Tíminn - 15.04.1986, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 15. apríl 1986
Tíminn 7
VETTVANGUR

Leifur Kr. Jóhannesson:
Frá Stof nlánadeild
landbúnaðarins
að gefnu tilefni
1 grein í Tímanum 10. apríl s.l. „Vandinn séður úr sveitinni“ eftir leiðslu. Þetta tók gildi við lán- veitingar á árinu 1980. Fjósbyggingar
Hörð Sigurgrímsson, bónda í Holti 3. Samhliða þessum ákvörðunum Fjós, Fjöldi Meðal-
er vikið að Stofnlánadeild landbún- var ákveðið að taka mið af Ár fjöldi bása stærð
aðarins á þann hátt, að ekki verður framleiðslurétti umsækjanda í 1975 46 1384 30,1
komist hjá að gera athugasemdir. viðkomandi búgrein þ.e. bú- 1976 47 1422 30,3
Hörður ræðir í greiri sinni um marki. 1977 39 1320 33,9
framleiðslustjórnun í landbúnaðin- Frá árinu 1980 til 1983 voru 1978 36 890 24,7
um á árunum frá 1979 til 1986 og umsóknir sendar Framleiðslu- 1979 17 455 26,8
gagnrýnir þar ýmislegt sem ég mun ráði landbúnaðarins til umsagn- 1980 16 350 21,9
leiða hjá mér, enda hlutverk ann- ar vegna stærðarmarka. 1981 20 508 25,4
arra að svara, en segir síðan: Framleiðsluráð svaraði með 1982 21 505 24,0
„Á þessum árum hefur Stofn- því að upplýsa um búmark við- 1983 26 579 22,3
lánadeild lánað hiklaust til bygg- komandi umsækjanda. Frá og 1984 23 774 33,6
inga í hefðbundnum búgreinum. með árinu 1984 var tekin upp sú 1985 x) 31 741 23,9
Oft ekki spurt hvort menn hefðu kvóta. Jón ráðherra sagði hér á fundi að þeir í Stofnlánadeild vinnsluregla í Stofnlánadeild- inni að færa inn á allar umsóknir um framkvæmdalán búmark x)Þar af 10 endurbótalán. hagræðingar og
hefðu ekki hlýtt tilmælum hans um
að stöðva þessi lán.“
Varðandi fyrri efnisliðinn þykir
mér rétt að birta greinargerð um
lánveitingar Stofnlánadeildar til
fjós- og fjárhúsbygginga sem hefur
verið send búnaðarblaðinu Frey til
birtingar að gefnum ýmsum tilefn-
um í blaðaviðtölum og umtali
manna á meðal. í þessari greinar-
gerð kemur fram hvernig hefur
verið unnið að þessum málum af
hálfu Stofnlánadeildar. Greinar-
gerðin fer hér á eftir:
Greinargerð um lánveitingar
Stofnlanadeildar tandtMÍnaðarins
til fjós- og fjárhúsbygginga frá
árinu 1975-1985.
Miklar umræður hafa farið fram
síðustu vikur um framleiðslumál
landbúnaðarins og þá einkum í
hinum svonefndu hefðbundnu bú-
greinum.
Inn í þær umræður hafa fléttast
lánveitingar Stofnlánadeildaf land-
búnaðarins til þessara búgreina.
Þar hefur gætt nokkurs misskiln-
ings viljandi eða óviljandi.
Ekki hefur verið haft fyrir því að
afla réttra upplýsinga og þykir rétt
af þeim ástæðum, að uppíýsa eftir-
farandi:
1. Árið 1977 við lánveitingar það
ár eru fyrst tekin upp stærðar-
mörk (hámarksstærð) á fjós og
fjárhúsbyggingum og þá lánað
að hámarki út á 35 bása fjós og
500 kinda fjárhús þegar um
einbýli var að ræða en nokkru
stærra á félagsbú.
2. Þegar ákveðið var að taka upp
framleiðslustjórnun í nautgripa
og sauðfjárframleiðslu 1979
ákvað stjórn Stofnlánadeildar
landbúnaðarins að lækka stærð-
armörk á fjósum sem lánað yrði
út á í 30 bása sem hámark.
Þetta var gert vegna þess að
talin var ástæða til að hamla
gegn aukinni mjólkurfram-
viðkomandi jarðar og þá jafnan
tekið mið af því, enda réttur,
sem bændur hafa talið sig eiga
nokkuð vísan.
Ekki hefur í raun verið hægt
að miða við annað en þann
framleiðslurétt, sem hver jörð
hefur haft.
4. Stærð bygginga hjá bændum
hefur verið nokkuð mismun-
andi. Algengasta stærð á fjósum
hefur oftast verið á bilinu fyrir
18 til 40 kýr, en í einstaka tilfelli
stærri þegar um félagsbú hefur
verið að ræða.
Stærð fjárhúsa hefur verið
algengust fyrir 200 og allt upp í
700 kinda hús.
Því hefur oft verið haldið
fram að Stofnlánadeildin hafi
lánað umfram stærðarmörk.
Það er rangt. Þrátt fyrir það er
deildinni kunnugt um að sumir
hafa byggt umfram lánshæf
stærðarmörk, þrátt fyrir aug-
ljósa erfiðleika í markaðsmál-
um.
Þá er rétt að upplýsa að
sumir hafa þegar byggt áður en
sótt hefur verið um lán og
lánsloforð fengið.
Fyrirtæki bænda, samvinnu-
félög, bankar o.fl. hafa fjár-
magnað þessar framkvæmdir í
trausti þess að lán fengist síðar.
Þetta hefur m.a. stuðlað að
aukinni þenslu og verið flest ár
umfram getu eða lánsfjármögu-
leika Stofnlánadeildar, enda
markmið deildarinnar að draga
úr lánveitingum þar sem mark-
aður hefur ekki verið nægur
fyrir viðkomandi búvörur.
5. Hér á eftir er birt tafla yfir
fjölda fjósa og fjárhúsa, sem
Stofnlánadeild landbúnaðarins
hefur veitt lán til á árunum 1975
til 1985 eða s.l. 10 ár.
Fjárhúsbyggingar
Fjárhús, Fjöldi Meðal-
Ar fjöldi fjár stærð
1975 75 19.885 265
1976 69 19.995 290
1977 69 20.245 293
1978 72 23.860 331
1979 46 14.240 310
1980 36 11.740 326
1981 34 9.185 270
1982 27 8.910 330
1983 31 10.190 329
1984 18 6.400 355
1985 18 6.440 358
Eins og fram kemur á töflunni
hér að framan hefur verið dreg-
ið mikið úr lánveitingum út á
fjós frá árunum 1975 til 1976 og
hafa þar minnkað um vel helm-
ing ef miðað er við s.l. 6 ár eða
á þeim tíma sem framleiðslu-
stjórnunin nær yfir.
Margar af þeim umsóknum
sem í gangi hafa verið s.l. ár og
á þessu ári eru vegna hag-
ræðingar við eldri fjósbygging-
ar, t.d. vantar víða haughús og
jafnvel viðurkennd mjólkurhús.
Þegar unnið er að slíkum
endurbótum er oft erfitt að
komast hjá einhverri stækkun,
sem oftast er þá nýtt fyrir geld-
neyti.
Þá liggur oft fyrir að loka eigi
fjósum að mati dýralækna ef
ekki eru gerðar viðunandi
endurbætur eða þá jafnvel
byggt nýtt.
Talið er að framleiðsla af ca.
30 þús kúm nægi til að fullnægja
markaðnum. Miðað viðending-
artíma bygginga þyrfti að
byggja rúmlega 30 fjósa (30
kúa) að meðaltali á ári til
viðhalds.
Þar sem ekki er nein heildar-
úttckt á ástandi bygginga á
jörðum í landinu er ekki hægt
að fullyrða neitt ákveðið um
endurbyggingaþörf næstu ára,
en þó er víst að víða liggur við
að fjósum sé lokað af heilbrigð-
isástæðum þar sem þau full-
nægja ekki þeim kröfum, sem
gerðar eru til þeirra.
Það er að færast í vöxt að
eldri byggingar séu endurbættar
þar sem bændur sjá ekki fram á
að geta staðið undir kostnaði
við dýrar nýjar byggingar.
Taflan um fjárhúsbyggingar
sýnir að verulega hefur verið
dregið úr lánveitingum til fjár-
húsbygginga og miðað við árin
1975 til 1978 þá hafa lánveiting-
ar s.l. 2 ár aðeins verið 30% af
því sem lánað var þá.
Sömu vinnureglum hefur ver-
ið beitt við lánveitingar til fjár-
húsa og gert var gagnvart fjós-
um þ.e. tekið mið af búmarki
viðkomandi jarðar.
í sambandi við lánsloforð
vegna byggingaframkvæmda á
hefðbundnum búgreinum hefur
það verið haft að megin mark-
miði að lána fyrst og fremst til
endurnýjunar og fylgja þar með
þeirri framleiðslustefnu, sem í
gildi hefur verið.
Mörgum umsóknum hefur
verið synjað af þessum ástæð-
um. Þá er rétt að minna á að
þótt bændur hefji framkvæmdir
áður en sótt er um lán þá er það
engin trygging fyrir því, að
lánað verði út á framkvæmdina.
( greinargerðinni kemur fram að
deildin hefur tekið mið af því
búmarki, sem viðkomandi um-
sækjandi og jörð hefur haft. Bænd-
ur hafa, þar til nýja reglugerðin um
búvöruframleiðslu var sett, litið á
búmarkið sem ákveðinn fram-
leiðslurétt sem þeir ættu og gætu
treyst á. Að minnsta kosti verður
trauðla skilið til hvers því hefur
verið úthlutað, ef því fylgdi enginn
réttur. Framleiðslustjórnun hefur
ekki verið í höndum Stofnlána-
deildar en mjög eðlilegt er að hún
hagi lánveitingum í samræmi við
framleiðslurétt. Það hefur deildin
gert og dregið verulega úr lánveit-
ingum til hefðbundinna búgreina.
Mörgum bændum hefur verið synj-
að um lán til bygginga í fyrrgreind-
um búgreinum á þessum árum og
hefur ekki alltaf verið vel séð.
Það er því rangt sem kemur fram
í grein Harðar í Holti að deildin
hafi lánað hiklaust til bygginga í
hefðbundnum búgreinum og ekki
spurt um kvóta. Hver umsókn
hefur verið vandlega skoðuð með
tilliti til þess framleiðsluréttar, sem
viðkomandi jörð hefur haft.
Hitt er svo annað mál að ýmsir,
sent hafa fengið lán hafa byggt
stærri byggingar, en lánarcglur
deildarinnar segja til um og hafa
fjármagnað þær umframstærðir
annarsstaðaren frá Stofnlánadeild.
Þar kann töluverður hluti vandans
að leynast. Þessir bændur hafa svo
sótt um aukið búmark vegna of
stórra bygginga og ætlast til að þeir
fengju það. Þetta hefur í ýmsum
tilfellum verið erfitt að fást við og
oft kostað mörg orð að halda
mönnum niðri,efþaðmáorðaþað
svo. Það má e.t.v. álasa Stofnlána-
deildinni fyrir það, að hafa ekki
synjað algjörlega um lán í slíkum
tilvikum, en bændur hafa talið að
þeint væri frjálst að byggja umfram
stærðarmörk deildarinnar ef þeir
fjármögnuðu framkvæmdina
sjálfir. Engin lög bönnuðu það. En
alleiðingarnar eru augljósar, vönt-
un á framleiðslurétti og stórkost-
legir fjárhagserfiðleikar. Sökin á
þessu sem öðru er ekki alltaf
annarra.
Þá er komiö að síðari efnislið í
grein Harðar, þar sem hann skýrir
frá því að „þeir í Stofnlánadeild-
inni hefðu ekki hlítt tilmælum hans
(þ.c. landbúnaðarráðherra) um að
stöðva þessi lán.“
Undirritaður kannast ekki við
að hafa fengið slík tilmæli og
dregur í efa að rétt séu eftir höfð.
Landbúnaðarráðherra hefur eigi
aö síður rætt lánamál Stofnlána-
deildar við undirritaðan og óskaði
hann eftirás.l. ári að allar umsókn-
ir um lán í hefðbundnum búgrein-
um yrðu vandlega skoðaðar og
rcynt að draga úr lánveitingum
eins og fært væri, en ekki að þær
yrðu stöðvaðar með öllu.
Ég hef heyrl það sjónarmið að
hætta ætti öllum lánveitingum til
hefðbundinna búgreina og það frá
bændum, en það kemur yfirleitt frá
þeim, sem búnir eru að byggja upp
og koma sér vel fyrir, en ckki
hinum, scm þurfa að endurnýja
húsakost. Hér er ekki um cinfalt
mál að ræða. Það hlýtur að þurfa
að fara fram cðlilcg cndurnýjun í
atvinnugreininni, ef ekki á illa að
fara í sveitunum, ungir taki við af
þcim eldri, cn það þarf að fara
fram með skipulcgum hætti, cn
ckki af hreinu handahófi cins og
myndi verða, ef lánveitingar yrðu
stöðvaðar. Sjálfsagt er að fram-
leiðslustjórnun ráði mcstu um
þróun framleiðslumála í hcfð-
bundnum búskap og þar með
endurnýjun og uppbygging í sveit-
um landsins. Stofnlánadcildinni
bcr svo að haga lánveitingum í
samræmi við það.
Ef það er hinsvegar skoðun
bænda og samtaka þeirra og land-
búnaðarráðherra að Stofnlána-
deildin eigi að taka fram fyrir
hendur þeirra, sem falið er að
stjórna framleiðslumálum bænda,
þá þætti mér það fréttnæmt Slík
fyrirmæli ættu þá fyrst að berast
Stofnlánadeildinni, en ekki sem
skilaboð í dagblöðum.
Það sem hér hcfur verið fjallað
um getur jafnframt verið svar við
ýmsum ummælum, sem fallið hafa
á síðustu vikum um málefni Stofn-
lánadeildar landbúnaðarins.
Reykjavík, 11. apríl 1986
Leifur Kr. Jóhannesson,
forstöðum.
Stofnlánadeildar landbúnaðarins
Alyktun frá Samtökum herstöðvaandstæðinga
Þann 1. apríl síðastliðinn svaraði
Matthías Á. Mathiesen utanríkis-
ráðherra fyrirspurn á Alþingi frá
Steingrími J. Sigfússyni alþingis-
manni um hernaðarframkvæmdir
Bandaríkjamanna hér á landi.
Fram kom í svari ráðherra að Geir
Hallgrímsson fyrrverandi utanrík-
isráðherra heimilaði í október síð-
astliðnum bandaríska hernum að
reisa sérstaklega styrkta, hálfnið-
urgrafna stjórnstöð á Keflavíkur-
flugvelli.
Samtök herstöðvaandstæðinga
fordæma áform um byggingu slíkr-
ar stöðvar. Sprengiheldri stjórn-
stöð á Keflavíkurflugvelli er ekki
ætlað að verja íslendinga ef til
átaka kemur milli stórveldanna.
Þvert á móti er hlutverk hennar að
verja þá sem koma til með að
stjórna átökunum. Stjórnstöðin
kallar á öflugri kjarnorkuárás á
Keflavíkurflugvöll en ella má búast
við ef til ófriðar dregur. Hún eykur
því á tortímingarhættuna sem vofir
yfir þéttbýlinu á suðvesturhorni
landsins vegna nábýlis við herstöð-
ina. Jafnframt er stöð þessi viðbót
við stórkostlega hernaðaruppbygg-
ingu Bandáríkjamanna hér á landi
síðustu árin og er mál að linni.
Alþingi og utanríkismálanefnd
þess fengu ekkert um ákvörðunina
að vita fyrr en hálfu ári eftir að hún
var tekin. Það er með öllu óverj-
andi og raunar lögbrot að jafn
afdrifarík ákvörðun og hér um
ræðir skuli hafa verið tekin án
samráðs við Alþingi. Utanríkis- og
öryggismál íslendinga eru ekkert
einkamál utanríkisráðherra.
Samtök herstöðvaandstæðinga
hvetja alþingismenn til að setja nú
þegar skorður við hernaðarupp-
byggingu Bandaríkjamanna hér á
landi. Þaðerömurlegur vitnisburð-
ur um stefnu fslendinga í öryggis-
málum að hernaðarframkvæmdir á
íslandi skuli fara dagvaxandi á
friðarári Sameinuðu þjóðanna,
þegar þjóðir heims ættu að samein-
ast um að draga úr gegndarlausri
sóun vígbúnaðarkapphlaupsins.
Fyrir hönd Samtaka herstöðva-
andstæðinga,
Ingibjörg Haraldsdóttir.