Tíminn - 25.02.1989, Blaðsíða 9

Laugardagur 25. febrúar 1989
Tíminn 9
Kvikmyndir eru dýrar.
Leikstjórar í þroti
Hverri viðleitni til verndar
tungunni er tekið tveimur
höndum. Svo var um hið síðara
upphaf kvikmyndagerðar í land-
inu. Það var alveg augljóst mál,
að kvikmynd sem byggð var á
íslensku efni og þar sem töluð
var íslenska var mikilsverð við-
bót við málsvið okkar, og því
mikilsvert að auka vöxt hennar
og viðgang. Þá var hér um að
ræða forvitnilega og næsta ný-
stárlega listgrein, sem útlit var
fyrir að ætti nokkra framtíð fyrir
sér. Efniviður var nægur fyrir í
landinu, ef menn kærðu sig um
að vinna úr því sem þegar hafði
verið ritað. Og ætla mátti að
skáldskapargáfan væri næg til að
búa til alveg nýja hluti fyrir
kvikmyndir, einkum þegar haft
er í huga að um þrjú hundruð
manns munu nú vera í Rithöf-
undasambandi íslands einu
saman.
Því miður gekk lítið af þessu
eftir. Kvkmyndirnar breyttust
fljótt í einskonar einkamál, þar
sem leikstjórar voru gerðir að
höfuðpaurum hvers verks, þótt
öll vinna sem unnin er við kvik-
myndagerð sé hópvinna fjölda
fólks. Nú er þessi leikstjóra-
stefna að komast í þrot, eigin-
lega áður en kvikmyndirnar
náðu sæmilegri fótfestu. ístöðu-
leysi íslenskra kvikmynda birtist
meðal annars í stöðugri þörf
leikstjóranna á að ná samvinnu
og hljóta viðurkenningu erlend-
is. Meðan svo er verður aldrei til
íslensk stefna í kvikmyndagerð,
heldur einskonar óskapnaður
sem engum þjónar í þeim sæg
tylftarvöru sem kvikmyndaverin
og sjónvarpsstöðvarnar spúa úr
sér svo að segja á degi hverjum.
Þetta kemur meðal annars
framm í snarminnkandi aðsókn
að íslenskum myndum. Sam-
dráttur í aðsókn ætti að færa
leikstjórunum heim sanninn um
að þeir eru ekki guðir, sprottnir
alskapaðir úr höfði Seifs.
Þjóðernislaus
meðalmennska
Á meðan hugmyndir leik-
stjóra um að verða íslenskir
Ingmar Bergmann eða Federico
Fellini og draga íslenskar kvik-
myndir niður á svið þjóðernis-
lausrar meðalmennsku, eykur
Alþingi fjárveitingar til kvik-
mynda, og heldur við í gegnum
Kvikmyndasjóð bæði leikstjóra-
gloríunni og meðalmennskunni.
Alþingi gerir þetta eflaust í
þeirri vissu að það sé að gera
íslenskri tungu og kvikmyndun-
um gagn. Ekki skal dregið í efa
að leikstjórar kunni sitt fag, þótt
einn helsti þeirra hafi aðeins
verið á „kursus“ í Svíþjóð. Það
er ekki meginmálið heldur sú
árátta þessara leikstjóra að vilja
sjálfir vera smiðir allrar myndar-
innar, þannig að þeir vilja semja
söguna, handritið og stýra
myndinni. Nú er það alveg ljóst,
að þeir sem semja sögur eða
þætti láta sér aldrei detta í hug,
að því fylgi að þeir geti orðið
kvikmyndaleikstjórar. Og komi
fyrir að leikstjóri noti efni, sem
aðrir hafa samið, þá hræra þeir
saman óskyldum verkum og búa
til kvikmyndir sem eru einskon-
ar súpa úr mörgum verkum.
Aðeins ein heilleg mynd hefur
verið gerð úr fortíðinni og tókst
sæmilega. Nú snýst málið um að
taka einhver fornaldarminni sitt
út hvorri áttinni og gera úr því
kvikmynd. Þá fá „höfundarhæfi-
leikar" leikstjóra að njóta sín til
fulls.
Leikfangasjóður
eða alvara
Þótt enn þyki íslenskum leik-
stjórum henta mestanpart að
láta tala íslensku í íslenskum
myndum, sem kostaðar eru að
hluta úr Kvikmyndasjóði, verð-
ur þess ekki langt að bíða að hér
verði farið að taka kvikmyndir á
ensku, eða einhverju öðru „selj-
anlegu“ máli, vegna þess að
kvikmyndir eru gerðar pening-
anna vegna, og frægðar leik-
stjóranna vegna. Ekki er vitað
til að þá varði sérstaklega um
íslenska tungu. Þá mun væntan-
lega þyngjast brúnin á Alþingi,
þegar kemur þar í messunni að
veita þurfi fé í leikfangasjóð
leikstjóranna, Kvikmyndasjóð
íslands. Um þær mundir færi þá
sögu íslenskrar kvikmyndagerð-
ar að ljúka í bili. En kjósi menn
. að hafa einhver afskipti af þeirri
þróun í kvikmyndun, sem þegar
er hafin hér á landi, væri hægt að
hugsa sér að í staðinn fyrir
Kvikmyndasjóð yrði komið á
fót kvikmyndastofnun, sem réði
til sín leikstjóra eins og venjan
er að gera hjá öðrum þjóðum,
en verkefnaval yrði á höndum
sérstakra manna, sem annað
tveggja fengi höfunda til að
semja kvikmyndahandrit eða
samþykkti handrit, sem þeim
bærist. Með því móti væri að
minnsta kosti komið í veg fyrir
þær ógöngur, sem leikstjórarnir
hafa lent í ofar byggðum. En að
leggja til að hér verði sett á
laggirnar Kvikmyndastofnun til
að bjarga íslenskri kvikmynda-
gerð er kvíðvænlegt. Yfir svona
stofnun þyrfti að setja hálfgerð-
an harðstjóra, sem gerði sér
grein fyrir því að hér yrði að
taka upp mikið harðari stefnu
um val á viðfangsefnum til að
skapa að nýju áhugann á inn-
lendum kvikmyndum. En auð-
vitað þýðir ekki um slíkt að tala.
Nú kæmu flokksskírteinin og
samböndin til sögunnar og ein-
hver gagnslaus dillibossinn yrði
settur yfir þessa þýðingarmiklu
stofnun.
Hin árlega steik
Þótt Alþingi íslendinga sé allt
af vilja gert til að styðja við
margvíslega menningarstarf-
semi og fari þar að heppilegum
borgaralegum sjónarmiðum,
mun ekki linna gagnrýni þessara
með flokksskírteinin. Lista-
mannalaun er mál þingsins, þótt
t.d. „kúltúrblað" eins og Dag-
blaðið Vísir segi að listamönn-
um sé lítill greiði gerður með
dilkadrætti, og á þar við lista-
mannalaun. Blaðið forðast að
geta starfslauna listamanna og
sjóða, sem þeir geta sótt til og
eru auðvitað listamannalaun.
Vel má vera að DV hafi ráðist á
listamannalaun af því blaðið var
sjálft með dilkadrátt á lista-
mönnum daginn eftir og hafði
þar þekktan kirkjugarðshöfund
og flokksskírteinismann fremst-
an í flokki.
Með afskiptum sínum af list-
um á Alþingi sammerkt með
mikíum meirihluta þjóðarinnar
að vilja hlúa að því sem verið er
að gera í listum, hvað sem líður
tali rauðvínsstráka sem bjóða úr
dilkadrætti sínum í steikur einu
sinni á ári. Auðvitað er hægt að
segja með sanni að öflugt menn-
ingarlíf styðji að viðhaldi tung-
unnar. Sá hængur er þó á því, að
í vaxandi mæli rembast menn
við að hljóta viðurkenningar
erlendis. Það er ekki nema
mannlegt og við höfum dæmi
um það að oft hefur vel tekist til,
þótt ekkert af þessu erlenda
brölti, sem mest miðast við hin
Norðurlöndin komi við því
menningarlífi, sem hér þarf að
rækja. Nóbelsverðiaunin ber
hæst í þessu efni. í þeim fólst
mikil viðurkenning fyrir tungu
okkar og þjóðina, enda var í
tilvitnunarorðum getið sam-
hengis og endurnýjunar sagna-
listar frá Snorra til Halldórs
Laxness.