Tíminn - 14.07.1989, Blaðsíða 5

Föstudagur 14. júlí 1989
Tíminn 5
Stærsta og flóknasta kjarnarannsóknastöð veraldar hóf starfsemi í morgun. Ögmundur Runólfsson kjarneðlisfræðingur í Genf:
Leitað skilnings á
tilurð efnisheimsins
„Elektrónur og pósitrónur eru hlutar atóma og eru búnar
gagnstæðri hleðslu og eiginleikum og þegar þær rekast á
hverfa þær og eitthvað nýtt kemur í staðinn og það er þetta
nýja sem myndast sem við viljum vita hvað er,“ sagði
Ögmundur Runólfsson kjameðlisfræðingur í samtali við
Tímann í gær en hann starfar við CERN-vísindastofnunina í
Genf.
CERN er rúmlega þrjátíu ára
gömul samevrópsk vísindastofnun
sem fæst við frumeindarannsóknir
og föstudag,í morgun, var á vegum
stofnunarinnar tekinn í notkun gríð-
armikill hraðall eða „accelerator",
sá stærsti í veröldinni. Nú í morgun,
var hann gangsettur í fyrsta sinn og
fyrstu rafeindunum var skotið út í
hringferil hraðalsins.
Hraðallinn er rétt utan við Genf í
Swiss og er um að ræða hring
neðanjarðar sem er 27 kílómetra
langur. Um þennan hring verður
skotið rafeindum á hraða sem nálg-
ast hraða ljóssins. Þær verða síðan
látnar rekast á og við árekstrana
verða til nýjar eindir með nýja
eiginleika.
Framkvæmdir við þennan mikla
hraðal hófust fyrir um átta árum og
kostnaðurinn við hann er orðinn 1,5
milljarðar þýskra marka og við
hraðalinn starfa nú um eitt þúsund
eðlisfræðingar víðs vegar úr heimin-
um við að undirbúa tilraunir sem
þama munu fram fara. Meðal þeirra
er íslendingurinn Ögmundur Run-
ólfsson.
Hvað gerist þegar rafeindir með
gagnstæða hleðslu og eiginleika rek-
ast saman sagði Ögmundur að ekki
væri ljóst en sagði aðspurður að ekki
yrði um neinar meiriháttar spreng-
ingar að ræða þannig að Genf ætti á
hættu að þurrkast út.
Hann sagði að til að byrja með
byggjust menn við að sjá svokallað
Z-0 fyrirbæri en það eru frumeindir
sem bera með sér veika náttúru-
Stærsta, flóknasta og dýrasta rann-
sóknastöð veraldar; hraðallinn við
Genf. Hann liggur milli Genfarvatns
og Júrafjallanna í Swiss.
Hringur hraðalsins mikla er að um-
máli 27 kílómetrar og liggur hann á
50-170 metra dýpi. Niðri í göngunum
er sjálft hraðalsrörið en það er
algerlega lofttæmt og kælt niður í
269 gráðu frost. Um það er rafeind-
unum skotið og þær látnar rekast
saman. Sjálfar rafeindabyssuraar
era merktar nr. 1 og 2 og er rafeind-
unum fyrst skotið út í litla hringinn
og þaðan út í þann stóra. Á stóra
hringnum era fjórar rannsókna-
stöðvar merktar 5-8 en þar era
gríðarmiklir seglar sem herða á raf-
eindunum þannig að þær ná því sem
næst Ijóshraða áður en þær eru
látnar rekast saman.
krafta. Kenningar um þessar frum-
eindir hefðu fyrst komið fram fyrir
um það bil fimmtíu árum en engin
þeirra hins vegar fundist fyrr en fyrir
fimm til sex árum. Enn væru innan
við hundrað fundnar, eða réttara
sagt hefðu verið búnar til en þessi
nýi hraðall ætti hins vegar að vera
fær um að búa til um það bil eina
nýja frumeind á sekúndu eða jafnvel
meir.
Nú í morgun var ætlunin að reyna
fyrstu hringferðina en fyrsti árekst-
urinn verður vart að sögn Ögmundar
fyrr en upp úr næstu mánaðamótum
því að nokkurn tíma tekur að koma
öllum búnaði stöðvarinnar í gang og
stilla hann af.
Ögmundur sagði aðspurður að
hér væri um að ræða grundvallar-
rannsóknir og þær réðust ekki af
neinum beinum hagnýtissjónarmið-
um heldur væri verið að leita skiln-
ings á alheiminum og tilurð hans.
„Það er hægt að skilja sólkerfið en
ekki hægt að stýra gangi sólar,“
sagði Ögmundur. -sá
Þýska hafrannsóknarskipið Meteor frá Hamborg liggur nú við Reykjavíkurhöfn. Meteor er 3128 tonn og 102
metrar að lengd. Þetta er í annað skiptið í sumar sem það kemur hingað til lands en undanfarið hefur skipið og
áhöfn þess verið við rannsóknarstörf norður undir ísröndinni. Meteor siglir aftur þann fimmtánda þessa mánaðar.
Tímamynd: Pjetur
Hægt á verðhækkunum í júlímánuði:
Verðbólgan
18,5 prósent
Samkvæmt nýjustu útreikningum
Hagstofunnar var 8,9% verðbólga í
júlí á þessu ári, ef miðað er við
ársgrundvöll. Samkvæmt þessu hef-
ur hægt verulega á verðbólgu saman-
borið við júnímánuð, en þá mældist
hún yfir fjörutíu prósent.
Ef litið er til síðustu þriggja mán-
aða hefur vísitalan hækkað um 5,8%
sem jafngildir um 25,1% verðbólgu
á heilu ári. Miðað við síðustu sex
mánuði hefur verðbólga verið 26,8%
og síðustu tólf mánuði 18,5 %.
Vísitala framfærslukostnaðar í
júlí reyndist vera 126,8 stig (maí
1988=100), eða 0,7% hærri en í
júní. Verðhækkun ýmissa vöru- og
þjónustuliða olli alls um 1,0%
hækkun. Þar má nefna að matvörur
hækkuðu um 1,5%, en þær gilda um
tuttugu af hundraði vísitölunnar.
Forvitnilegt er að gjafir hækkuðu
um 3,1%.
Til frádráttar kemur lækkun á
verði 92 oktana bensínlítra um 3,9%
20. júní síðastliðinn, sem olli um
0,1% lækkun, 1,7% lækkun á fjár-
magnskostnaði sem olli 0,1% lækk-
un og 6,0% lækkun á verði mjólkur-
lítra sem hafði í för með sér rúmlega
0,1 lækkun vísitölunnar. LDH-
„Fánamennirnir“
dæmdiráíslandi
Dómsmálaráðherra hefur ákveðið
að lögsaga verði ekki felld niður
gagnvart bandarísku hermönnunum
þremur sem vanvirtu íslenska fán-
ann og þjóðfána fleiri ríkja hinn 17.
Leiðrétting
í grein Garra í gær varð orða-
brengl á einum stað og verður
viðkomandi setning leiðrétt eins
og hún átti að hljóða:
Sagan kann nú skil á því hver
uppskeran varð af byltingu bolsé-
víkanna. Sú bylting hafði ekki
undan að éta börain sin þangað
til ekkert var eftir nema blóðhrár
stalinisminn, sem hvflir eins og
mara á þjóðarsál Sovétmanna.
júní síðastliðinn. Bandaríkjamenn
höfðu farið fram á að fá lögsögu yfir
mönnunum.
Þessi ákvörðun er tekin í fram-
haldi af því að ríkissaksóknari fór
fram á að ráðherra úrskurðaði í
málinu og er niðurstaðan sú að
lögsagan verður ekki felld niður. í
erindi ríkissaksóknara var einnig
spurt að því hvort höfða ætti mál
eftir 95. grein hegningarlaga, en þar
er fjallað um þá er smána opinber-
lega fána erlendra ríkja. í úrskurði
dómsmálaráðherra er lagt fyrir ríkis-
saksóknara að sækja mennina sam-
kvæmt þeirri grein vegna erlendu
fánanna sem teknir voru niður.
Þyngsta refsing samkvæmt fyrr-
nefndri grein er 6 ára fangelsi.
Mennirnir eru nú í farbanni á
Keflavíkurflugvelli og ekki liggur
fyrir hvort mennimir verða jafn-
framt sóttir til saka fyrir herrétti.
SSH
Bráðabirgðatölur Fiskifélags íslands fyrir fyrstu sex mánuðina:
Heildarafli rétt
rúm milljón tonn
Afli Iandsmanna í júnímánuði
nam samtals 55.360 tonnum sam-
kvæmt bráðabirgðatölum Fiskifé-
lags íslands. Á sama tíma í fyrra var
aflinn í júnímánuði 63.674 tonn. Frá
janúar til loka júní á þessu ári er
heildaraflinn orðinn rétt rúm milljón
tonn, en var 11 þúsund tonnum
meiri fyrir sama tímabil árið 1988.
Samkvæmt bráðabirgðatölunum
er þorskafli í júní 19.220 tonn, en
var í sama mánuði í fyrra 30.624
tonn. í magni talið kemur grálúða
næst, en af henni veiddust 9.326
tonn í júní, en 6.389 tonn í júní í
fyrra. Af karfa veiddust nú 7.218
tonn en í fyrra 5.193 tonn og af ufsa
veiddust 6.981 tonn en í fyrra í júní
5.450 tonn. Af ýsu veiddust 4.901
tonn í júní en í fyrra 7.013 tonn.
Fyrstu sex mánuði þessa árs hafa
veiðst rúm 206 þúsund tonn af
þorski á móti rúmum 211 þúsund
tonnum í fyrra. Af þessum 206
þúsund tonnum er þorskafli báta
orðinn tæp 106 þúsund tonn, togara
tæp 82 þúsund tonn og þorskafli
smábáta rúm 18 þúsund tonn. Þá
hafa verið veidd það sem af er árinu
um 51 þúsund tonn af grálúðu, rúm
37 þúsund tonn af karfa, tæp 35
þúsund tonn af ufsa og rúm 28
þúsund tonn af ýsu.
Af einstökum útgerðarstöðum
barst mest á land í júní til Hafnar-
fjarðar, 5.807 tonn, en f júní í fyrra
var landað 3.267 tonnum. Næst
koma Vestmannaeyjar með 5.621
tonn, en á sama tíma í fyrra 5.520
tonn og 5.137 tonn til Reykjavíkur,
en í fyrra 4.613 tonn. í fjórða sæti
kemur Akureyri með 3.090 tonn í
júní í ár, en var í fyrra 3.815 tonn og
í fimmta sæti er ísafjörður með
2.310 tonn, en þar bárust á land
2.946 tonn í júní í fyrra.
Það sem af er árinu hafa samtals
64.991 tonn verið flutt út, á móti
66.035 tonnum í fyrra og er hlutur
júní í ár 2.386 tonn, en var í fyrra
4.020 tonn. -ABÓ