Tíminn - 20.02.1988, Blaðsíða 18

18 Tíminn
Laugardagur 20. febrúar 1988
IÐNSKÓUNN í REYKJAVÍK
Hársnyrtifólk
Endurmenntunar- og starfsþjálfunarnámskeið fyrir
hársnyrtifólk verður haldið í Iðnskólanum í Reykja-
vík dagana 12. og 13. mars nk. Kennt verður frá
kl. 9.30-18.00 báða dagana. Farið verður í eftir-
talda verkþætti: Permanent - hárlitun - klippingar
- blástur- rúlluísetningu og bylgjur. Við kennsluna
eru notuð æfingahöfuð. Skráning er hafin í skrif-
stofu skólans gegn 2.000,- kr námskeiðsgjaldi.
Nánari upplýsingar eru veittar í síma 26240
innanhússnr. 28. Umsóknarfresturertil 6. mars nk.
Borgarafundi frestað
íbúar í Hvassaleiti, Háaleiti, Foss-
vogi, Bústaðahverfi og Blesugróf!
Kynningarfundi um hverfaskipulag borgarhluta 5,
þ.e. Háaleiti, Hvassaleiti, Fossvogi, Bústaðahverfi
og Blesugróf, sem fyrirhugaður var 24. febrúar
1988 í samkomusal Réttarholtsskóla er hér með
frestað
ra
^ Skráningarfulltrúi
Starf skráningarfulltrúa í Kópavogi er laust til
umsóknar. I starfinu felst m.a. umsjón með lóðar-
skrá, álagning fasteignagjalda, stærðarútreikningar
húsa o.fl.
Umsóknarfrestur er til 7. mars n.k. Nánari upplýs-
ingar um starfið veitir byggingafulltrúi.
Byggingafulltrúinn í Kópavogi
HH REYKJNJIKURBORG »§«
W Jcu^StUn ’i'
Trésmiðja Reykjavíkurborgar
óskar að ráða trésmiði.
Þurfa að vera vanir viðhaldi og vélavinnu. Mikil vinna
framundan.
Umsóknum skal skila til starfsmannastjóra borgarverk-
fræðings, Skúlatúni 2, sími 18000.
m Borgarspítalinn Hl
Grensásdeild
Breytt símanúmer
Frá og með 21. febrúartekur gildi nýtt símanúmer
á Grensásdeild.
Nýja símanúmerið er 69710.
Taktu eftir
Irsksetter-klúbburinn heldur kynningarfund þriðju-
daginn 23. febrúar n.k. kl. 20.30 að Súðarvogi 7.
Myndband um veiðar og fyrirlestur.
Allt áhugafólk um irskasetterinn velkomið.
Stjórnin
lllllllllllllllllllllll! AÐ UTAN
Þegar heimurinn
er forystulaus
- afleiðingin getur orðið ringulreið í gjaldmiðlum,
viðskiptadeilur og samdráttur
Japan er smám saman að koma í stað Bandaríkj-
anna sem forysturíki í fjármálaheimi þeirra ríkja sem
ekki aðhyllast kommúnisma, sökum vaxandi styrks í
efnahagsmálum. En þó að Japanar hafi unnið sigra í
efnahagsmálum eru þeir ófúsir - og jafnvel ófærir um
að axla mikinn hluta af þeirri ábyrgð sem fylgt hefur
forystuhlutverkinu, að áliti margra hagfræðinga og
sagnfræðinga.
Þannig hefst grein í New York
Times fyrir skemmstu en um þessar
mundir er eitt algengasta umræðu-
efni vestanhafs spurningin um
hvort dagar óumdeildra yfirburða
Bandaríkjanna sem leiðtoga hins
vestræna heims séu taldir, Það var
bók Pauls Kennedy sagnfræðipróf-
essors við Yale, „The Rise and Fall
of the Great Powers", sem hratt
i umræðunum af stað, en þar ræðir
hann um uppgang og hnignun stór-
velda fyrr og síðar og sér þess ýmis
merki að senn líði að því að
Bandaríkjunum verði velt úr for-
ystusætinu. Hins vegar svarar hann
ekki þeirri spurningu í bókinni
hvaða þjóð muni taka sér þar sæti
í staðinn.
Japanar hafa forystu
í efnahagsmálum -
en fleira þarf til
Þó að öllum beri saman um að
Japanar séu á góðri leið með að
taka forystuna í efnahagsmálum
eru menn líka sammála um að það
sé ýmislegt sem mæli gegn því að
þeir séu reiðubúnir að axla alla þá
ábyrgð sem slíkri stöðu fylgir.
Japanar vilja umfram allt halda
áfram að vinna í félagsskap við
Bandaríkin - í hlutverki félagans
sem býr yfir minni reynslu og ber
þar af leiðandi minni ábyrgð. Þeir
halda því statt og stöðugt fram að
„undirstöður blómlegs efnahagslífs
Japans“ byggist á samvinnunni við
Bandaríkin.
Þetta tvennt, tregða Japana til
að taka að sér forystuhlutverkið og
hnignun efnahagslífs Bandaríkj-
anna, hefur það í för með sér að nú
er að renna upp eitt af hinum
sjaldgæfu tímabilum þegar hinn
iðnvæddi vestræni heimur getur
ekki litið til eins óumdeilanlegs
leiðtoga. Enginn skipar nú forystu-
sæti hins vestræna heims sem Bret-
land fyllti á 19. öld og síðar Banda-
ríkin og afleiðingarnar gætu orðið
skelfilegar. Sem dæmi má nefna:
★ Verðmæti dollars og annarra
sterkra gjaldmiðla héldi áfram að
sveiflast gífurlega, jafnvel allt fram
á næstu öld, vegna þess að iðn-
væddu þjóðirnar geta ekki komið
sér saman um sanngjörn hlutföll
þeirra á milli og Bandaríkin hafa
ekki sama óskoraða valdið til að
fylgja fram ákvörðunum um slíka
gengisskráningu og áður.
★ Milliríkjaviðskiptadeilur
héldust áfram þar sem hvorki
Bandaríkin né Japan gætu skákað
hvort öðru né aðrir viðskiptafélag-
ar þeirra. Afleiðingin gæti orðið að
fríverslunin sem Bandaríkin komu
á eftir síðari heimsstyrjöldina gæti
riðað á brauðfótum þar sem lönd
heimsins skipuðu sér í viðskipta-
blakkir sem ættu í samkeppni sín á
milli.
★ Framieiðslugetan, sem nú er
orðin of mikil og hefur þegar
valdið vanda, gæti enn aukist þegar
hver vel iðnvædd þjóð reyndi að
fullnægja sérhverjum iðnaðarþörf-
um, án þess að alþjóðlegt aðhald
kæmi til. Alls yrði framleiðslan
miklu meiri en neytendur um allan
heim hefðu nokkur tök á að kaupa.
í kjölfarið gæti komið samdráttur
og atvinnuleysi.
* Meðminnkandiefnahagslegu
valdi kynnu líka að minnka hern-
aðarleg og pólitísk áhrif Banda-
ríkjanna á ýmsum mikilvægum
hernaðarlegum svæðum, s.s. íMið-
austurlöndum og Rómönsku Am-
eríku. Það gerðist með öðrum
stórveldum segir sagnfræðingurinn
Paul Kennedy í áðurnefndri bók,
þar sem hann veltir vöngum yfir
örlögum Bandaríkjanna.
Sundurlyndi og efna-
hagsleg eymd I
forystutóminu
í stuttu máli myndu Vesturlönd
verða fórnarlömb sundurlyndis og
langvarandi efnahagslegrar eymd-
ar eins og þeirrar sem hrjáði þessar
þjóðir á þriðja og fjórða áratugi
þessarar aldar, en þá var heimurinn
síðast án forystu sameinaðs valds.
Á þeim árum var Bretland að
missa úr höndunum heimsyfirráð
sín og Bandaríkin höfðu ekki enn
tekið við þeim.
Valdaminni ríki hafa oft gagn-
rýnt hvernig Bretland og Banda-
ríkin hafa farið með völd sín. Samt
sem áður hefur forysturíkið komið
i framkvæmd fjöldanum öllum af
nauðsynlegum aðgerðum í efna-
hagsmálum heimsins segir hag-
fræðisagnfræðingurinn Charles
Kindleberger. Meðal þeirra má
nefna að opnuð hafa verið landa-
mæri fyrir þjóðum sem ekki áttu
aðra markaði vísa, og þessar að-
gerðir hafa stuðlað að stöðugleika
og efnahagslegri örvun.
Ástandið eftir 1930
má ekki endurtaka sig
Þetta var t.d. það sem Bandarík-
in gerðu fyrir Evrópu og Japan
þegar þau ríki voru í rúst eftir
síðari heimsstyrjöld. Bandaríkja-
menn héldu síðan áfram að kaupa
varning frá þeim þegar þau voru
aftur komin á græna grein, á árun-
um milli 1970 og 1980 og fyrstu
árum þessa áratugar. En nú á
dögum opnar engin þjóð landa-
mæri sín upp á gátt fyrir takmarka-
lausum innflutningi, þó að kapital-
ísku löndin búi nú við of mikla
framleiðslu og of fáa kaupendur.
Það sama gerðist á árunum eftir
1930 þegar viðskipti voru í þann
veginn að leggjast af. Þá var engin
þjóð í þeirri stöðu að skapa „mark-
að í neyð“ fyrir aðrar þjóðir.
„Neyðarlán“ geta komið
í veg fyrir að sagan
endurtæki sig
Hagfræðisagnfræðingurinn
Kindleberger heldur því fram í
ofanálag að efnahagsleiðtogar
heimsins ættu að vera reiðubúnir
að veita „neyðarlán". Þar hefur
hann í huga að engin þjóð var
reiðubúin til þess að koma Þýska-
landi til hjálpar á árunum upp úr
fyrri heimsstyrjöldinni þegar þar
geisaði óðaverðbólga, auk annarr-
ar óáranar. Það kann að líða að því
fyrr en varir að einhver efnuð þjóð
verði að taka þetta verkefni að sér
gagnvart þjóðum þriðja heimsins
sem ekki hafa nokkur tök á að
greiða skuldir sínar. „Það verður
að vera fyrir hendi forystuafl,"
segir Kindleberger og segist hafa
komist að þeirri niðurstöðu sér
þvert um geð.
En margir standa í þeirri trú að
hvorki Japanar né nokkur önnur
þjóð væri fær um að gegna því
forystuhlutverki sem Bretar höfðu
með höndum á dögum Viktoríu
drottningar og Játvarðs VII og sem
Bandaríkjamenn tóku að sér á
dögum Trumans og Eisenhowers.
Þar kemur t.d. til það atriði að þó
að Japanar séu á góðri leið með að
koma höndum yfir stærri hluta
fjármagns í heiminum en Banda-
ríkjamenn er efnahagur Banda-
ríkjanna, mældur f öllu verðmæti
varnings og þjónustu sem Banda-
ríkjamenn framleiða, enn sá sterk-
asti í heiminum - þrisvar sinnum
meiri að verðmæti en sá japanski,
sem er næstur í röðinni.
Risaveldi byggist
á köllun - Japanar
hafa enga slíka
Þar við bætist að Bandaríkin búa
yfir hernaðarlegum og pólitískum
mætti - en það eru tveir aðrir
þættir í heimsforystuhlutverkinu -
í miklu meiri mæli en nokkur
önnur þjóð utan kommúnistaríkja,
og Japanar hafa ekki sýnt minnstu
tilhneigingu til að taka á sig meiri
ábyrgð, hvorki hernaðarlega né
jafnvel pólitíska.
Staða risaveldis hefur alltaf
byggst á nokkurs konar köllun eða
trúboði og að sögn Edwins O.
Reischauers, sérfræðings í málefn-
um Japans við Harvard og sendi-
herra Bandaríkjanna í Japan á
sjöunda áratugnum er slíka tilfinn-
ingu ekki að finna í japanskri
þjóðarsál. „Við Bandaríkjamenn
tölum um að gera öll ríki j arðarinn-
ar að lýðræðisríkjum og við metum
allar aðrar þjóðir samkvæmt okkar
hugmyndum. Japanar hafa engar
slíkar heimsríkishugmyndir. Þeir
eiga jafnvel erfitt með að taka þátt
í friðarsveitum Sameinuðu þjóð-
anna,“ segir hann.
Tveir möguleikar
fyrir hendi
Hagfræðingar segja að ef engin
ein þjóð geti haft algera yfirburði
sé líklegt að annað af tvennu
gerist. Annar möguleikinn er sá að
Bandaríkin og Japan sameinist um
forystuna og Japanar leggi þar til
fjárhagslega stjórn og Bandaríkja-
menn pólitískan og hernaðarlegan
mátt. Forsætisráðherra Japans,
Noboru Takeshita, hefur sýnt
áhuga á þeirri lausn. Reischauer
segir Japana farna að afneita kenn-
ingunni um að þeim beri að taka
forystuna og leiti nú lausnar í kerfi
þar sem Bandaríkin og Japan séu
háð hvort öðru.
Verði hinn kosturinn ofan á,
myndu viðskiptablakkir myndast,