cfna-
hagslífinu. og árangur landhelgisbar-
áttunnar var að skila árangri og afla-
brögðin jukust ár frá ári. Þá lágu engin
rök til þess að efna til harðvítugra
efnahagsaðgerða.
Þegar bráðabirgðalögin um afnám
vísitölukerfisins voru sctt sl. vor og
bann var lagt viö kauphækkunum í
takmarkaðan tíma var verðbólguhrað-
inn að nálgast 100 próscntustig og
stefndi allt í 160% hraða um næstu
áramót. Aflatregða, efnahagskreppa í
viðskiptalöndunum, Svimandi olíu-
verðshækkanir og erlend skuldasöfnun
gerðu þaö að verkum, aö ekki kom
annað til greina en aögrípa til róttækra
og fljótvirkra efnahagsaðgerða til aö
forðast hrun efnahagslífsins. Þaö er
sama hvaða hciti menn vilja gefa
ráðstöfununum, þær voru nauðsynleg-
ar og kcmur æ betur í Ijós að rétt var
að fariö.
Þaö er mikið hamraö á því, að
lífskjaraskcrðingin sé ekki annað en
óþokkabragö af núverándi rikisstjórn
til að sýna iaunþcgum í tvo heimana og
færa til fjármuni í þjóöfélaginu, og
lciðtogar launþega krefjast þess að
bráðabirgöalögin veröi numin úr gildi
og peningum, sem ekki cru til, verði
ausið á báðar hcndur.
Það er mikill barnaskapur að reyna
að telja launþegum, sem eru mikill
meirihluti þjóðarinnar, trú um að
ábyrgir stjórnmálamenn geri það ein-
göngu af illum hug að skerða laun
þeirra, og aö nauðsynjalausu. Þeir
aðilar sem halda þessu að alþýðu
manna hafa ekki mikla trú á dóm-
greind almcnnings. Dæmið er ekki
margbrotnara en svo að þegar þjóðar-
framleiðsla dregst saman vcrsna lífs-
kjörin. Það cr hægt að halda uppi
fölskum kaupmætti um sinn með er-
Tendum lántökum, en þegar hcfur
vcrið gengiö of langt á þeirri braut og
er nú komiö að skuldadögum.
Þeir sem nú hcimta hærri krónutölu
í launaumslögin gera það eingöngu á
kostnað þess árangurs sem náðst hefur
í veröhólguslagnum.
Ekki mátti dragast lcngur að gera
hinar róttæku efnahagsráöstafanir sem
gripið var til í vor. Það er alrangt að
þær hafi eingöngu veriö gerðar á
kostnað launafólks, eins og andstæð-
ingar stjórnarinnar láta ávallt að liggja.
Atvinnufyrirtækin voru komin á fall-
anda fót og þaö liggúr í augum úppi,
aö ef veröbólgan væri nú að nálgast
150'Xi.. eins og ti! stefndi. væri búið aö
loka fjölda fyrirtækja og mikill hluti
fiskveiðiflotans væri bundinn í
höfnuin. Fjöldaatvinnuleysi væri
launafólki síst hagstæðara en sú kjara-
skerðing sem orðið hefur. Ekki er
einu sinni víst að hægt hefði verið að
kría út fé til að standa við lögbundnar
atvinnuleysisbætur. En þetta láta
stjórnarandstæðingar liggja á milli
hluta.
Samið á eigin ábyrgð
Um næstu áramót er áætlað að
verðbólguhraðinn verði kominn niður
í 30 af húndraöi. og er það mciri og
betri áranguren nokkrirstjórnarsinnar
þorðu að vona þegar vísitölu - og
kaupbindingin var lögfest sl. vor. Vext-
ir liafa vcriö lækkaöir verulega og
vonir standa til að þeir lækki enn
meira, jafnvel á þessu ári. Stööugleiki
er að færast yfir. þótt enn sé langt í
land með að öll Ijón séu úr veginum og
hægt verði að hcfja endurreisn cfna-
hagslífsins og hæta lífskjörin á nýjan
leik.
Deila má um hvort það hafi verið
réttmætt og nauðsynlegt að banna alla
launahækkanir til I. febrúar n.k. En
sú ákvörðun var tckin til að tryggja að
nokkur árangur aðgerðanna væri kom-
in í Ijósþegarlaunþegarogatvinnurek-
endur leiða saman hesta sína og aðilar
gætu betur áttað sig á stöðunni, og
árangri yrði ekki stefnt í voða löngu
áður en efni stóðu til.
í athugasemdum við fjárlagafrum-
varpiö er tekið fram, að þegar aðilar
vinnumarkaðarins setjast að samn-
ingaborði verða þeir að gera samn-
inga á eigin ábyrgð. Þetta er enn ein
stefnubreytingin sem tekin er. At-
vinnurekc.ndur veröa sjálfir aö standa
við sína samninga og þess er ekki að
vænta að ríkisstjórnin hlaupi undir
bagga mcð loforðum um félagsmála-
pakka, gengisfcllingar og verðbólgu-
samninga. Atvinnuvegirnir eiga sjálfir
aö standa undir laungagreiðslum en
ekki ríkissjóður og það er hvorki
launþegum né atvinnurekendum lil
góðs að semja um krónutöluhækkanir
scm étnar eru upp af verðbólgu á
nokkrum vikum.
Fjárveitinganefnd á nú eftir að fara
yfir fjárlagafrumvarpið og tekur þaö
sjálfsagt einhverjum breytingum í
mcðfcrð hennar. - Þrýstihópar og
„áhugáaðilar" margs konarmunu bcita
sér til að ota sínum tota, en sé einum
ívilnað er þaö tekið frá öðrutn, því
þeir fjármunir sem eru til skiptanna
eru takmarkaðir og það veröa áhuga-
aðilarnir aö gera sér Ijóst hvort sent
þeim líkar betur eða verr.
Ekki reynir hvað síst á siðferðisþrek
þingmanna að gæta aðhalds. Það vcrð-
ur erfitt að slá um sig í þinginu í vetur
með fjárfrekum tillögum þar sem ávís-
að cr á ríkissjóð. Þingmenn hafa
löngum þann steininn klappað, en tui
munu slíkar raddir hljóma hjáróma
því ríkisstjórnin hefur gengið á undan
með góðu fordæmi og sýnt það hug-
rekki að bjóða verðbólgunni birginn
með öllum tiltækum ráðum, og við
þann ásetning verður að standa.
* -
Oddur Olafsson
ritstj órnarf ulltrúi
skrifar