Tíminn - 26.01.1986, Blaðsíða 12

12Tíminn
Sunnudagur 26. janúar 1986
Það cr sagt að Ncw York búar um-
bcri margar syndir. En cina synd
fyrirgefa þcir ckki. Það cr ef þcim
þykir menn lciðinlegir. Þetta hefur
Edward Irwing Koch, scm í átta ár
hcfur verið borgarstjóri í Ncw York,
kunnað að hagnýta scr. Einkum í
kosningunt.
Á miðri Manhattan stekkur þcssi
sköllóti karl skyndilega frá fylgi-
svcinum sínum út í mannhafið.
Hann skekur hcndur manna af
ákafa, hvort scm þcim cr það Ijúft
eða lcitt og þcgar sjónvarpsmynda-
vélarnar suða er handtakið scrstak-
lega innilegt. Þctta cr bcsta og eina
kynferðislcga innlifun þessa sextuga
piparsvcins, scgja andstæðingar
Kochs biturlcga. Hann lætur gcra
skoðanakönnun á staðnum við slík
tækifæri, - 32 af 40 scgjast rnunu
kjósa hann næst. En það er Koch
ckki nóg. Hann lætur fylgismcnn
sína hafa eftir scr hátíölcgum rómi:
„Hcr mcö svcr cg að grciða Ed Koch
atkvæði mitt og lcgg heiöur minn að
vcði. Svo hjálpi mcr Guö."
Hann lætur Guð ganga í lið mcð
scr í kosningabaráttunni. Það hcyrist
hlátur, óp og köll og sumir cru
öskureiðir: „Hneyksli", eða „Fuck
ofl'"!
Koch, scm gcgnir því cmbætti í
Bandaríkjunum, scm cr crfiðast að
komast í, næst á cftir sjálfu for-
sctacmbættinu, gctur horft björtum
augum til framtíöarinnar. Það er
ekki nóg mcð það að hanri njóti
stuðnings stórburgcisanna. scm lagt
hafa milljónir dollara til kosninga-
baráttu hans. heldur styðja fátækl-
ingarnir og atvinnulcysingjarnir
hann líka heils húgar.
Hann cr borgarstjóri nær allra
New York búa og sá scm auðnast
hefur að verða það hlýtur að Itafa
mcira til brunns að bera cn gcta sctt
upp „One-Man-Show" af og til.
Hann hlýtur að vera citthvað annaö
og meira cn McEnroe, scm þykir
ekki of vcl siðaðurog mikill í munnin-
um. Hvcrt cr þá leyndarmál árang-
urs Ed Koch?
New York: Þar cr allt á ferð og
flugi ogathafnascmin æðisgcngin all-
an sólarhringinn. Þar cru bygging-
arflokkar á fullri ferð, ýmist við að
rífa niður gamla íbúöarkumbalda
eða þá að reisa nýja skýjakljúla. Þar
glymja diskótck til klukkan fjögur á
morgnana. Nýtt gallcrí cr opnað í
húsnæði sem mánuði seinna cr orðið
að veitingastofu og að vcrðbrcfa-
miðlun í mánuðinum þar á cftir cða
þá að gullfiskabúð. Stöðugar breyt-
ingar og hrcyfi'ng einkcnnir þctta
hjarta mannlífsins sí og æ. Þar reyna
menn aðsogatilsfn, njóta og upplifa
og umhverfa öllu sem fyrir cr.
En heimsborgin er í þeirri hættu
að sundurgreinast í æ ríkari mæli í
tvo hcima, svo scm Manhattan, sem
orðin er að heimkynni þeirra sem
geta leyft sér hvað sem er og hinna
sem einskis mega sín. Sé litið raun-
sœjum augum á málið og án allrar til-
fjaningarsemi, þá cru það cinkum
þelr auðugu, þeir sem drýgst hafa
styrkt kosningabaráttu Kochs, sem
ípyft geta sér að líta björtum augum
Ui framtíðarinnar. En smælingjarnir
ekki að vænta mikilla breyt-
ijtea á högum sínum.
f New York, sem er heimkynni
ta en 300 banka, er um fjórði
tnaður undir því marki tckju-
a, þar sem fátækt telst hefjast. 635
ttnd eru eiturlyfjaneytendur. Á*
tandandi vetri er áætlað að fleiri
Smilisleysingjar deyi drottni sín-
á götum úti en nokkru sinni frá
i heimsstyrjaldarinnar, - nast-
. i jafn margir og þcgar verst gegndi
itftreppunni i fjórfta áratugnum.
,Ég gæti fengið betra starf, en New York fengi aldrei betri borgarstjóra,“ segir hann.
Sagt frá þeim kúnstuga karli, Edward I.
Koch, borgarstjóra New York
Á götum úti ræðst hann fyrirvara-
laust á hvcrn sem er og tekur í hönd
hans. Á fimm mínútum er hann bú-
inn að slá upp kosningafundi.
Koch bregður sér í allra kvikinda
líki. Hér er hann uppábúinn sem
sckkjapípulcikari.
Leiðinlega menn þola New York búar ekki og það
kann Koch að spila á og er sífellt tilbúinn að slá á
létta strengi.
Edwurd 1. Koch er alls staðar ná- ,
lægur í borginni. í gluggum verslana
má líta sjálfsæfisögu hans, „Mayor"
(Borgarstjóri) sem verið hefur á
bandaríska listanum um metsölu-
bækur. Gagnrýnin æfisaga hans, rit-
uð af nokkrum blaðamönnum, „I,
Koch". nær nú vaxandi sölu á sama
lista. 1 listamannahverfinu, Green-
wich Village, er á fjölunum söngleik-
url scm byggir á æfi hans. Lögin hafa
verið gcfin út á snældu og á hljóm-
plötu.
Koch veitti nýlega blaðamönnum
vikublaðsins Stern viðtal á skrifstofu
sinni t ráðhúsi New York.
Skrifstofan var furðanlega lítil
miðað við það að þarna sat yfirmað-
ur meira en 2(K) þúsund ríkisstarfs-
manna og fjáráætlunar sem nemur
20 milljörðum dollara. Skrifstofan er
aðcins 40 fermetrar, - sófasett og
skrifborð scm á er letrað: „Enn er
það besta eftir."
Þegar hann hafði heitsað blaða-
mönnunum, lét hann fallast niður í
leðurhægindastól og lét fara vel um
sig meðan spurningarnar vörðuðu al-
mcnn og tölfræðileg atriði. En um
leið og farið var að spyrja ágengra og
óþægilegra spurninga, réttist hann
við, strauk í sífellu skatlann, og skók
> vtsifingurinn. Röddin varð að <
þrumuraust. Um leið kom f Ijós
„björgunarhringurinn “ um midj-
una, sem hann eralltaf að reyna að
ná af sér. Klukkan sjö á hverjum
morgni er hann kominn í heilsurækt-
ina. En árangurinn er lítill, þar scm
hann fcr og úðar í sig ríkulegum
morgunverði og sætabrauði á eftir.
Ed Koch lýsti sig reiðubúinn að
gera blaðamönnum grein fyrir helsta
árangri sínum í embætti og jafnframt
helstu mistökunum. Það stendur
ekki á honum að ræða um fyrra
efnið: „Ég er stoltur af því að hafa
bjargað New York frá gjaldþroti,
scm við blasti, þcgar ég settist í em-
bætti. Og ég er stoltur af því að geta
nú lagt fram sjöttu hallalausu fjár-
hagsáætlunina í röð." Ekki minnist
hann á að þetta tókst aðeins með risa-
vöxrium niðurskurði á sviði félags-
mála og með stuðningi stórauð-
magnsins. „Líf millistéttarinnar hef-
ur líka farið batnandi," bætir hann
við. Koch ræðir-um millistéttina f
mjög víðum skilningi og reiknar
sjálfan sig í hennarhópi. Hann hefur
110 þúsund doliara i árslaun, - að frá-
töldum ritlaunum vegna æfisögunn-
ar. En hvað um þá húsnæðislausu og
þá sem eru á vergangi. „Engin borg
gerir meira fyrir þá en New York.
Engum er neitað um neyðarstyrk."
Annað afrek sitt telur Koch vera
það að hann hafi gefið New York
trúna á sjálfan sig að nýju. „Þegar
New York búar voru á ferðalagi hér
áður. þá sögðust þeir vera frá Long
Island, því þeir skömmuðust sín fyrir I
að vera New York búar. Nú eru þeir
stoltir af henni á ný.“
Koch vcrður stirðara um stcf, þcg-
ar rætt er um þá hluti sem miður fara.
Neðanjarðarjárnbrautakerfið,
skólarnir og húsnæðismálin eru ekki
í sem allra bestu lagi, en þetta er að
lagast, segir hann..Hann minnist á
það þegar hann vildi koma upp hjól-
reiðabrautum um alla borgina, eins
og í Peking. „En það gekk ekki.
Borgin var ekki undir þetta búin,"
scgir hann.
Fleira neikvætt á borgarstjórnar-
ferli sínum vill Koch ekki ræða.
Koch hefur afar gaman af því að
gera upp reikningana við gamla,
pólitiska andstæðinga. „Það er að
minnsra kosti heilsusamlegra að út-
vega öðrúm magasár, en að fá það
sjálfur," segirhann. Óumbeðinn læt-
ur hann menn heyra hvaða álit hann
hefur á utanríkismálum. Hann hefur
kallað kanslara Austurríkis „Ástvin
PLO" og líkt honum við erindreka
Hitlers. Hann hefur krafið ítölsku
yfirvöldin þess að þau létu lausa Sop-
hiu Loren, þegar hún á sinum tíma
sat í fangelsi fyrirskattsvik. Þegarit-
alska skipinu var rænt, heimtaði
hann viðskiptabann á Egypta. Hann
hefur lika undirbúið kvikmynd um
sitt eigið Iff, þar sem Robert Redford
á aðietka hannsjálfan.
Sjálfsálit hans er jafn risavaxið og
Empire State byggingin. Kunnugir
segja að hann eigi myndbönd með
400 kvikmyndabútum um sjálfan
hann. Þetta minnir á Hollywood
leikstjórann sem sagði: „Nú er búið
að tala nóg um mig. Það er komið að
ykkur að tala. Hvað finnst ykkur eig-
inlega um mig."
Mörgum finnst skrýtið að New
York búar skuli líða honum þetta og
ekki taka það illa upp fyrir honum að
keppa við smákaupmenn í bóksölu,
með stofnun eigin útgáfufyrirtækis.
Þctta felst að líkindum í því að hann
kemur heim og saman við lífsskoðun
íbúanna, - þar scm erfiðið er and-
styggð en sniðughcitin mesta
dyggðin. Þar sem mcnn stjaka öðr-
um til hliðar án nokkurrar vægðar.
Þar scm þeir er á annað borð hafa
einhverjar skoðanir, auglýsa þær
hátt og frekjulega. Koch er í góðu
samræmi við andann í borginni.
„Guð veit að ég er ckki neitt séní, en
ég kann að beita séníum fyrir mig.
Ég er hinn dæmigerði New York
búi."
Æfiferill hans er líka hins dæmi-
gerða innflytjanda. Foreldrarnir
voru pólskir 'gyðingar sem komu til
New York árið 1910. Þetta var níu
manna fjölskylda sem kúldraðist í
tveggja herbergja smáíbúð. Faðir
hans, sem var feldskeri, fékk enga
vinnu. Ed varð að hjálpa til við fram-
færslu fjölskyldunnar að skyldunámi
loknu. Hann gerðist vörður í bún-
ingadeild í lcikhúsi. Sendisveinn.
Skókaupmaður. Síðar barðist hann
sem hermaður í Evrópu í stríðinu og
er hann kom á ný til New York lauk
hann laganámi og scfti upp mála-
færsluskrifstofu.
Vegurinn til frama var í stjórnmál-
unum. Án nokkurra bandamanna og
án þcss að gera'kröfur um neitt
einkalíf, olnbogaði hann sig áfram
miskunnarlaust. Þarna kom brátt í
ljós að hann réði yfir merkilegum
hæfileika. Hann skildi hvaðan hinir
pólitísku ’ vindar blésu hverju sinni, -
og lagaði sig að þeim.
Á sjöunda áratugnum lét hann
berast á öldu vinstri frjálshyggjunnar
og greiddi sem borgarfulltrúi at-
kvæði hverju því sem hafði á sér blæ
framfara. Én þegar málin snérust við
á áttunda áratugnum gerðist hann
þegar talsmaður hinna nýju við-
horfa. Hann krafðist upptöku
dauðarefsingar, lagðist gegn félags-
legum umbótum og vildi láta setja
upp útvarpsstöð sem útvarpaði nöfn-
um þeirra sem tengdust vændisstarf-
semi af einhverju tagi.
Lengi fór hann í vinnuna í strætis-
vagni. Eneftiraðstefnu Reaganstók
að gæta og menn vildu láta sjá hverjir
þeir voru og hvað þeir áttu undir sér,
hefur hann fengið sér embættisbif-
reið og látið reisa sér bústað á kostn-
að skattborgaranna fyrir ógrynni
fjár. Úr sannfærðum frjálslyndis-
manni hefur hann umhverfst i ramm-
aukinn íhaldsmann. Líkt og Reagan
gerir hann lftið úr hugsjónum og hill-
ingum. Eins og hann telur Koch að
menn eigi að geta komist áfram af
cigin rammleik og frelsað sig þannig
undan oki fátæktarinnar.
Koch er staðráðinn f að fá það
besta út úr kringumstæðunum
hverju sinni, bæði fyrir borgina og
sjálfan sig. enda álítur hann þetta
vera hið sama. Þar virðast fíestir
New York búar honum sammála.
Hann er alls ekki frábitinn því að
bjóða sig fram í fjórða sinn. Það hef-
ur engum manni haldist uppi á undan
honum, - en það skiptir hann engu
máli. „Ég gæti eflaust fengið betri
vinnu “ segir Koch. „En New York
fengi aldrei bctri borgarstjóra."