Tíminn - 31.01.1989, Blaðsíða 14

14 Tíminn
Þriðjudagur 31. janúar 1989 •
llllllllllllllllllllllllllll TÓNLIST
Sinfóníutónleikarnir
I morgun (sunnudag) voru tveir
menn, lærður og leikur, að ræða
ritningargrein dagsins í útvarpinu -
„Því að himnaríki cr líkt húsbónda
einum, er gekk út árla dags, til þess
að leigja verkamenn í víngarð sinn
(Matth. 20). Hinum leika þótti
sem vonlcgt var sumir verkamenn-
irnir. þeir sem fyrst voru ráðnir og
báru hita og þunga dagsins í aldin-
garðinum, grátt leiknir að fá sömu
laun og hinir, sem skemmsl unnu.
En hinn lærði bcnti á að lykilsetning
dæmisögunnar er sú fyrsta: hcr er
verið að tala um himnaríki en ekki
réttlæti og þar er öllum fagnað
jafnvel, líka þcim sem ekki faðma
Frelsarann fyrr en á elleftu stundu.
Um það vitnar einnig sagan um 100.
sauðinn og sjálfsagt margar aðrar
sem menn eiga crfitt meö að sætta
sig viö út frá réttlætiskenndinni
einni. (Kapitalistar skilja auðvitað
söguna í Matth. 20 bókstaflega og
túlka þannig, að það sc almættinu
þóknanlegt að verkamenn séu ckki
of gráðugir, og sitthvaö fleira í
orðum Frelsarans má einnig túlka
með vafasömum hætti ef vilji er fyrir
hendi).
Á þriðju tónleikum vetrarins spil-
aði Tríó Reykjavíkur l'yrir lclaga
Kammermúsíkklúbbsins, í Bústaða-
kirkju 15. janúar. Tríóið skipa þau
Guöný Guðmundsdóttir fiðla,
Gunnar Kvaran kncfiðla og Halldór
Haraldsson píanó, valinkunnir
kúnstnerar úr fremstu röðum vorum
og öll harðsnúnir kammertónlistar-
menn að fornu og nýju. Fyrst fluttu
þau Mozart-tríó í G-dúr K.564; þótt
sagt sé að skáldiö hafi soðið tríóið í
snatri upp úr píanósónötu í fjárafla-
skyni, er slíkt lítil skýring á því hvc
tiltölulcga léttvægt það virðist vera,
því Mozart vann yfirlcitt - kannski
alltaf - undrahratt; mönnum þótti
scm hann væri að skrifa niður verk
sem fullskapað væri í höfði hans. En
þetta tríó er semsagt ekki eitt af
bestu kammervcrkum Mozarts og
þannig skrifað að ofangreind skýring
- að það sé umskrifuð píanósónata
- gæti sem best vcrið sönn, því
strengjahljóðfærin leika hér furöu-
lítið hlutvcrk; Halldór spilaði liins-
vegar sólópartinn Ijómandi vcl.
Ekki fyrr cn í Andante-kafla
Þriggja næturljóða cftir Bloch
(1880-1959), þegar tónleikarnir
voru næstum hálfnaðir, fékk hinn
breiði og syngjandi knéfiðluhljómur
Gunnars Kvaran að njóta sín, sem
Finnsku listakonurnar Soile Iso-
kosky, sópransöngkona, og Maríta
Viitasalo, píanóleikari, komu fram í
íslensku óperunni laugardaginn 21.
janúar síðast liðinn á tónleikum
Tónlistarfélagsins í Reykjavík
handa styrktarfélögum.
Á efnisskránni voru ljóðasöngvar
eftir Schumann, Brahms, Sallinen,
Síbelíus og Grieg.
Soile Isokosky býr yfir framúr-
skarandi sópranrödd, sem hún beitir
listavel á efra sviði, en er nokkuð
ábótavant á neðri tónum. Söngkon-
an er glæsilegt dæmi um fagra rödd
af skandínavískum toga, auk þess
sem meðferð hennar á tónlist og
texta ber yfirhöfuð vott um prýðilega
og alhliða menntun.
Ljóðaflokkurinn Frauenliebe und
Leben er eitt af ágætustu verkum
Róberts Schumanns. Listakonurnar
eru báðar ungar að árum og varla
von, að þeim tækist að koma fyllilega
til skila eðallyndi, ástarhug, átakan-
legum vanmætti, sálarstríði og skap-
Ralph Kirshbaum, semballeikari.
En því nefni ég guðdóminn og
ritverk hans hér, að leiki maðurinn
í útvarpinu fór að velta fyrir sér
trúnni og áhrifum hennar og vildi
sýnir hvcrnig G-dúr tríóið er
raddsctt. Ernest Bloch varsvissnesk-
ur gyðingur, einn af fáum mönnum
þcirrar þjóðar sem á blað komast í
listum og vísindum að því er virðist,
því allir eru alltaf að hugsa um
peninga og fjallgöngur þar í landi. Á
árunum fyrir stríð var Bloch talinn
jafnoki Bartóks og Hindemiths að
mikilvægi. Ekki hcyrist liann samt
oft núorðið, en þctta verk hans cr
glettilega skcmmtilegt, einkum tvcir
seinni þættirnir.
Aðalvcrk tónleikanna var hins
vcgar B-dúr Schuberts op. 99, samið
um svipað leyti og Vctrarferðin árið
1827. I tríóinu vottarsamt ekki fyrir
þeim trega sem cinkcnnir Vetrar-
fcrðina og einkenndi raunar líf tón-
skáldsins á þcssum tíma - þetta er
lífsglatt verk og tónskáldið gæti hafa
tckiö undir með vagnhestinum þegar
hann sagði: „Ég vil sjá glöð andlit í
kringum mig." Tríó Reykjavíkur
spilaði þetta fallega verk nógu vel -
svo vel, að þau voru klöppuð upp og
spiluöu lokaþáttinn aftur. En þá
kom líka í Ijós hve miklu betur þau
gátu í rauninni spilað: Á íslandi
vantar venjulega síðustu æfinguna.
Nú cr um að gera fyrir Tríó
Reykjavíkur að halda áfram að æfa
sig og halda konserta; vonandi ljær
brigðum Schumanns og Ijóðskálds-
ins Adclberts von Chamisso.
Marita Viitasalo lék af látleysi og
alvöruþunga og fór hvergi fram úr
þeim styrkleika, sem góðum samleik
hæfir. Tónn píanistans er hlýr, blíð-
legur og fagur og hún er óneitanlega
einn þeirra fáu píanista, sem upplifa
verkið með söngvaranum, anda og
líða með honum. Þýðir þó ekki að
dyljast þess, að þeim köflum brá
fyrir, þar sem píanóleikurinn var
helsti litlaus og daufur.
Við heyrðum þrjú ljóðalög eftir
Brahms, Meine Liebe ist grún, Dcr
Tod, Das ist die kúhle Nacht og
Liebestreu. Músík þessa mikla
meistara er langt ofar mínu lofi,
gengur gjörningum næst. Svo blóð-
rík er píanóröddin af hendi höfund-
ar, að óhætt hefði verið að leggja
ögn meira í flutninginn; ábúðarfyllri
söngur hefði og engu spillt.
Fjögur draumljóð eftir finnska
tónskáldið A. Sallinen skiluðu bein-
leiðis til áheyrenda þeirri vanlíðan.
telja stórar tilfinningar eins og Ást-
ina til trúarreynslu. Sem er líklega
mjög viturlegt, því að á vorum
upplýstu tímum trúum við tæpast á
persónuleg afskipti almættisins af
tónsmíðum Bachs, svo dæmi sé
tekið, hcldur kann pcrsónuleg trú
Bachs sjálfs að hafa fyllt hann hugar-
orku. Og hér er lykilorðið semsagt
hugarorka. Því að á tónleikum Sin-
fóníuhljómsveitarinnar í Háskóla-
bíói 19. janúar færðist fyrst veruleg-
ur kraftur í hljómsveitina í síðasta
verkinu, sem var knéfiðlukonsert
Dvoráks. Og þá vafalítið fyrir tilstilli
einleikarans Ralphs Kirshbaum sem
spilaði dável og hreif með sér hljóm-
sveitina. Því ekki er konsert þessi í_
sjálfum sér neitt merkilegri heldur
cn hin verkin tvö, Impromptu eftir
Áskcl Másson og 5. sinfónía
Schuberts, að öðru leyti en því að
hann er ákaflega fallcga skrifaður
fyrir tréblásturshljóðfærin, sem hjá
okkur eru sterk. Hér skeði semsagt
hið óútskýranlega, sem iöulega
skcður á tónleikum, að einleikari,
eða stjórnandi, eða umhverfið, eða
áheyrendur, cða hinn innri „demon"
Kammermúsíkklúbburinn þeim
sviðið aftur við fljótlcgt tækifæri,
enda sýnir aðsóknin í vetur að
tónleikum klúbbsins að áhugi er
vaxandi á þessu tónlistarformi.
Sig. St.
Háskólatónleikar ganga nú með al-
gleymingi í Norræna húsinu í hádcg-
inu á miðvikudögum. Nú síðast (18.
janúar) fluttu Dóra Reyndal söng-
kona og Vilhelmína Ólafsdóttir pí-
anóleikari þrjá gamansama laga-
flokka, eftir Francis Poulenc, Eric
Satie og Atla Heimi Sveinsson. Dóru
Reyndal lætur einkar vel þessi teg-
und af sönglögum eða -Ijóðum, hún
hefur til þess bæði röddina og lát-
bragðið. Sjálfsagt væri þó óæskilegt
fyrir hana að festast í þessu farinu,
ef svo má að orði komast, en jafn-
framt eru ekki margir sem valda
þcssu formi vel, og heilmikill söngur
til af þessu tagi sem enn er ósunginn
sem textinn hefur inni að halda.
Ungæðisháttur og ónógur þroski
flytjendanna duldist ekki á stundum,
en leiðinleg eða þreytandi varð þessi
músík aldrei, þótt hún væri að vísu
fjærst því að snerta konsertgestinn
af öllu því, sem þarna gaf að heyra.
Lög Síbelíusar og Griegs nutu sín
ágætlega. Að vísu var meðferð söng-
textans áfátt á stöku stað (einnig í
Schumann), en það má raunar kalla
stórvirki, þegar öllu er rétt til skila
haldið á framandi tungumáli. Til eru
flytjendur, sem fara ekki einu sinni
rétt með efni á eigin móðurmáli,
eins og við urðum vitni að í sjónvarpi
um daginn, þegar íslensk leikkona
flutti snilldarkvæði Jóhanns Jóns-
sonar, Söknuð, og las skakkt að því
marki, að hrynjandi ljóðsins riðlað-
ist.
Þetta voru að sönnu mjög ánægju-
legir tónleikar afburða listakvenna
og ekki óprýddi sviðsframkoma
þeirra, sem var mjög indæl og ástúð-
leg. Gunnar Björnsson
Frank Shipway, hljómsveitarstjóri.
listamannsins sjálfs, valda hughrif-
um sem trúaðir flokka til guðdóm-
legrar reynslu.
Áskell Másson samdi „Impromp-
tu" árið 1986 og tónsmíðinni verður
tæplega betur lýst með orðum en
tónskáldið gerir sjálft: „Verkið er í
fremur frjálsu formi og er um margt
dæmigert impromptu. þar sem
áhersla er lögð á leikgleði og vissan
glæsileik í útfærslu. Þessi Impromp-
tu tekur u.þ.b. 13 mínútur í flutningi
og fékk ég til samningar hennar
styrk úr tónskáldasjóði Ríkisút-
varpsins.“ í tónleikaskránni segir
ennfremur, að Áskell Másson hafi
frá árinu 1983 helgað sig tónsmíðum
eingöngu, einn íslenskra tónsmiða. _
Og sögur herma. að honum vegni
að mestu hér á landi - ég nefni t.d.
bandaríska tónskáldið Charles Ives
sem William Parker og Kristinn
Sigmundsson hafa að vísu kynnt
ögn. Og auðvitað margt annað.
Mér þóttu þetta heilsteyptir tón-
leikar, bæði að efnisgerð og flutn-
ingi: Verkin þrjú eru skyld í léttum
afkáraskap sínum, og flutningurinn
allur var við hæfi. Sú var tíða að
tónleikaskrár Háskólans voru
fremstar í flokki að innihaldi og
efnistökum, svo sem vel sæmdi um
slíkt lærdómssetur, en núorðið er
ekki alsiða lengur að birta einu sinni
textaþýðingar söngva, jafnvel þótt á
frönsku séu. Söngkonan bætti úr
þessu með því að skýra efnið eftir
hendinni.
Lög Poulenc eru við „Stutta
stráið" eftir Maurice Careme, gam-
ansamt bull eins og Frökkum er
betur lagið en íslendingum, eða öllu
heldur eiga meiri hefð fyrir í bók-
menntum sínum. Slíka texta tengir
maður fremur „borgaralegri úrkynj-
un“ en alþýðumenningu til sjávar og
sveita, og hafa þó ágæt bullskáld
sprottið upp í hinum síðarnefnda
jarðvegi; ég nefni Æra-Tobba og
skáldið góða í Kinninni sem orti
Gránavísur. Upphafið er svona:
Nú er hann Gráni fallinn frá
föðursonur hans pabba,
lifad hafdi hann vetur þrjá,
hættur er hann að labbu.
Sú kemur tfð, að faðir minn
fer sömu leið og Gráni hinn
vcrður glaður að skríða inn
hjá þeim gamla.
Þetta hvorttveggja, Gránavísurog-
Æri-Tobbi, er samt í öðrum stíl en
bull menntaðra, borgaralegra
skálda; næst þeim kjarna ná kannski
Kristján Karlsson og Halldór
Laxness, en nær í rúminu á þessum
tónleikum voru „Ljós fyrir börn"
eftir Matthías Johannessen og Atla
vel í því starfi og hafi nóg að gera -
það eru þannig listamenn, sem helga
sig list sinni alfarið, sem ættu að fá
heiðurslaun Alþingis.
Schubert er auðvitað yndislegt
tónskáld og lagasmiður, en einhvern
veginn grunar mig að sól hans, mcð
sína rómantísku fegurð og stundum
trega, fari heldur að dala á vorum
tímum, líkt og sól Steingríms Thor-
steinssonar dalaði. Og var liann þó
hið prýðilegasta skáld að bestu
manna yfirsýn og kann að fá „come-
back" þótt seinna verði, ef Ijóðið er
þá ekki alveg dautt. Kannski var það
hljómsveitin eða hinn annars ágæti
stjórnandi, Frank Shipway, í þetta
sinn, cn mér fannst þessi sinfónía
ekki sérlega hrífandi.
Sig. St.
Heimi, sem eru tilraun í þessa veru.
Einhvern veginn þykir mér grínið
hjá skáldinu vera þarna meira af
vilja en mætti, en allt um það falla
lög Atla yfirleitt vel að efninu (þótt
áherslur lagsins falli stundum þvert
ofan í textann í „hanablessunarstíl"
(drúp hana blessun Drottins á), eins
og stundum vill verða).
Þriðji lagaflokkurinn var svo „Lu-
dions“ eftir Satie við ljóð Leon-Paul
Fargue - allt franska fyrir mér.
Margvíslegt smælki eftir Satie er
mjög skemmtilegt, og það voru þessi
tónleikar líka og heiður þeim Dóru
Reyndal og Vilhelmínu Ólafsdóttur.
Sembaltónleikar
Á Háskólatónleikum miðvikudag-
inn 11. janúar lék Robyn Koh á
sembal verk 17. aldar tónskáldanna.
Robyn Koh fæddist í Malasíu fyrir
25 árum eða svo. lærði tónlist í
Englandi, hjá frægum mönnum að
því er virðist, og er núna kennari við
Söngskólann í Reykjavík og Tón-
skóla Sigursveins. Hún flutti þarna
fjögur verk eftir jafnmörg tónskáld,
Couperin, Purcell. Froberger og
Rameau. Robyn Koh er sýnilega
mjög flínkur hljóðfæraleikari og
leysti þessi verk fagurlega af hendi
og af miklu öryggi. Semballinn hefur
sínar sterku og veiku hliðar eins og
önnur hljóðfæri, og mjög er misjafnt
hve vel sembaltónlist fellur að nú-
tímasmekk. Mjög þykkir bassar eru
t.d. ansi pirrandi í sembalnum, en
sum tónlist finnst manni að eigi
hvergi heima nema í sembal. Þessi
fjögur tónskáld eru að sjálfsögðu
misgóð, og raddsetja misvei - mér
finnst nú bæði Bach og Scarlatti
skemmtilegri sembalmenn - en í
heildina voru þetta ánægjulegir tón-
leikar og upplyftandi. Og í bili að
minnsta kosti erum við með einum
fleiri prýðilegan semballeikara hér á
landi en áður.
Sig.St.
Tríó Reykjavíkur
Finnskar listakonur
Söngur og semball