Tíminn - 13.07.1991, Page 1

„Þið hefðuð getað grætt
miklu meira á íslandi"
Danska skáldið Martín A. Hansen (1909-1955) ferðaðist um ísland
árið 1952 og ritaði bók um ferð sína, sem hann nefndi „Á ferð um
ísland“ og komið hefur út í þýðingu Hjartar Pálssonar. Bókin er
mjög skemmtíleg aflestrar og víða komið við, svo á stöðum í land-
inu sjálfu og hvað lýtur að ýmsum brennandi málefnum. Þaðan er
eftírfarandi þáttur tekinn. Hér ræðir hann um „sekt“ Dana í Ijósi
aldalangra samskipta við íslendinga og er fróðíegt að sjá hvemig
þetta horfír við þessum gáfaða og ágæta höfundi, sem telst tíl merk-
ustu danskra skálda á öldinni, meðal annars fyrir skáldsögu sína
„Lykkelige Kristofer“.
„Ég er á því að íslendingar, einkum
bæjarbúar, séu ófeimnari og djarf-
mæltari en Norðmenn. Það verður
ekki hjá því komist að álíta að nútíma
eyþjóðir í Atlantshafi, Færeyingar
líka, kunni vel að meta þá sem setja
fram skoðanir sínar og gagnrýni af
töluverðum skaphita, hafi gaman af
dálítið hressilegum öfgum í þeim efn-
um. Sveitafólk sem gamli tíminn hef-
ur mótað, getur verið allt öðm vísi,
hlédrægt við ókunnuga, stillt og ráð-
sett og vill helst tala um eitthvað sem
ekki veldur ágreiningi og eitthvað
gagn má hafa af að spjalla um, veður
og vegi, og íslenska bændur langaði
oft til þess að fræðast eitthvað um
danskan landbúnað og vilja þá ekki
frekar en starfsbræður þeirra í Dan-
mörku að ferið sé með tómt fleipur.
Margir þeirra em áreiðanlega vel að
sér í fomum fræðum og hafa ákveðn-
ar skoðanir á því sem að þeim lýtur,
en í öllu fari sínu minntu þeir á fág-
aða menntamenn, og enginn bóndi
sem við hittum á íslandi vék talinu að
viðkvæmum álitamálum. Við fengum
Danski rit-
höfundurinn
Martin A.
Hansen
ræðir hér
„óuppgerð-
ar sakir“
milli íslend-
inga og
Dana í Ijósi
kynna sinna
af íslending-
um
hjá þeim trausta vitneskju um staði
og leiðir, en sluppum við að þeir feem
að gefa okkur góð ráð um utanríkis-
stefnu smáríkisins Danmerkur.
Við komumst nefnilega ekki hjá því
að vera ffæddir töluvert um hana. Vel
má vera að þau dæmi sem nú verða
nefnd, séu tekin af handahófi, en af
þeim má áreiðanlega ráða skoðanir
býsna margra, sem ekki þurfti að ýta
neitt undir. Annað eins höfðum við að
vísu heyrt oftar en einu sinni, en
furðu djarflega hljómaði það sem við
heyrðum af vömm ungs hugsjóna-
manns, sem gaf sig á tal við okkur á
leiðinni til íslands, þegar hann heyrði
að við vomm Danir. Reyndar getur
hugsast að danskur bjór hafi átt ein-
hvem þátt í hve hann var harmi sleg-
inn yfir hemaðarbrölti okkar nú um
stundir. Það væri hlálegt hjá jafn lítilli
þjóð og okkur. Til hvers væri það?
Pist, og við lægjum flatir, ekki satt
Hermennska færi Dönum illa, þeir
væm svo litlir hermenn, hefðu aldrei
verið neinir víkingar.
Eða eins og greindur áhrifamaður á
íslandi sagði við okkur: Ég er einn
þeirra sem vinveittir em Dönum, mér
þykir mjög vænt um ykkar Iitla og fal-
lega land. Auðvitað verðum við að
jafna fomar sakir og heimta það sem
við eigum, og það féum við, það getið
þið bókað. En við skulum fyrir alla
muni ekki gera of mikið úr gömlum
væringum. Þegar tímar líða getur
meira að segja vel verið að við eigum
eftir að segja ýmislegt gott um stjóm
Dana á íslandi hér áður fyrr. Þeir bám
ekki sem verstan hug til okkar. Ekki
svo að skilja að við séum einhverjir
sérstakir aðdáendur ykkar. Við hefð-
um bara getað farið miklu verr út úr
því að vera undir einhverja aðra seld-
ir. Danir vom bara hálfgerðir kjánar,
það verður að játast Þeir sáu aldrei
hvað hér var hægt að gera. Þið hafið
aldrei kunnað að koma ár ykkar fyrir
borð erlendis. Þið hefðuð getað grætt
miklu meira á íslandi en þið höfðuð
hugmynd um. Það hefði getað orðið
miklu meira en þessar skitnu krónur
sem Kaupmannahöfn var byggð fyrir.
En herraþjóðin Danir er dálítið
spaugilegt fyrirbæri. Stórdanir láta
sér dagdraumana nægja. Þeir stand-
ast Hollendingum og Bretum ekki
snúning. Það em þjóðir sem hefðu
getað gert sér mat úr íslandi. Guð
forði okkur ffá þeim. En þið? Sjáið þið
nú bara hvemig þið hafið farið með
Grænlendinga.
Martin A. Han-
sen: „Núlifandi
Dönum ber engin
skylda til að líta á
söguna sem
ófrágengið bók-
haldsdæmi."
Kaupmannahöfn
byggð fyrir íslenskt fé?
Þá kenningu að Kaupmannahöfn
hefði verið byggð fyrir íslenskt fé, að
minnsta kosti hallir og stórhýsi,
heyrðum við margsinnis. Það hefur
meira að segja verið staðfest í bók-
menntunum, því að í skáldsögunni
„Eldur í Kaupinhafn" leggur Halldór
Laxness einni persónunni þau orð í
munn. Og nú fór það svo að féeinum
dögum eftir að okkur bárust þessi tíð-
indi um Kaupmannahöfn til eyma á
íslandi var ég staddur á samkomu í
Þórshöfri í Færeyjum, og þá sagði við
mig maður sem ég hafði farið að
skrafa við: Þér vitið auðvitað að Kaup-
mannahöfn var reist fyrir færeyska
:
8 ■ |1
m
Kauphöllin í Kaupmannahöfn. íslendingar sögöu borglna byggða fyrir íslenska peninga, Færeyingar
fyrir færeyska peninga og Norðmenn fyrir norska peninga, segir höfundur.