Tíminn - 13.09.1989, Page 8

8 Tíminn
Miðvikudagur 13. september 1989 Miðvikudagur 13. september 1989
Tíminn 9
i
Eftir Arna
Fyrirhugað er að rífa þakhæð og kvisti
Bessastaðastofu og loftið yfir fyrstu hæð-
inni, en burðarviðirnir eru illa farnir af
fúa og mikill leki kominn að þaki og
kvistum. Áformað er að hlaða vesturkvist
upp að nýju lítið eitt breyttan, en austur-
kvisturinn mun ekki verða endurbyggð-
ur. Þakið verður að öðru leyti endurbyggt
í óbreyttri mynd og úr upphaflegu timbri
eftir því sem kostur er. Rishæðin mun
innréttuð að nýju. ístaki hf. hefur verið
falin endurbygging þaksins og standa
vonir til að þeirri vinnu verði lokið
snemma á næsta sumri. Til þess að verja
Bessastaðastofu skemmdum á meðan á
framkvæmdum stendur verður byggt yfir
húsið.
Nú er jafnframt unnið að undirbúningi
næstu skrefa í endurbótum á forsetasetr-
inu á Bessastöðum. Úttekt á tæknilegu
ástandi og menningarsögulegu gildi hús-
anna umhverfis húsagarðinn er nýlega
Gunnarsson
lokið. Endanlegt mat á niðurstöðum
þeirrar úttektar liggur ekki enn fyrir, en
á því verða endanlegar tillögur nefndar-
innar um frekari framkvæmdir byggðar,
og lagðar fyrir fjárveitinganefnd Álþingis
þegar það kemur saman í haust. Áætlana-
gerð að því er varðar önnur mannvirki á
staðnum svo og heildaráætlun um nýtingu
lands og gerð annarra mannvirkja er ekki
hafin.
Fimmtíu milljónir til endurbóta
á þessu ári
Það var skömmu fyrir þinglok síðast
liðið vor að samþykkt voru á Alþingi lög
um endurbætur og framtíðaruppbygg-
ingu forsetasetursins á Bessastöðum.
Samþykkt var fimmtíu milljóna króna
fjárveiting til þessara verkefna á þessu
ári, en ekki er ljóst hvað endurbæturnar
koma til með að kosta í heild sinni. Lögin
voru lögð fram af forsætisráðherra á
seinustu vikum þingsins og afgreidd með
nokkrum hraði, vegna þess að þá var
orðið ljóst að mannvirki á Bessastöðum
voru mun verr farin en áður hafði verið
haldið. Samkvæmt lögunum skal lokið
viðgerðum og enduruppbyggingu á
Bessastaðastofu fyrir árslok 1990 og við-
gerð og endurbyggingu annarra húsa sem
tengjast Bessastaðastofu, fyrir árslok
1991. Ennfremur skal lokið á næsta ári
gerð heildaráætlunar um nýtingu lands
og uppbyggingu mannvirkja á Bessastöð-
um. Úppbyggingu annarra mannvirkja
en þeirra sem áður eru upp.talin, skyldi
lokið innan sex ára frá gildistöku laganna.
í júní skipaði Steingrímur Hermanns-
son forsætisráðherra nefnd til að annast,
undir yfirstjórn ráðuneytisins, áætlana-
gerð samkvæmt lögum þeim er sett voru
m smxn 1 1] r n i
l !li! II 1 i
i| ■11 % II 11 i H
■ - B m 11
um endurbætur og framtíðaruppbygg-
ingu forsetasetursins. í nefndinni eru:
Baldvin Tryggvason, Gunnar Hall og
Helgi Bergs fyrrverandi bankastjóri og er
hann jafnframt formaður hennar. Nefnd-
in hefur ráðið Pétur Stefánsson sem
verkefnisstjóra, en arkitektar að verki
þessu eru húsameistari ríkisins og Þor-
steinn Gunnarsson arkitekt.
Þáttur Friðriks fimmta
Friðrik fimmti Danakonungur komst
til valda árið 1746, en fram að þeim tíma
hafði ríkt nokkur drungi í dönsku þjóð-
lífi. Friðrik fimmti var hins vegar maður
lífsglaður og hafði gaman af leikhúsum,
konum og skemmtanalífi, en það sem
mestu máli skipti fyrir íslendinga var það
að hann var áhugamaður um byggingar-
list. Konungurinn hafði sér til ráðuneytis
fróða menn sem voru undir miklum
áhrifum frá upplýsingarstefnunni, sem
lék um Evrópu á þessum tíma. En megin
inntak upplýsingarstefnunnar var trú
mannsins á framfarir.
Byggt í kjölfar '
upplýsingarstefnunnar
Það var yfirlýst stefna danskra stjórn-
valda á þessum tíma að bæta húsakost á
íslandi og embættismenn hérlendirgengu
á lagið með Skúla Magnússon fógeta í
fararbroddi. í þessum meðbyr upplýsing-
jarstefnunnar var ráðist í þrjár merkar
steinhúsbyggingar, sem allar hafa þýðing-
armikið gildi fyrir íslenska menningu og
sögu. Þessar byggingar voru Viðeyjar-
stofa er byggð var að frumkvæði Skúla
fógeta, dómkirkjan að Hólum og loks
Bessastaðastofa. Gagngerum endurbót-
um í Viðey er lokið og um þessar mundir
er verið að reka smiðshöggið á endur-
byggingu Hóladómkirkju. Framkvæmd- -
irnar á Bessastöðum standa hins vegar
enn.
Það var að frumkvæði Magnúsar Gísla-
sonar að hafin var bygging Bessastaða-
stofu. Hugmynd hans var að slá tvær
flugur í einu höggi, byggja á sama tíma
bústað fyrir landlækni á Nesi við Seltjörn
og bústað fyrir sig sjálfan á Bessastöðum.
Til þess að hanna Bessastaðastofu og
Nesstofu var fenginn danski arkitektinn
Jan Fortling, en hann var einmitt læri-
sveinn þess manns er teiknaði kirkjuna
að Hólum. Teikningarnar voru sendar
upp til íslands og með þeim tveir múrar-
ar, annar íslenskur, ásamt tveimur
smiðum. Þeir áttu að sigla á milli Seltjarn-
arness og Álftaness og klára þessi tvö
hús.
Tímamynd: Árni Bjarna
Kostnaður langt fram úr áætlun
Áður hafði verið numið grjót í Foss-
voginum og siglt með það yfir til Bessa-
staða. Fljótlega kom í ljós að steinninn
sem hafði verið höggvinn og átti að duga
í alla bygginguna reyndist hvergi nærri
nógur og nægði einungis í sökklana undir
henni. Magnús Gíslason stóð frammi
fyrir því að byggingarnar tækju lengri
tíma en gert hafði verið ráð fyrir og tók
þá ákvörðun að láta Nesstofu ganga fyrir
og þess vegna var þeirri byggingu lokið
fyrr en framkvæmdunum á Álftanesinu.
Lokið var við smíði Bessastaðastofu
1766 og reyndist hún miklu dýrari fram-
kvæmd en gert hafði verið ráð fyrir,
kostaði 4.300 ríkisdali. Magnús flutti inn
að vorlagi það ár. Honum entist ekki
aldur til langs búskapar þar, en hann lést
um haustið 1766. Þá flutti inn í Bessa-
staðastofu Ólafur Stephensen tengdason-
Latínuskólinn til Bessastaða
Ólafur sat ekki lengi á Bessastöðum,
frekar en Magnús tengdafaðir hans.
Hann flutti í burtu árið 1770, í hans stað
komu embættismenn Danakonungs og
síðastur í þeirra röð var Trampe greifi. I
lok átjándu aldarinnar var tekið að gæta
þeirrar þróunar sem haldist hefur síðan,
sem er uppbygging Reykjavíkur. Um
þetta ieyti gengu harðir jarðskjálftar yfir
Suðurland og í þeim náttúruhamförum
hrundu hús í Skálholti. Ein þeirra bygg-
inga sem varð ónothæf var húsnæði
Latínuskólans og þar eð skólinn stóð
uppi húsnæðislaus bauð Trampe greifi
það að starfsemi hans skyldi flutt til
Bessastaða. Ef til vill var þetta ekki boðið
af örlætinu einu saman, því að greifinn sá
það fyrir sér að kæmi skólinn ekki til
Bessastaða yrði honum fundinn staður í
vaxandi bæ hinu megin við sundin,
Reykjavík. Latínuskólinn var til húsa á
Bessastöðum frá 1805 til ársins 1846.
Þegar skólinn flutti inn var veitt nokkru
fé til breytinga og endurbóta á Bessa-
staðastofu, en herbergjaskipan hélst
óbreytt þó svo að nýtingu þeirra væri
breytt til muna.
Árið eftir að Latínuskólinn flutti frá
Bessastöðum komst Bessastaðastofa í
einkaeign, er Grímur Thomsen festir
kaup á henni, en faðir hans hafði verið*
lengi skólaráðsmaður á staðnum. Hann
bjó síðan á Bessastöðum til dauðadags
eða allt til aldamótanna en þá kaupir
Skúli Thoroddsen Bessastaðastofu.
Skúli lét breyta og síðar var því
breytt sem var breytt
Skúli stóð fyrir talsverðum breytingum
á húsinu og aðallega á útliti þess. Hann
lét smíða kvisti á austur- og vesturhlið
hússins og tók af gaflsneiðingarnar, en
reisti báða gaflana upp í oddgafla. Skúli
Thoroddsen bjó í Bessastaðastofu frá
1901-1908, en þá var hún leigð út til 1917
og er þá keypt af Jóni Þorbergssyni. Á
eftir honum flutti inn Björgúlfur Ólafsson
læknir og loks Sigurður Jónasson. Á
þessum tíma voru gerðar nokkrar breyt-
ingar á herbergjaskipan stofunnar og
milliveggir rifnir niður. Árið 1941 gaf
Sigurður íslenska ríkinu Bessastaðastofu
í þeim tilgangi að hún yrði bústaður
ríkisstjóra.
Eftir það tekur Gunnlaugur Halldórs-
son að sé það verkefni að breyta húsinu,
og að hluta til í upprunalegt horf. Meðal
breytinga er hann lét framkvæma var að
breyta göflunum aftur í sneiðgafla, skipta
um þakklæðningu og byggja anddyri
framan við húsið. Næstu breytingar á
Bessastöðum voru framkvæmdar þegar
forseti íslands flutti þangað inn 1944. Þá
var byggður móttökusalur og blómaskáli
, við Bessastaðastofu.
. .
, SolS! I -' 4Z222-.

ur hans. Algengir annmarkar húsa sem
reist voru á þessum tíma voru að þök og
gaflar iáku og kalkið hrundi af veggjum.
Þetta var vandi sem Ólafur tók að sér að
kljást við og stóð hann m.a. í bréfaskrift-
um við fulltrúa dönsku stjórnarinnar þar
sem hann gerði grein fyrir að skjalasafn
amtsins lægi undir skemmdum vegna
vatnsleka.
Timbur í þaki er víða ónýtt fyrir löngu
Skemmdir í burðarviðum hafa verið mönnum Ijósar strax árið 1901, en þá var steypt utan um þær.
Þunnar fjalir blasa við er veggfóðrið hefur verið rifið af milliveggjunum.
Þorsteinn Gunnarsson arkítekt segir byggingarsögu Bessastaðastofu.