Tíminn - 20.02.1988, Side 10

10 Tíminn i
Laugardagur 20. febrúar 1988
VETTVANGUR llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll

llilllllllllillllllllllll!llllll!
Jómfrúræða Elínar R. Líndal varaþingmanns Framsóknarflokksins
í Norðurlandskjördæmi vestra
INNFLUTNINGUR LOÐ
DÝRA TIL KYNBÓTA
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir
tillögu til þingsályktunar um inn-
flutning loðdýra til kynbóta. Tillag-
an, sem ég er flutningsmaður að
ásamt háttvirtum þingmanni Val-
gerði Sverrisdóttur, er þess efnis
að Alþingi álykti að fela landbún-
aðarráðherra að hefja þegar undir-
búning að árlegum innflutningi
kynbótadýra til loðdýraræktar.
í greinargerð segir:
„Vöxtur loðdýraræktar hefur
verið mikill hér á landi frá árinu
1980. í ársbyrjun 1987 voru um 220
ioðdýrabú starfrækt í landinu. Um
síðustu áramót fjölgaði þeim um
nálægt 60. Áætlað er að fjárfesting
í loðdýrarækt sé orðin um 1,3-1,4
milljarðar kr.
Framleiðslutekjur þessa árs eru
áætlaðar 450-500 millj. kr. ánúver-
andi verðlagi. Loðdýraræktin er
mjöggjaldeyrisskapandi. Afgangs-
hráefni frá fisk- og kjötframleiðslu
Elín R. l.índal, varaþingmaður.
er breytt í þarfan gjaldeyri. A
þessu ári má ætla að notkun fisk-
úrgangs verði 15.000-16.000 tonn
og sláturúrgangs 1500-2000 tonn.
Loðdýraræktin skapar mikla at-
vinnu í hinum dreifðu byggðum og
er ekki fjarri lagi að ætla að um 300
ársverk séu bundin í loðdýrarækt
samanlagt (uppbygging meðtalin).
Til að geta stundað samkeppnis-
hæfa loðdýrarækt má tilkostnaður
ekki vera hærri hér en gerist í
helstu samkeppnislöndunum. Með
aðgerðum hins opinbera undanfar-
in ár hefur ýmsum kostnaðarþátt-
um verið komið niður í viðunandi
horf, t.d. með eftirgjöf eða niður-
fellingu aðflutningsgjalda og sölu-
skatts. Byggingar eru þó dýrari hér
en víðast hvar annars staðar, en
þær má afskrifa á eitthvað lengri
tíma en tíðkast með þau skýli sem
notuð eru erlendis. Að sama skapi
þurfa tekjur af loðdýrarækt að geta
verið sambærilegar við það sem
þekkist í helstu loðdýra loðdýra-
ræktarlöndum. Til að svo megi
vera þarf að stunda loðdýrarækt af
kunnáttu. Því er rannsóknar- og
leiðbeiningarstarf greininni mikil-
vægt.
Þegar næg kunnátta í meðferð
dýranna er fyrir hendi markast
afkoma loðdýrabúa einkum af
þremur þáttum: frjósemi bústofns-
ins, fóðurverði og síðast en ekki
síst af gæðum framleiðslunnar. Það
er loðdýraræktinni því afar mikil-
vægt að eiga kost á úrvalslífdýrum
til að geta framleitt þá gæðavöru
sem er samkeppnishæf og eftirsótt.
í minkaræktinni er svarta litaraf-
brigðið uppistaðan í framleiðslu
íslendinga. Til samanburðar við
framleiðslu Dana á sama litaraf-
brigði er staðan þessi miðað við sl.
ár: Meðaltal danskra skinna fær
gæðastuðulinn 100. Hæsta danska
búið fær 132 fyrir gæði sinna
skinna. Á sama tíma var hæsta
íslenska búið verulega fyrir neðan
danskt meðalbú eða með gæða-
stuðulinn 85, og íslenska meðaltal-
ið var 76. Öflugt kynbótastarf er
því mikilvægt og innflutningur loð-
dýra nauðsynlegur, sérstaklega
meðan vöxtur búgreinarinnar er
svo mikill sem raun ber vitni
Einkum er þörfin mikil fyrir inn-
flutning minka á næstu árum en
minni í refarækt vegna samdráttar
í henni og þess að í refaræktinni
nýtast kynbótadýrin betur með til-
komu sæðinganna. Nauðsynlegt er
að eiga kost á að flytja inn fleiri dýr
á næstu árum. Til þess þarf að
byggja upp aðstöðu á sérstökum
sóttkvíarbúum. Einnig kemur til
greina að koma upp sóttkví á
völdum búum hjá bændum meðan
þörfin er mest.
Erfitt er að áætla þörfina en hún
ermjög mikil. Brýnteraðflytjainn
verulegan fjölda dýra á næstu
tveimur til þremur árum. Þegar
fram í sækir og stofninn er kominn
í meira jafnvægi ætti að nægja að
flytja inn 200-300 minkalæður ár-
Iega. Til þess að svo megi verða
þarf a.m.k. tvö sóttkvíarbú því að
sóttkví tekur allt að tveimur
árum.“
Virðulegi forseti. Við loðdýra-
ræktina hafa ávallt verið bundnar
miklar vonir og henni jafnframt
ætlað stór hlutverk í þeim búhátt-
arbreytingum sem íslenskur land-
búnaður gengur nú í gegnum.
Vissulega hefur fjármagni verið
veitt til þessarar búgreinar og slíkt
ber að meta. En sé hendinni sleppt
af minkaræktinni í núverandi stöðu
má líkja því við hálfklárað verk, að
hætta við hálfklárað verk. Afar
brýnt er að hið opinbera hafi
forgöngu um að tryggja þessum
atvinnuvegi þann rekstrargrund-
völl sem dugir á erlendum sam-
keppnismörkuðum. Fyrirhyggja í
þeim efnum er nauðsynleg því
markaður loðskinna er með þeim
hætti að þegar dregur úr eftirspurn
eru það fyrst og fremst bestu
skinnin sem seljast á viðunandi
verði.
Verð á síðasta ári gefa ekki rétta
mynd af gæðum framleiðslunnar.
Á sl. ári voru íslendingar með næst
hæsta verð á minkaskinnum í
danska uppboðshúsinu. Ástæður
fyrir þeim árangri eru aðallega
tvær.
í fyrsta lagi: Hlutfallslega fram-
leiddu íslendingar mun meira í
verðmætari litarafbrigðum en aðr-
ar þjóðir. í meðalverði allrar fram-
leiðslunnar kemur það okkar
skinnum ofar. í öðru lagi voru
íslendingar að selja framleiðslu
1986 á þeim uppboðum sem gáfu
hæst verð.
Þessi tvö atriði urðu til þess að
verð gaf skekkta mynd af gæðum
framleiðslunnar. Réttur mæli-
kvarði á gæðin óháð verðbreyting-
um á milli uppboða er sú stigagjöf
sem fram kemur í greinargerð með
tillögunni.
Að lokinni þessari umræðu leyfi
ég mér að fara fram á að tillögunni
verði vísað til sfðari umræðu og
atvinnumálanefndar.
Hverju reiddust goðin?
Sú ákvörðun Kópavogskaup-
staðar að nýta forkaupsrétt sinn á
Smárahvammslandinu, sniðganga
samvinnuhreyfinguna alfarið og
selja landið í hendur nokkurra
helstu samkeppnisaðila hennar í
verslunarrekstri á höfuðborgar-
svæðinu, var eins og blaut tuska
framan í allt félagslega þenkjandi
fólk. Þessi ákvörðun bæjarstjórnar
Kópavogs ber ekki vott um þá
víðsýni sem ætlast verður til að
lýðræðislega kjörnir fulltrúar eins
stærsta bæjarfélags landsins hafi til
að bera. Félagshyggjufólk, hvar í
flokki sem það er, tapaði í barátt-
unni við einkaframtakið. Undar-
legast er að það skuli hafa gerst í
hinum félagslega sinnaða bæ,
Kópavogi.
Afleiðing þessa er ófyrirsjáan-
leg, en það er ljóst að þetta styrkir
ekki félagslegan atvinnurekstur á
höfuðborgarsvæðinu, heldur hleð-
ur undir einkareksturinn. Það er
auk heldur vandséð, að þetta þjóni
hagsmunum Kópavogsbúa. Lögð
hefur verið áhersla á að laða at-
vinnufyrirtæki í bæinn og auka þar
með tekjur bæjarfélagsins og vel-
ferð íbúanna. Eitt af þeim fyrir-
tækjum sem Kópavogskaupstaður
skákaði inn í Smárahvammslandið
var þegar með atvinnurekstur í
Kópavogi og annað var búið að fá
lóð annars staðar í bænum.
Það hlýtur að verða umhugsun-
arefni hvernig að þessari úthlutun
var staðið. Um leið og samvinnu-
nokkur orð um Smárahvamm
hreyfingin sýndi áhuga á Smára-
hvammslandi og hafði í raun keypt
það, vaknaði einkaframtakið til
lífsins. Fjöldi aðila setti sig í sam-
band við bæjarstjórn Kópavogs,
hvatti til þess að forkaupsrétturinn
yrði nýttur og yfirboð hófust. Þegar
bæjarstjórn var ljós þessi áhugi á
landinu hefði verið eðlilegast, úr
því að samvinnuhreyfingin var
henni ekki þóknanleg sem þegn í
bæjarfélaginu, að lóðimar væru
auglýstar. Öðrum fyrirtækjum var
ekki gefinn möguleiki á þessum
eftirsóttu lóðum, heldur var unnið
bak við tjöldin.
Kópavogsbær hefði getað aug-
lýst lóðirnar, eftir að ákveðið hafði
verið að leysa landið til bæjarins,
og hagnast verulega á endursölu
þess. Fróðlegt er að bera aðferðir
bæjarstjórnar Kópavogs saman við
kaup og sölu Reykjavíkurborgar á
Völundarlóðinni við Skúlagötu.
Borgin keypti dýrt, en seldi ennþá
dýrar. Kópavogsbær kaus að láta
einkaframtakinu eftir að úthluta
lóðum í Smárahvammslandi, sem
græðir væntanlega vel á því.
Bæjarfulltrúar í Kópavogi hafa
kvartað sáran yfir því að Samband-
ið hafi ekki getað sýnt skipulags-
uppdrátt af Smárahvammslandi
nægilega fljótt. Það nægði hins
vegar fyrirtækjunum sem bærinn
eftirlét landið, að koma með
munnlegar yfirlýsingar um að þau
hygðust reisa byggingavöruversl-
un, vöruskemmu og skrifstofuhús
og síðan kæmu fleiri aðilar inn í
myndina.
í þessu sambandi mætti varpa
fram þeirri spumingu, hvað Kópa-
vogsbær þarf langan tíma til að
skipuleggja svæði sem hann á
sjálfur. Tökum Fífuhvammslandið
sem dæmi, en bærinn mun hafa
keypt það fyrir 3-4 árum. Hvað
hefur tekið langan tíma að skipu-
leggja það? Svo geta sömu aðilar
ætlast til þess af Sambandinu að
það skipuleggi Smárahvammsland-
ið á örfáum vikum eða mánuðum.
Þetta eru fráleitar kröfur í bæ sem
mun vera þekktur fyrir það, hversu
langan tíma tekur þar að úthluta
lóðum. T.d. munu samtök aldraðra
í bænum hafa beðið mánuðum
saman eftir einfaldri lóðaúthlutun.
Árið 1986 var gerður samningur
milli þáverandi eigenda Smára-
hvammslands og Kópavogskaup-
staðar um áformaðan byggingar-
hraða á landinu. Gert var ráð fyrir
að uppbyggingu yrði lokið fyrir
árslok 1995. Þegar Sambandið
keypti Smárahvammslandið yfir-
tók það þennan samning og gekkst
undir ákvæði hans um uppbygging-
arhraða, í samræmi við óskir
bæjarins frá 1986. í þessum samn-
ingi var einnig ákvæði um hugsan-
lega endurskoðun ef aðstæður
breyttust. Hugsanlegar breytingar
á byggingarhraða voru ræddar af
hálfu Sambandsins við bæjaryfir-
völd í Kópavogi, sem þau gátu
ekki fallist á. Af þeim sökum giltu
ákvæði samningsins frá 1986
óbreytt, um að uppbyggingu skyldi
lokið fyrir árslok 1995.
En til þess að reyna að koma til
móts við óskir bæjarins bauðst
Sambandið til að byggja upp landið
fyrir árslok 1993 í samstarfi við
verktakafyrirtækið Hagvirki, - eða
að kaupstaðurinn samnýtti landið
með Sambandinu, fengi t.d. helm-
ing eða allt að tveimur þriðju
hlutum á móti helming eða einum
þriðja hluta sem Sambandið ann-
aðist uppbyggingu á, ef það mætti
verða til að flýta fyrir uppbyggingu
svæðisins.
En allt kom fyrirekki. Bæjarfull-
trúamir voru ákveðnir í að taka
landið af samvinnuhreyfingunni og
afhenda einkaframtakinu, m.a. til
að braska með.
Hverju reiddust goðin?
Það er í raun ekki hægt að finna
neina rökrétta skýringu á við-
brögðum bæjarstjómar Kópavoes.
Hún hafnar atvinnuuppbyggingu
á vegum stærsta fyrirtækis landsins,
en semur í þess stað við fyrirtæki
sem voru fyrir í bænum eða þegar
ákveðin í að flytjast þangað, burt-
séð frá Smárahvammslandinu.
Bæjarstjórnin afsalar sér úthlutun-
armöguleikum á Smárahvamms-
landinu í samvinnu við Sambandið,
en lætur þá í hendur einkafyrir-
tæki. Eina skýringin á viðbrögðum
bæjarfulltrúanna er sú að þeir hafi
móðgast eða reiðst yfir því að
Sambandið hyggst hafa aðalskrif-
stofur sínar á Kirkjusandi. Þó er
engan veginn sjálfgefið að þær
verði þar um alla framtíð og Sam-
bandið og samstarfsfyrirtæki þess
eru sem betur fer meira en höfuð-
stöðvar.
Það er ekki vænleg leið til stjóm-
unar bæjarfélags að láta tilfinn-
ingahita og geðhrif ráða gerðum.
Geðþóttaákvarðanir eiga ekki við
þegar um framtíð heils bæjarfélags
er að ræða. Þá þarf yfírsýn.
Fyrir alla íbúa höfuðborgar-
svæðisins getur þetta þýtt minni
samkeppni í verslun, en heilbrigð
samkeppni samvinnuverslunar og
einkaverslunar leiðir gjarnan til
lægra vöruverðs, neytendum til
hagsbóta.
Hermann Sveinbjörnsson
kynningarstjóri Sambandsins.