Tíminn - 09.12.1983, Qupperneq 11

FOSTUDAGUR 9. DESEMBER 1983
íl
menning
Á slóðum útilegu-
manna og f jallaþjófa
Ólafur Briem: Útilegurmenn og auðar
tóttir. Önnur útgáfa endurskoðuð og
aukin.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs 1983.
188. bls.
■ Fyrir um það bil aldarfjórðungi barst
mér í hendur í sveit á Norðurlandi 1.
útgáfa bókarinnar Útilegumenn og auð-
ar tóttir, eftir Ólaf Briem. Ég las bókina
af áfergju, en var þó, ef ég man rétt,
hálfsár í garð' höfundarins. Útilegu-
mannatrúin, eins og hún birtist í þjóð-
sögunum, átti býsna sterk ítök í okkur
strákunum þarna fyrir norðan og í hana
vildum við halda. í nágrenninu var
mikið um smá hellisskúta, þar sem oft
var leitað útilegumanna. einkum í þoku,
og ekki spillti lífinu vonin um að rekast
þessu ritverki, enda væri það lengra mál
en svo að hér yrði rúm fyrir, ef vel ætti
að vera. Þess skal aðeins getið, að ég
kann best að meta lýsingar höfundar á
gömlum búskapar- og verksháttum,
mannlýsingar og umfjöllun um ýmsa
gamla þjóðsiði, sem nú eru að mestu eða
öllu leyti horfnir.
Efnivið þessara bóka er víða að finna,
í söfnum, gömlum handritum í einkaeign
og margt hefur höfundur skráð eftir
munnlegum frásögnum. Bergsveinn
Skúlason er maður í betra lagi ritfær.
Hann skrifar hreina og ómengaða ís-
lensku og notfærir sér tíðum heiti og
orðtæki, sem hann hefur kynnst í heima-
byggð sinni við Breiðafjörð. Það hefur í
sjálfu sér varðveislugildi og verður auk
þess til að rityerkið fær breiðfirskari svip
en ella.
Höfundur og útgefandi eiga þökk
skilda fyrir að hafa komið þessum ágætu
fróðleiksritum á framfæri á nýjan leik og
þess ber að geta, að allur frágangur
þeirra er með ágætum.
Jón Þ. Þór.
HJÓNAISyA
MARGRETAR I
ÞORBJARGAR
OG
THORS JENSEN
Niðjatal hjónanna Margrétar
Þorbjargar og Thors Jensen
Tómas Hallgrímsson skráði
Þann 3. desember 1983 voru liöin 120 ár frá
fæðingu Thors Jensen sem á sínum tíma var
einn kunnasti athafnamaður þessa lands og
brautryðjandi á mörgum sviðum í íslensku
atvinnulífi. í tilefni þess hefur Bókaútgáfan
Örn og Örlygur gefið út Niðjatal hjónanna
Margrétar Þorbjargar og Thors Jensen en
það hefur tekið saman Tómas Hallgrimsson
sem er einn úr hópi niðja þeirra hjóna.
Árið 1963, í tilefni 100 ára afmælis Thors
Jensen gáfu Haukur Thors og Ólafur Hall-
grímsson út fjölritaða ættarskrá Thors og
Margrétar og er sú ættarskrá sem nú kemur
út byggð á henni að nokkru leyti.
Thor Jensen var fæddur í Danmörku og
alinn þar upp, en fluttist ungur til íslands og
ól hér starfsaldur sinn. Hann kvæntist Mar-
gréti Þorbjörgu Kristjánsdóttur frá Hraun-
höfn í Staðarsveit og áttu þau hjón tólf börn.
Ellefu þeirra náðu þroskaaldri og urðu meira
og minna þjóðkunn.
Niðjatalið er að öllu leyti unnið í Prent-
smiðjunni Hólar en kápugerð annast Sigur-
þór Jakobsson.
kannski á útilegumannabyggð á fjöllum
þegar farið var í smalamennsku. Ólafur
Briem hrakti þessa trú með rökum. en
það var þó altént bót í máli, að hann
sýndi líha fram á, að útilegumenn hefðu
verið til, hvar þeir hefðu hafst við og
hvernig þeir hefðu búið. Man ég það
enn, að við kynntum okkur lýsingar hans
á ýmsum útilegumannabústöðum til hlít-
ar og hugðumst jafnvel hafa bókina við
hendina, ef við þyrftum nú kannski
skyndilega að leggjast út.
Svona var rómantík strákanna í þann
tíð og byggði vitaskuld á fornri þjóðtrú
um útilegumannabyggðir á fjöllum uppi,
byggðir þar sem fólkið lifði frjálst við
alla áþján skipulegs samfélags og tíðum
við beln ko>-l almcnnt gerðust í
byggðum. Rætur þessarar þjóðtrúar
liggja langt aftur í þjóðarsögunni og hafa
vafalítio spiottié al því í upphafi, að til
voru útilegumenri á íslandi. Þeir bjuggu
á engan hátt við betri kost en byggða-
■ Ólafur Briem.
menn, en þeir voru frjálsir- þótt aðeins
um skamnta hríð væri - og nutu á sumrin
alls þess besta, sem öræfin höfðu upp á
að bjóða. Og fyrir kom að þeir sátu á
landsvæðum, sem á sumrin voru grasgef-
in og búsældarleg á margan hátt.
Nú er bók Ólafs Briem, Útilegumenn
og auðar tóttir, komin út öðru sinni,
aukin og endurskoðuð. Höfundurinn
fjallar fyrst um útilegumenn á
þjóðveldisöld, rekur sögu þeirra úti-
legumanna, sem sannanlega voru til, í
annálsfornú, fjallar uiri Fjalla - Eyvind
og Höllu í sérstökum kafla, og greinir
síðan frá þeim útilegumannabælum, sem
fundist hafa víðs vegar um landið. Hann
gerir nákvæma grein fyrir útilegumanna-
tóttunum, hverjir hafi gert þær og hve-
nær og reynir að gralast lyrir unt sann-
leiksgildi ýmissa útilegumannasagna.
Jafnframt ritar Gísli Gestsson um Hall-
mundarhelli, Tóttir í Snjóöldufjallgarði
og Útilegumannahelli við Eldvörp.
Þar er skemmst frá að segja, að öll er
þessi bók afar læsileg og vel samin. Inn
í nákvæmar fræðilegar athuganir er flétt-
að skemmtilegum þjóðsagnafróðleik, en
þó jafnan greint nákvæmlega á milli
þess, sem satt er og rétt og hins, sem ekki
hefur átt sér stað í veruleikanum. Verða
þeir scm bókina lesa af þcssum sökum
sannfróðir nokkuð um útilegumenn,
byggðir þeirra, lífskosti og ævikjör. Skal
því öllunt þeim, sem áliuga hala á að
fræðast urn útilegumenn og byggðir
þeirra ráðlagt að lesa þessa, en hinuni,
ef einhverjir eru, sem vilja hafa gömlu
útilegumannatrúna í friði, bent á, að
hafa fullan vara á sér.
Bókin er prýdd mörgum fallegum
myndum og góðum uppdráttum til
skýringar og í bókarlok er að finna kort,
þar sem sýndir eru þeir útilegumanna-
bústaðir, sem sannanlega hafa verið til á
íslandi.
Jón Þ. Þór.
æstur múgurinn vill taka
hann af lífi án dóms og
laga. Aðeins Kalli getur
bjargað honum frá snör-
unni. En Kalli er umkringd-
ur af hóp hungraðra úlfa
hundruð mílna í burtu . . .
Bennabækurnar eiga sér
marga trygga lesendur. Þær
eru spennandi og skemmti-
legar.
Verð kr. 358.00
Hér eru tvær frábærar um Línu
Krílin skemmta
Fúfú og Fjallakrílin er ævintýraleg bók sem hentar vel börnum á aldrin-
um 6-10 ára og foreldrum á öllum aldri.
Fjallakrílin búa í skrítnu húsi á háu fjalli og lenda þar í ýmsum háska
og ævintýrum. Hvert einstakt kríli hefur sitt sérstaka svipmót og á
ýmsu gengur í krílasamfélaginu. Þau eru ákaflega ólík okkur - og þó
stundum svo undarlega lík.
Fúfú og Fjallakrílin er prýdd 30 myndum sem Búi Kristjánsson
teiknaði.
Höfundurinn Iðunn Steinsdóttir, sendi sína fyrstu bók Knáir Krakkar
frá sér í fyrra. Hlaut bókin mjög góðar viðtökur hjá ungum lesendum
og er nú nálega uppseld. Verð kr. 395.20
Iðunn Stcinsdóttir
Benni lendir í
ævintýrum
„Gættu þín“ hrópaði Benni þegar ófreskjan kom
æðandi á móti þeim. „Leyfðu honum að koma
nær, þannig að öll skotin hæfi hann“.
Gullæði grípur um sig og margur misjafn sauður-
inn fer á stúfana til þess að komast yfir gull-
molana.
Gullgrafari er drepinn og Benni er talinn sekur,
Lína á ferðinni
Þekkir þú Línu langsokk, sterkustu, bestu, skemmtileg-
ustu og ríkustu telpuna, sem til er í öllum heiminum, -
telpuna sem býr alein á Sjónarhóli með apanum sínum og
hesti, og á vaðsekk fullan af gullpeningum?
Veistu, að Lína á tvo leikfélaga, sem heita Tommi og
Anna? Hefurðu heyrt, að Lína getur jafnhattað hestinn
sinn? Og veistu hvernig fór þegar hún brá sér í síðastaleik
við lögregluþjónanna? Eða þegar hún át upp alla tertuna
stóru, og hvernig hún fór með þjófana, sem ætluðu að stela
öllum gullpeningunum hennar góðu?
Verð kr. 395.20 og 197.60
MARKAÐSHÚS BÓKHLÖÐ UNNAR Laugavegi 39
Sími 16180 OPIÐ ÖLL KVÖLD TIL KL. 8.