Tíminn - 22.11.1983, Blaðsíða 18

ÞRIÐJUDAGUR 22. NÓVEMBER 1983
Ingvar Gíslason alþm:
Nauðsynlegt er að grisja náms-
skrá grunnskóla og auka rým fyrir
undirstöðugreinar almennrar
menntunar og þekkingar
„Afnám“ sögukennslu
■ Komin er fram á Alþingi fyrirspurn,
sem þannig hljóðar: „Hefur
menntamálaráðherra lagt blessun sína
yfir ákvörðun skólarannsóknadeildar að
hætt verði að mestu leyti að kenna
Islandssögu í skólum landsins?“
Birst hafa síðustu daga í útbreiddustu
blöðum landsins forystugreinar, þar sem
sagt er frá því að búið sé að afnema
íslandssögukennslu í skólakerfinu. Aðr-
ir greinarhöfundar hafa látið að sér
kveða á síðum dagblaða um þetta mál,
og ber þar allt að sama brunni. Islands-
saga er ekki lengur kennd í skólum
landsins, hún hefur verið afnumin sem
námsgrein.
Síðan leggja höfundar út af þessum
frásögnum sínum og draga ályktanir af
þeim. Að sjálfsögðu verður niðurstaðan
aðeins á einn veg: Við blasir þekkingar-
leysi á sögu þjóðarinnar, aðför að þjóð-
crninu, forheimskun í stað menntunar.
Svo mörg eru þau orð.
Áhugi á skólamálum
eða hvað?
Pað er fagnaðarefni í sjálfu sér þegar
áhugi leiðarahöfunda og annarra, sem í
blöð rita, beinist að mennta- og menn-
ingarmálum. Það er ekki á hverjum
degi, reyndar ekki í hverri viku né
hverjum mánuði, sem rúmi er eytt í
forystugreinar um mennta- og menn-
ingarmál í íslenskum dagblöðum. Ekki
er síður ástæða til að láta fögnuð í ljós,
ef vart verður við almennan áhuga fólks
á skólamálum og menningarmálum.
Hleypidómar og
fullyrðingar:
Leiða má að því gild rök, að áhugi á
skólamálum sé fremur takmarkaður
meðal almennings og takmörkuð sé að
sama skapi þekking á skólastarfi, hlut-
verki skóla og vandamálum skólamanna
yfirleitt. Ekki er laust við að uppeldis-
og fræðslumál séu undirorpin hleypi-
dómum, sem nærst hafa á afskiptaleysi
almennings og ýmsum stéttarhroka
skólamanna að sínu leyti.
í hópi kennara og annarra skólamanna
er sú ásökun algeng, að skólar hér á
landi séu í fjársvelti umfram það, sem
gerist í öðrum löndum, enda sé ástand
skólamála eftir því. Rök fyrir slíkri
fullyrðingu eru næsta hæpin, enda miklu
líklegra að vandamál skóla og kennara
séu sem næst hin sömu hér á landi sem í
öðrum velferðarþjóðfélögum.
Hjá almenningi er hins vegar sú
skoðun algeng að íslenska skólakerfið
sé bákn, sem hvergi eigi sinn h'ka, en
þenjist sífellt út og fái sjálfkrafa síaukna
hlutdeild í heildarútgjöldum ríkissjóðs,
sé í vaxandi mæli fjárhagsbaggi á þjóð-
félaginu. Sú fullyrðing stenst þó ekki.
Hlutdeild fræðslukerfis í heildarútgjöld-
um á fjárlögum fer síst vaxandi. Ofvöxt-
ur skólakerfisins er einber þjóðsaga.
Er skólamenntun
á niðurleið?
Á því er einnig alið, m.a. af skóla-
stjórum sumra framhaldsskóla og ein-
hverjum prófessorum í háskólanum að
námsárangri í skyldunámsskólum ( og
framhaldsskólum) hraki í sífellu, að
kennsla og kennslufyrirkomulag fari
versnandi í skólakerfinu í heild. Yfirleitt
er þó látið að því liggja eða haft fyrir
satt, að skólamcnntun íslendinga sé á
niðurleið. Er þá ekki einasta að íslenskir
skólar séu sagðir verri en gerist í öðrum
löndum og menntunarárangur eftir því,
heldur telja margir ólíku saman að jafna
ástandinu nú og því sem var fyrr á tíð,
þegar menntunin blómstraði í íslenskum
skólum, háum og lágum, þegar áhuga-
samir nerhendur „drukku hvert orð af
vörum kennara" sinna (að ekki sé
minnst á skólastjórana), sem alltaf voru
„úrvalsmenn" og „skörungar", „víð-
lesnir,, og „hámenntaðir". Þá lásu nem-
endur skólabækur sem opnuðu þeim
„undraheim þekkingarinnar" og skólinn
„blés þeim í brjóst athafnaþrá og ætt-
jarðarást", viljanum til þess að „verða
landi og þjóð að gagni". Orðagjálfur af
þessu tagi er algengt þegar menn eru að
rifja upp rómantískar minningar um
skólaveru sína fyrr á árum.
Hleypidómar
og þröngsýni
Umræðurnar um íslandsögunám á
grunnskólastigi - þær sem nú fara fram
- eru sama marki brennar og löngum
fyrr, þegar menn láta svo lítið að ræða
um fræðslumál á opinberum vettvangi.
Óafvitandi eru hinir ágætustu menn
orðnir leiksoppar hleypidóma og þröng-
sýni. Fyrr en varir gerast þeir talsmenn
einföldunarboðskapar, sem þeir myndu
ekki láta sig henda í öðrum málum.
Það er reyndar alls ekki rétt að
Islandssögukennsla hafi verið afnumin í
skólakerfinu. Fullyrðingin um það er
röng. Hún er byggð á misskilningi og
rangtúlkun laga, reglugerða og ráðu-
neytisbréfa. Ályktanir, sem dregnar hafa
verið af þessari fullyrðingu eru því
rangar. Auk þess er það rangt að einhver
einstakur embættismaður eða stjórnar-
skrifstofa hafi „tekið ákvörðun" um eitt
eða neitt í þessu sambandi. Ráðherra
ber hér fulla ábyrgð og enginn annar.
Líklega mun Vilhjálmur Hjálmarsson
hafa tekið á sig frumábyrgðina, en
eftirmenn hans deila ábyrgðinni með
honum.
Þrengt að sögukennslu
Þótt fullyrðingin um afnám fslands-
sögukennslu á grunnskólastigi sé röng út
af fyrir sig, er því ekki að leyna að
þrengst hefur um sögukennsluna í
námsskrá grunnskóla. Ástæður þess er
nauðsynlegt að rekja. Einfaldast er að
skýra það svo, að vegna almennrar kröfu
um fjölbreytni námsefnis grunnskóla og
þrýstings annarra námsgreina ( af ýmsu
tagi) hefur rúm fyrir ýmsar greinar
minnkað. íslandssagan hefur goldið
þess.
Ásókn nýrra
námsgreina
Þessi þrýstingur stafar að langmestu
leyti af ríkjandi viðhorfum um skóla-
nám, þar sem krafan um alls konar
„hagnýtt" nám og raungreinakennslu
má sín meira en óskir um kennslu í
húmaniskum greinum, t.d. sögu og bók-
menntum. Sú skoðun er almennt viður-
kennd, að sögunám eigi undir högg að
sækja í þeirri samkeppni, sem á sér stað
í menntalífinu milli formenntagreina
annars vegar og raungreina og hvers
kyns „hagnýtra" skólanámsgreina hins
vegar.
Innbyrðis átök
húmaniskra greina
Það hefur einnig gerst á síðari tímum
að húmaniskum fræðigreinum hefur
fjölgað innbyrðis, eða öllu heldur: Það
fer meira fyrir ýmsum húmaniskum
fræðigreinum nú en áður, og það hefur
einnig átt sinn þátt í að þrengja að þeirri
gömlu, góðu námsgrein, sögunni, sem
áður mátti sín svo mikils í humaniskri
menntastefnu og skólanámi. Þessi sam-
keppni húmanisku greinanna innbyröjs
hefur síðan fætt af sér hugmyndina um
„samþættingu" þeirra. Má með réttu
segja, að samþættingarhugmyndir setji
svip sinn á kennsluhætti í húmaniskum
námsgreinum á grunnskólastigi.
Kjarni vandans
Hér er vissulega lagt út á vandrataða
braut. Þetta er tilraunastarfsemi, sem
auðvelt er að deila um, en fráleitt að
fordæma mcð stóryrðum og getsökum.
Ég sé ekki að það sé neinn grundvöllur
fyrir því að verða annað hvort sposkur
eða hneykslaður þó að menn láti sér
detta í hug að kenna saman sögu og
landafræði, eða sögu og mannfræði. Flestir
sem kynna sér þessa hugmynd, viður-
kenna að hún hafi ýmsa kosti, þ.e. að
ýmsar þær námsgreinar, sem samþættar
eru, t.d. saga, mannfræði, félagsfræði og
landafræði eigi margt sameiginlegt og
„styðji hver aðra", svo notað sé orðalag
dr. Inga Sigurðssonar sagnfræðings,
manns, sem ekki verður vændur um að
vilja rýra söguþekkingu þjóðarinnar. En
hann segir einnig: „Hins vegar þarf að
gæta þess, að söguþátturinn í sam félags-
fræðináminu verði ekki of smár, því að
skilningur á sögunni er öllum mönnum
nauðsynlegur."
Þetta er kjarni vandamálsins, sem við
er að stríða að svo komnu.
Viðamikil námsskrá
Rétt þykir mér að víkja nánar að
námsefni grunnskólastigsins. Fyrir mína
parta tel ég að námsefni grunnskóla sé
orðið alltof viðamikið og reytingslegt í
fjölbreytni sinni. Sú tilhneiging er fyrir
hendi að fylla námsskrá grunnskóla með
hvers kyns fræðsluefni og af hinum
ólíkasta toga. Ásóknin á ráðstöfunar-
tíma grunnskólanna er ótrúlega mikil.
Margir virðast halda að þar sé ótakmark-
að rými fyrir fræðsluefni.
Án efa hefur allt þetta fræðsluefni
eitthvert gildi fyrir þekkingu og uppeldi
æskufólks í nútíma þjóðfélagi og kann
að koma því að praktiskum notum í
daglegu lífi. Og varla verður þyí á móti
mælt, að fjölþætt þjóðfélag krefst að
öðru jöfnu fjölbreytni í námsefni skól-
anna. En nauðsynlegt er að ætla sér af í
þessum efnum. Mér þykir einsýnt að
kominn sé tími til þess að endurmeta
námsefni grunnskóla í heild, sníða af því
ofvöxt og óþarfagreinar, en auka við
efni, sem orðið hefur útundan, en hefur
ótvírætt menntagildi.
Nauðsynlegt er að gera sér grein fyrir
því, að allt skólastarf hér á landi er í
breytingadeiglu, þ.á.m. á grunnskóla-
stigi. Þar fer fram umfangsmikið
tilraunastarf, sem vissulega getur verið
annmörkum háð, jafnvel stórgallað. En
úr slíku má yfirleitt bæta, ef unnið er að
endurbótum með jákvæðu hugarfari og
sæmilegri þekkingu án gikksháttar, stór-
yrða og hleypidóma.
„Ógöngur
fjölbreytninnar"
Ég er ákveðið þeirrar skoðunar að
nauðsynlegt sé að hefja gagnrýna um-
ræðu um námsefni grunnskóla. Grunn-
skólinn ræður ekki við alla hugsanlega
fjölbrey ni í fræðsluefni og námsbraut-
um. Skólinn kemst ekki yfir að sinna
öllu, sen. hægt er að láta sér detta í hug
að kenna megi, auk þess sem ótækt er
að ætla að íþyngja nemendum svo, að
þeir ráði ekki við umfang og yfirferð
námsefnisins. Það er engan veginn
óhugsandi að stefnt verði í slíkar
„ógöngur fjölbreytnirinar", sem svo
mætti kalla.
Grisjun námsskrár
Þess vegna verður að hefja skipulegar
umræður um námsefni grunnskólans,
koma sér saman um undirstöðunámið og
skýrgreina sem best hvert það skuli vera.
Slík umræða myndi óhjákvæmilega bein-
ast að grisjun núverandi námsskrár, sem
er þegar of víðtæk og ekki nægilega
markvís. Það má síst koma fyrir að
viðteknar undirstöðugreinar almennrar
menntunar, s.s. móðurmáloglandssaga,
eigi erfitt uppdráttar vegna námsgreina,
sem sækja fram í skjóli hagnýts gildis
síns eins saman, sbr. nú kröfuna um
tölvukennslu í skólum. Þegar svo er
komið er nauðsynlegt að grisja náms-
skrána.
Sjálfbirgingsháttur og
draumlyndi
Sú nauðsyn endurskoðunar, sem ég
vil leggja áherslu á, réttlætir þó ekki fyrir
neinn mun sjálfbirgisleg blaðaskrif
gegn skólakerfinu í heild-eöa yfirstjórn
skólamála, hvað þá einum og einum
starfsmanni á stjórnarskrifstofu, eða ein-
hverri ráðuneytisdeild í heilu lagi. Né
heldur er réttlætanlegt að horfa með
söknuði og draumlyndi til liðins tíma
hvað varðar fræðslu- og skólamál og sjá
þar fyrir sér eintómar glansmyndir af
stópakennurum, úrvalsnemendum og
glæstum árangri af skólastarfi. Slíkt
glansmyndasafn er einskis virði. Skóla-
kerfi fyrri tíðar var ekki síður gallað en
það, sem við er búið nú á tímum. Það er
m.a. alrangt að núverandi skólakerfi -
uppúr og niðrúr geri minni kröfur til
nemenda en áður. Kennarar nú á dögum
hafa síður en svo minni starfshæfni en
fýrirrennarar þeirra fyrr á öldinni. Is-
lensk kennarastétt er bæði dugmikil og
vel menntuð. Námsbækur, sem nú eru
samdar, eru síst lakari en áður var, í
flestum tilfellum miklu betri, og námsár-
angur er áreiðanlega ekki verri en elstu
menn þykjast muna að verið hafi á
duggarabandsárum þeirra.
Ég efast jafnvel um, að skólarnir í
fyrri daga hafi rækt skyldur sínar við
sögu og sagnvísindi af þeirri einbeitni og
alúð, sem ætla mætti að þeir hafi gert, ef
dSema má út frá skrifum ýmissa draum-
lyndra manna um það efni.
Ut úr ógöngum sér-
greinastefnunnar
En svo að ég lýsi persónulegum við-
horfum mínum nánar, þá væri mér
kærast og næst skapi, ef húmaniskar
námsgreinar, hinar fornu menntir, sagn-
fræði, bókmenntir og heimspeki, fengju
meira rúm í námsefni skólanna en nú er
og mættu sín meira en þær gera í
menntun skólagenginna íslendinga. Ég
sé ekki aðra leið færari út úr þeim
ógöngum, sem sérgreinadýrkun raunvís-
inda og læknisfræði hefur leiðst út í og
gagnsýrir menntastefnu nútímans og
nær til allra skólastiga hér á landi að
meira eða minna leyti.
Efling söguvísinda
Hvað sögukennslu snertir sérstaklega,
ekki síst íslandssögu í grunnskólum, er
þeim mun meiri ástæða til að auka hana
og efla sem sagnfræði er nú meiri sómi
sýndur sem vísindagrein hér á landi en
áður hefur verið. Það ætti því hvorki að
verða skortur á kennurum né kennslu-
efni, ef sú stefna verður tekin að gefa
sögunni meira rúm í starfi skólanna.
Nauðsynlegur aðdragandi þess er róttæk
heildarendurskoðun námsefnis og grisj-
un námsskrár grunnskóla. En ekki
myndi það eitt nægja. Ef sagan á að fá
aukið rúm í menntun íslendinga, verður
einnig að efla sögunám í framhalds-
skólum og sérskólum. Þá vaknar spurn-
(ngin: Er hljómgrunnur fyrir því?
Kvikmyndir
Slmi 78900
SALUR 1
Frumsýnir Grínmyndina
Zorroog hýra sverðið
(Zorro, the gay blade)
Eftir að hafa slegið svo sannarlega
í gegn í myndinni Love at first bite,
ákvað George Hamiiton að nú
væri tímabært að gera stólpagrín
að hetjunni Zorro. En afhverju
Zorro? Hann segir: Buið var að
kvikmynda Superman og Zorro
kemur næst honum.
Aðalhlutverk: Geroge Hamilton,
Brenda Vaccaro, Ron Leibman,
Lauren Hutton
Leikstjóri: Peter Medak
Sýnd kl. 5,7,9 og 11
SALUR2
Skógarlíf
og jólasyrpa af
Mikka mús
Walt Disney
Jungle
BooK-
riCHNICOlOR'
Einhver sú alfrægasta grinmynd
sem gerð hefur verið. Jungle Book
hefur allstaðar slegið aðsóknar-
met, enda mynd fyrir alla aldurs-
hópa. Saga eftir Rudyard Kipling
um hið óvenjulega líf Mowglis.
Aðalhlutverk: King Louie,
Mowgli, Baloo, Bagheera,
Shere-Khan, Col-Hathi Kaa.
Sýnd kl. 5,7,9 og 11.
SALUR3
Herra mamma
(Mr. Mom)
Splunkuný og •jafnframt frábær
grinmynd sem er ein aðsóknar-
mesta myndin í Bandaríkjunum
þetta árið. Mr. Mom er talin vera
grínmynd ársins 1983. Jackmissir
vinnuna og verður að taka að sér
heimilisstörfin, sem er ekki beint
við hans hæfi, en á skoplegan hátt
kraflar hann sig fram úr því.
Aðalhlutverk: Michael Keaton,
Teri Garr, Martin Hull, Ann Jillian
Leikstjóri: Stan Dragoti
Sýnd kl. 5,7,9 og 11
SALUR4
Porkys
Sýnd kl. 5 og 7
Villidýrin
(The Brood)
Sýnd kl. 9 og 11