Tíminn - 26.01.1986, Blaðsíða 17

Sunnudagur 26. janúar1986
Tíminn 17
CONCORDE
tíu
ára
Hraðfleygasta farþegaflugvél heims
er á ýmsan hátt vandræðagripur
Þegar flugvé! hins nýja tíma komst
loks á loft í fyrstu áætlunartlugferð-
ina, sögðu sérfræðingar strax að
þessi rekstur væri vonlaus. Þegar
tekist hafði að yfirstíga alla tækni-
lega örðugleika og þróunarvanda-
mál, en það tók tuttugu ár, hafði
fjármálagrundvöllurinn gjörbreyst í
farþegaflugi. Concorde-þotan sem
flaug með tvöföldum harða hljóðsins
og með ógurlegum hávaða, auk þess
sem hún brenndi gífurlega miklu
eldsneyti og hafði lítið farþegarými,
virtist vonlaust fyrirtæki.
Þessi hraðfleygasta, dýrasta og
margflóknasta flugvél allra tíma, er
samt sem áður enn í förum og nú í
mánuðinum er haldið upp á tíu ára
afmæli hennar.
Saga Concorde hófst árið 1956
þegar frönskum flugvélarsmiðum
tókst að telja forsetann, Charles de
Gaulle, á að hefja framkvæmdir við
smíði flugvélar sem slá mundi öll met
á skemmri og lengri flugleiðum. En
vegna hins háa hönnunarkostnaðar
urðu Frakkar sér úti um bandamann
við smíðina, Stóra-Bretland. Samn-
ingar voru undirritaðir 29. nóvember
1962. Farartækið varð að pólitísku
metnaðarmáli.
En brátt kom í Ijós að vélin mundi
alls ekki henta á skemmri flugleið-
um, vegna þess hve mikið eldsneyti
fór í flugtak og lendingu. Eyðslan
var ekki komin niður á skaplegt stig
fyrr en upp í háloftin var komið. Því
var nú fyrst og fremst miðað við
lengri vegalengdir og tókst um síðir
að koma flugþolinu upp í 6500 kíló-
metra. (747 Jumbo flýgur 10500kíló-
metra án lendingar).
En þegar vélin var hæf til fjölda-
framleiðslu kom í ljós að Rolls Royce
hreyflarnir sem áttu að knýja hana
voru orðnir úreltir. Til þess að kom-
ast yfir hljóðhraða skömmu eftir
flugtak þurfti að nota sérstaka for-
þjöppu og það krafðist svo mikils
eldsneytis að eyðslan varð 1200 lítrar
á farþega á leiðinni París-New York,
en það er þriggja og hálfrar stundar
flug. Það er þrisvar og hálfum sinn-
um meira en Boeing 747 notar.
Þó virtist sem þetta afsprengi
fransks og breskt hugvits ætlaði að
spjara sig. Frá 1968 hefur fyrirtækið
fengið 74 pantanir frá 16 flugfélög-
um.
Kurt Matzak, flugstjóri, prófaði
vélina árið 1971 hinn 21. júlí fyrir
Lufthansa. Hann flaug hcnni í tvær
og hálfa klukkustund eftir að hafa
verið á námskeiði í tvo daga og
„flogið" í prófunarklefa. Hann flaug
vélinni frá llugvellinum í Toulouse
og fór í stóran hring yfir Miðjarðar-
hafinu.
•’Ég var stórhrifinn af vélinni,"
segir Matzak, „þótt hún geri miklar
kröfur til flugmannsins. Það á til
dæmis við um lendingu, en vélin er
ekki búin venjulegum lofthemlum,
heldur verður að halla henni á sér-
stakan hátt, áður en lent er, til þess
að bremsa. Þannig er ekki dregið úr
eldsneytisgjöfinni við lendingu.
heldur gefið í. Þá er trjónu vélarinn-
ar hallað niður á við um leið nneð
vökvabúnaði, því annars sæi llug-
maðurinn ekki niður á brautina."
Kurt Matzak fór lofsamlegum orð-
um um vélina í skýrslu sinni, en þeg-
ar forráðamenn Lufthansa höfðu
kannað hagkvæmniþætti við rekstur
flygildisins, féllu þeir frá kaupunum.
Þáverandi forstjóri sagði háðskur á
svip: „Segið mér hve margar Conc-
orde þotur við eigum að kaupa og ég
skal verða fljótur að reikna út hve-
nær við verðum gjaldþrota."
Skömmu síðar skall olíukreppan
yfir og verð á flugvélaeldsneyti tvö-
faldaðist. Öll flugfélög reyndu að
rifta pöntunum sínum á þotunni.
Um það bil 153 milljörðum ís-
lenskra króna hafði verið varið til
þróunar vélarinnar og þegar fram-
leiðslu var hætt árið 1976 höfðu 16
vélar verið smíðaðar. Verð hverrar
vélar var um tíu milljarðar króna,
eða ígildi sex Jumbó þotna.
Þegar á fyrsta ári töpuðu ríkis-
flugfélögin Air France og British
Airways miklum fjárhæðum á vél-
inni. Til þess að forða slysi gripu
stjórnmálamennirnir til gamallar
brellu. Þeir negldu kostnaðinn niður
við ákveðna upphæð og létu hallann
hvcrfa út úr bókhaldinu. Fyrir vikið
í stjórnklefanum. Tækin fyrir miðju stjórna hreyflunum fjórum sem knýja
vélina áfram á 2200 kílómetra hraða.
losnaði t.d. British Airways við halla
sem nam tíu milljörðum ísl. krónaog
fengu skattborgararnir að greiða
brúsann. í bókhaldinu kemur fram
hagnaður af vélinni sem ncmur 70
ísl. krónum!
Síðan hefur reksturinn gengið ögn
betur með hverju árinu og er það að
þakka auknu lciguflugi. Það færist
nefnilega í vöxt a stórríkt fólk og
fyrirtæki sem vilja láta á sér bera,
leigi vélina í útsýnis ogskemmtifcrð-
ir. Klukkustundin kostar 1.2 milljón-
ir.
Þórarinn Þórarinsson skrifar um JIERLEND MALEFNIL
Rætist vonin um árið
1986 sem ár friðarins?
Hið athygllsverðasta við tillögur Gorbachovs er að Rússar eru nú tilbún-
ir til að semja um eftirlitsferðir tii að tryggja að umsömdum takmörkun-
um og eyðingu vopna sé framfylgt.
UM ÞESSAR mundir eru að
hefjast að nýju í Genf viðræður
milli sendinefnda Bandaríkjanna
og Sovétríkjanna sem vinna að því
að ná samkomulagi um fækkun
bæði langdrægra og meðaldrægra
eldflauga, og bann við geimvopn-
um. Viðræður þessar hófust á síð-
astliðnu ári og hefur verið unnið að
þeim á þann hátt, að nefndirnar
hittust með vissu millibili. Millibils-
tíminn hefur verið notaður til
undirbúnings áframhaldandi við-
ræðum.
Viðræðurnar nú eru hinar fyrstu
eftir Genfarfund þeirra Gorbac-
hovs og Reagans í nóvember. Þess
vegna er þeim veitt aukin athygli og
meiri vonir bundnar við þær en'
áður. Meðal annars gera menn sér
nokkra von um að einhver árangur
kunni að hafa náðst fyrir fund
þeirra Gorbachovs og Reagans,
sem haldinn verður á þessú ári, en
ekki erenn ljóst, hvort hann verður
haldinn í júní eða september.
Sameinuðu þjóðirnar hafa
samþykkt, að árið 1986 skuli helg-
að friðinum og verða alþjóðlegt
friðarár. Vegna viðræðna risaveld-
anna um þessi mál, þykir nú nokkur
von tii þess, að árið 1986 geti reynst
árangursríkara í þessum efnum en
undanfarin ár.
ÞAÐ hefur bersýnilega verið
keppikefli hins nýja leiðtoga
Sovétrfkjanna, Michaels Gorbac-
hovs, að Rússar næðu frumkvæði í
afvopnunarmálinu. Þetta hefur
honum að verulegu leyti tekist. Af
hálfu Bandartkjanna hefur því oft-
ast verið haldið fram, að hér væri
um áróðursbrögð að ræða. Þó
verður að játa að ýmsar tillögur
b.,. ,-y.
Gorbachovs hafa verið nær veru-
leikanum en flestar fyrri tillögur
Sovétmanna.
Gorbachov hefur hagnýtt sér
það tækifæri, að árið 1986 hefur
verið helgað friðinum af hálfu Sam-
einuðu þjóðanna. Hann hóf árið
með því að birta ávarp, þar sem
hann lagði fram áætlun um að öll-
um kjarnavopnum yrði útrýmt fyrir
aldamót. Einnig yrði kemískum
vopnum útrýmt. Ólíkt því, sem
áður hefur gerst, hefur Reagan
forseti tekið þessum tillögum vel og
sagt sig fagna þeim, þótt ekki geti
hann fallist að sinni á sum atriði
þeirra, eins og þeim að hætt verði
tilraunum með kjarnorkuspreng-
ingar og rannsóknir til undirbún-
ings geimvopnum.
Bandarfkjamenn, sem eru til
hægri við Reagan, og Evrópu-
menn, sem telja allar tillögur
Sovétríkjanna áróður, hafa ekki
tekið jjeim eins vel og m.a. talið
þær sprottnar af því, að Gorbachov
vilji tjalda öllu sem til er fyrir þing
Kommúnistaflokks Sovétríkjanna,
en það kemur saman seint f næsta
mánuði.
Þar sem áætlun Gorbachovs er
einhver hin ítarlegasta, sem gerð
hefur verið um útrýmingu kjarna-
vopna, þykir rétt að rifja hér upp.
nokkur meginatriði hennar.
í fyrsta lagi er lagt tii, að öllum
kjarnavopnum verði útrýmt fyrir
aldamót, jafnt kjarnaoddum og
skotpöllum fyrir eldflaugar. Þetta
verði gertí þremur áföngum. Fyrsti
áfangihn, sem verði framkvæmdur
á næstu 5-8 árum, verði fólginn f
því, að Bandaríkin og Sovétríkin
fækki um helming þeim kjarna-
vopnum, sem nái til iandsvæðis
1 —i"' ■.
hvor annars. Á þeim skotpöllum,
sem eftir verða, haldi hvort ríkið
um sig 6000 kjamaodda. Þá verði út
rýmt öllum meðaldrægum eld-
flaugum Bandaríkjanna og Sovét-
ríkjanna í Evrópu. Annað stig
skuli hefjast ekki síðar en 1990 og
standa í 5-7 ár. Þá eiga Bandaríkin
og Sovétríkin að ljúka þeirri af-
vopnun, sem samið var um í fyrsta
áfanga og halda áfram frekari
fækkun kjarnavopna. Þá eiga önn-
ur ríki, sem ráða yfir kjarnavopn-
um, að hefja þátttöku í þessari af-
vópnun, m.a. á þann hátt að hætta
frekari framleiðslu þeirra. í öðrum
áfanga á svo að hætta öllum tilraun-
um með kjarnavopn. Þriðji áfangi á
að hefjast 1985 og ljúka 1999, en þá
á að vera búið að útrýma öllum
kjarnavopnum í heiminum. Tutt-
ugasta og fyrsta öldin á að vera
kjarnavopnalaus öld.
í öðru lagi gerir áætlun Gorbac-
hovs ráð fyrir því, að Bandarfkin
og Sovétríkin hætti strax öllum
kjarnorkusprengingum. önnur
ríki taki einnig þátt í þessari fryst-
ingu, þótt það verði ekki strax.
Sovétríkin hættu þessum spreng-
ingum sfðastl. sumar og lofuðu þá
að stöðva þær fram til áramóta.
Þau hafa nú framlengt þetta í þrjá
mánuði og skora á Bandaríkin að
gera slfkt hið sama. Eins og áður
segir, hefur Reagan hafnað því.
1 þriðja lagi gerir áætiun Gorbac-
hovs svo ráð fyrir þvf, að samið
verði um eyðileggingu alira kem-
fskra vopna og framleiðslu þeirra
hætt.
HtÐ athyglisverðasta við tiilög-
ur Gorbachovs er vafalítið það, að
lýst er yfir þvf, að Rússar séureiðu-
................... ^aniiiu I
búnir til að semja um eftirlitsað-
ferðir til að tryggja það að um-
sömdum takmörkunum og eyðingu
vopna sé framfylgt. Hingað til hafa
þeir verið tregir til að semja um
slfkt eftirlit, en Bandaríkin hafa
lagt mikla áhersiu á það. Það getur
þó reynst Bandarfkjamönnum
erfiðara en Rússum að semja um
slíkt eftirlit, þar sem það yrði ekki
aðeins að ná til ríkisfyrirtækja,
heldur einnig einkafyrirtækja, en
bandarfsk fyrirtæki eru yfirleitt
andvíg öllu opinberu eftirhti með
rannsóknum þeirra og framleiðslu.
Eins og áður segir, hefur Reagan
að þessu sinni fagnað tillögum Gor-
bachovs, þótt hann hafi lýst yfir
þvf, að hann geti ekki fallist á öll
atriði þeirra. Hann sé hins vegar
fús til að ræða um tillögumar og
senniiega mun hann einnig leggja
fram gagntillögur. Horfumar f
þessum efnum eru því betri en
lengi áður. Þess er þó vart að
vænta, að árið 1986 verði slíkt
friðarár, að samkomulag náist á því
um öll hin viðkvæmu deiluatriði,
sem hér er um að ræða. Hins vegar
gæti á árinu þokast nokkuð f sam-
komulagsátt.
AUt mannkyn á mikið undir því,
að sú verði þróunin og þá ekki síst
þjóðir risaveldanna. Mikili vandi
og þung ábyrgð hvflir á herðum
þeirra Gorbachovs og Reagans.
Eins og jafnan áður gerir Gor-
bachovs það að skilyrði, að Banda-
rfkin hætti öllum fyrirætiunum sín-
um um geimvopn eða geimvarnar-
vopn, eins og Reagan kallar þau.
Reagan hafnar þessu eins og sakir
standa, en ótrúlegt er aöBandarf k-
in haldi þessu til streitu, ef raun-
hæft samkomulag næst um eyðingu
kjarnavopna.
■ ......' i i >immiém"