Tíminn - 13.11.1986, Side 13

Fimmtudagur 13. nóvember 1986
Tíminn 13
ARNAÐ HEILLA

IIIIIIIIIIIIIIIIII

lllllllllí
llliliillllll

minni innan þeirrar hófstillingar,
sem einkennir Eystein Jónsson.
En þrátt fyrir alla hæfileika Ey-
steins leyfi ég mér að lokum að
fullyrða, að hann hefði ekki náð eins
langt og afrekað eins miklu og raun
ber vitni, ef hann hefði ekki notið
eins góðrar eiginkonu og Sólveig
Eyjólfsdóttir hefur reynst honum.
Hún hefur orðið að sætta sig við
rniklar fjarverur bónda síns vegna
fundarhalda stærri og smærri og
ferðalaga víðsvegar urn landið. Mik-
ill gestagangur hefur jafnan verið á
heimili þeirra, þótt oftast væru efnin
af skornum skammti.
1 dag munu þau hjón vera að
heiman og dvelja í hópi barna og
barnabarna, sem er fjölmennur.
Þangað flyt ég honum og Sólveigu
bestu þakkir mínar og Ragnheiðar
fyrir löng og ánægjuleg kynni, og ég
veit, að það get ég einnig mælt fyrir
hönd flokkssystkina hans um allt
land, sem óska honum allra heilla á
þessum merka afmælisdegi hans.
Þórarinn Þórarinsson
Tíminn er iöinn og árunum fjölgar
og nú er Eysteinn Jónsson orðinn
áttræður. Hann er hinn hressasti, fer
á skíði og er fullur áhuga fyrir
velferð manns og lands. Þetta fellur
ekki allskostar að hefðbundinni
ímynd áttræðs manns. En það þarf
ekki að koma okkur á óvart sem átt
höfum með honum langa samleið.
Það er nefnilega orðið nokkuð langt
síðan hann gerðist fulltrui okkar
Sunnmýlinga á Alþingi 1933. En
nálega jafnskjótt var hann skipaður
ráðherra, og hann hafði þá einnig
haslað sér völl í forystusveit Fram-
sóknarflokksins og um leið tekið sér
stöðu í fremstu víglínu á orustuvelli
landsmálanna. Um síðustu helgi sat
Eysteinn flokksþing með félögum
sínum og bar ekki á öðru en honum
entist þróttur til að sitja langa fundi
og leggja nokkuð það til mála sem
menn skildu.
Þótt Eysteinn Jónsson sé þannig
búinn að vera með í leiknum í ein
sextíu ár og litlu skemur í framvarða-
sveitinni, full fjörutíu ár á Alþingi
og ráðherra hálfan þann tíma, þá er
það nú annað en hár þjónustualdur
sem gerir stjórnmálaferil hans eftir-
minnilegan. Að minni hyggju er það
annars vegar vinnubrögð og fram-
ganga. Hann er ákaflega fylginn sér
að hverju verki, var einn harðastur
baráttumaður á málþingum, en
einnig mjög laginn og og þrautseigur
samningamaður. Á hinn bóginn er
svo það hversu vel honum hefur
tekist hvort tveggja, að beita sér um
árabil að yfirgripsmiklu viðfangs-
efni, fjármálastjórn ríkisins og öðr-
um þáttum efnahagsmála, og taka
jafnframt hressilega til hendi á mörg-
um öðrum sviðum. Nægir þar að
nefna sem dæmi samvinnumál og
frumkvæði og forystu um náttúru-
vernd og skipulega landnýtingu.
Eysteinn „sló í gegn“ þegarstjórn-
málaumræðum var útvarpað fyrsta
sinni hér á landi vorið 1931 og varð
þegar landskunnur. Hann hefur
alltaf verið ferðagarpur og ferðaðist
um landið þvert og endilangt að
kynna stefnu og störf Framsóknar-
flokksins. Nýttist það honum vel til
að öðlast haldgóða þekkingu á hög-
um þjóðarinnar og störfum og
áhugamálum fólks í öllum landshlut-
um.
Til hliðar við þau fjölmörgu við-
fangsefni Eysteins Jónssonar sem nú
mundu vera kölluð „landsvíð“ - og
voru það - liggur verksvið sem
stundum gleymist þegar hugað er að
ferli stjórnmálamannsins. En það er
„kjördæmi þingmannsins“ og það
sem því fylgir og fylgja ber. -
Eysteinn var þingmaður Sunnmýl-
inga í fjórðung aldar og síðan allra
Austfirðinga í fimmtán ár. Þann þátt
langar mig að drepa á í tilefni
afmælisins.
Þetta tímabil varð í meira lagi
viðburðaríkt á Austfjörðum, eins og
annars staðar á okkar kæra landi. f
hverju byggðarlagi var sótt fram til
betri lífskjara með margháttaðri
uppbyggingu. Forvígismenn í héraði
á fjölmörgum sviðum - eiga þar
merka sögu að baki. Á margan hátt
tengdist framfarasókn héraðanna
löggjöf, fjárveitingum og fleiri að-
gerðum stjórnvalda. Þannig koma
alþingismenn sjálfkrafa og eðlilega
að þessari sögu með stuðning og
stundum frumkvæði. Þeirsem mestir
eru atgervismenn reynast þá jafnan
átakamiklir þótt mörg önnur störf
hvíli þeim á herðum.
- Þetta bar yður að gjöra og hitt
eigi ógjört láta. Aldrei hef ég nú
heyrt Eystein Jónsson hafa yfir
þennan ritningarstað. En í stjórn-
málabaráttunni fór hann nákvæm-
lega eftir þessum hörðu fyrirmælum!
Lýsti það sér meðal annars í því
hversu mikla alúð hann lagði við
tengslin austur, á þeim árum sem
hann hafði hvað mest að sýsla í
höfuðstöðvunum, á Alþingi og í
ríkisstjórn, að ógleymdum störfum
ritara og seinna formanns Fram-
sóknarflokksins.
Örðugt er að gefa til kynna um-
fang kjördæmismálanna frá 1933 til
1974, en nefna má nokkra þætti.
Víðtæk löggjöf gildir um atvinnu-
vegi okkar eins og allir vita og
margvísleg afskipti stjórnvalda
koma til greina. Fyrsta þingmál
Eysteins fjallaði til dæmis um bygg-
ingu síldarverksmiðju í Neskaup-
stað. Á fyrstu þingmannsárum hans
stóðu Austfirðingar í bátakaupum
og byggðu sín fyrstu hraðfrystihús.
Þau þörfnuðust auðvitað endurbóta
á sínum tíma, og í þann mund sem
Eysteinn hætti þingmennsku var að
Ijúka nýbyggingu frystihúsa um alla
Áustfirði. Fiskiskipaflotinn stækk-
aði jafnt og þétt að því marki sem nú
er hann og var ekki alltaf auðvelt við
að eiga.
Stærsta breytingin í sjávarútvegs-
málunum í þingmannstíð Eysteins
Jónssonar var sú, að vertíða-formið
var úr sögunni og við tók „heils árs“
Eldri Austfirðingar muna auðvit-
að vel samskiptin við Eystein um
velferðarmál byggðanna og hugsa
vel til hans á afmælinu þeirra vegna.
En hér fcr sem forðum að góðar
þykja gjafirnar og þó vináttan meira
virði. Og þá verður okkur einnig
hugsað til Sólveigar. Heim til þeirra
Sólveigar og Eysteins er ætíð gott að
koma. Sum okkar dvöldu þar dögum
oftar. Við skildum það þá, að skör-
ungsskapur húsfreyj unnar gerði hús-
bóndanum kleift að sinna einnig
okkar aðskiljanlegum erindum
meira og betur en ella. Og meðal
annarra orða: Það eru aðeins ellefu
dagar síðan hún Sólveig fyllti átt-
unda tuginn að hálfu, því hún varð
75 ára 2. nóvember. Afmælisóskir
okkar í dag beinast því til hjónanna
beggja.
Eg ætla ekki í þessari afmælis-
kveðju að ræða samstarf okkar
Eysteins. Síðustu 25 árin sem hann
sat á Alþingi var ég þar við hús,
lengst af sem þingmaður en líka
varamaður. Og marga ferðina fórum
við saman um fagrar byggðir Austur-
lands, allt frá því að ég reiddi hann
yfir Mjóafjarðarheiði á rauðum
hrossum skömmu eftir að hann var
körinn þingmaður Sunnmýlinga og
þar til við ókum suðurleiðina ásamt
eiginkonum okkar ekki alls fyrir
löngu. Vil ég geta þess hér, að allar
okkar ferðir „um kjördæmið" fórum
við, með leyfi að segja, í „himinsins-
dýrðar- blessaðri- bltðu" eins og
komist er að orði í dagbók látins
sveitunga. - Þetta kann að þykja
ótrúlegt, en svona var það nú samt!
Og í hátt við þetta voru öll okkar
samskipti. Égáþvímargsaðminnast
og margt að þakka þeim áttræða. En
samskiptum okkar er raunar ekkert
lokið! Og formlega framlengdum
við þau þegar báðir voru hættir
þingmennsku - um nákvæmlega eitt
kjörtímabil! Á þeim misserum
skráði ég ágrip af sögu Eysteins í
þremur bindum, en hann veitti mér
ómetanlega aðstoð við öflun heim-
ilda og upprifjan löngu liðinna at-
burða.
Ég veit það mæli ég fyrir munn
allra Austfirðinga, sem kynnst hafa
Sólveigu og Eysteini, þegar ég nú
árna þeim allra heilla með afmælin
og bið þeim blessunar í framtíðinni.
Vilhjálmur Hjálmarsson.
í ræðustóli á hátíöarfundi vegna afmælis Sambands ísl. sainvinnufélaga.
til starfa. Eftir fjörutíu ár var nánast
erfitt að þekkja sig eins og sagt er.
Orkuver höfðu verið byggð, lands-
hlutar tengdir og orkuveiturnar
teygðu arma sína um allar byggðir
og inn á hvert heimili, einnig sími,
útvarp og sjónvarp. Slíkt hið sama
gildir um vegakerfið sem við gagn-
rýnum daglega en var nánast ekki til
á Austurlandi um 1930. Og hring-
vegurinn var einmitt opnaður árið
og erfiði. En það er ærin umbun
hverjum sem heilbrigða hugsun
hefur, að fylgjast með þróun af
þessum toga og verða á stundum
þátttakandi í gleði þeirra sem síðan
nutu ávaxta gagnlegra framkvæmda
á heimaslóð. Það ætla ég og að sá
„yndisarður" hafi reynst Eysteini
drýgri en eila vegna traustra og oft
persónulegra tengsla við fólkið
heima í kjördæmi.
bjargræði var sótt bæði til sjós og
lands og börnin tóku þátt í störfum
fullorðna fólksins frá fyrstu tíð.
Hann nauðaþekkti því lífskjör og
lifnaðarhætti og gat rætt við fólkið
um daglegu störfin jafnt og önnur
áhugamál eðlilega og þvingunar-
laust.
Þegar ég tók að setja línur á blað
vegna áttræðisafmælis Eysteins
Jónssonar ákvað ég strax að vekja
athygli á „kjördæmaþættinum" í
hans pólitíska starfi, því ég held að
sá þáttur sé, af alveg eðlilcgum
ástæðum, óljósastur í vitund al-
mennings. En án hans vantarsterkan
drátt í myndina af starfsferli þcssarar
öldnu kempu. Því þessi þáttur er að
minni hyggju stórmerkur og í alla
staði heilbrigður og eðlilegur.
Hringvegurinn var mikið baráttumál Eysteins. Hér flytur hann ræðu við opnun hans 1974.
atvinnurekstur, með tilkomu stórra
veiðiskipa og öflugra og vel búinna
vinnslustöðva.
Á þeim áratugum sem hér um
ræðir gekk landbúnaður á Austur-
landi í gegnum mikla örðugleika af
völdum harðæra og sauðfjársjúk-
dóma. Engu að síður varð stórfelld
uppbygging í sveitunum og var rækt-
unarátak áranna um og uppúr 1950
undirstaðan. Mikið var byggt heima
við, vélvæðst af kappi og reistar
vinnslustöðvar fyrir afurðirnar.
Nátengdar atvinnulífinu eru svo
opinberar framkvæmdir í raforku-
og samgöngumálum og fjarskiptum.
Á þeim sviðum öllum var flest
óunnið þegar kynslóð Eysteins kom
sem Eysteinn Jónsson lét af þing-
mennsku. - Vitanlega var enginn
flugvöllur til 1933 og ekkert af þeim
hafnarmannvirkjum sem notuð eru í
dag. Og nærri liggur að sama megi
segja um sjúkrahús og heilsugæslu-
stöðvar og jafnvel skólabyggingar.
Ég ætla samt ekki að lengja þessa
upprifjan. Allt blasir þetta við aug-
um ef maður stingur við fótum og
litast um. Hraði framkvæmda er
umdeilanlegur og mikið vill meira.
En það varð hlutskipti Eysteins sem
áhrifamanns á Alþingi og í ríkis-
stjórn að koma með einum eða
öðrum hætti að þessum viðfangs-
efnum og leggja þeim lið. Það tók
sinn tíma og því fylgdi auðvitað erill
Ég hef haldið til haga nokkrum
dæmum frá samskiptum Eysteins
Jónssonar við Sunnmýlinga og
seinna Austfirðinga á þingmannsár-
unum og sagt frá sumum þeirra á
öðrum vettvangi. Eftirminnilegast
er mér „samtal“ hans við daufdumba
manninn og gleði beggja þegar þeim
varð ljóst að báðir skildu! En um-
mæli Sigurðar á Hamri lýsa því
trúnaðarsambandi sem var svo ríkj-
andi. Einhvern veginn er það nú
svona: „Alltaf skil égEystein best.“
Það sem auðveldaði Eysteini að
rækja persónuleg kynni við fólk á
Austurlandi, auk eðlislægra mann-
kosta, var það að hann er fæddur og
alinn upp í austfirsku þorpi þaír sem