Tíminn - 12.10.1991, Page 3

Laugardagur 12. október 1991
HELGIN
11
Helgi Hannesson, höfundur frásagnarinnar, kunnl margt af því sér-
kennilega í fari sveitunganna aö segja.
gamla á Reyðarvatni bjó um Böðvar
litla í skjóðu sinni. Hún ætlaði að
fóstra hann þar fyrst um sinn. Svo
settist hún í söðulinn og stakk
skjóðunni í handarkrika sinn. í pils-
vasanum var að vanda brennivíns-
pyttla hennar. Svo var kvatt og
stefnt í suður, stystu leið að Vestra-
Kirkjubæ, allt að 15 kflómetra veg-
ur. Þaðan voru 5 kflómetrar upp að
Reyðarvatni.
Rangá var riðin á ísi eða Snjalls-
höfðahjáleiguvaði. Hróarslækur,
sem bólgnar í frostum svo að flýtur
yfir bakka, var þó oftast fær við tún-
fót í Ketlu. Það fara engar sögur af
þeirri ferð að Kirkjubæ, eigi heldur
af því hvort Guðrún gamla fór þar
inn. Frá hinu segir að hún tók sér
teyg úr pyttlu sinni. Svo riðu þau
Guðmundur upp að Reyðarvatni, en
þegar þangað kom saknaði Guðrún
skjóðu sinnar.
„Hver andskotinn — er krakkinn
týndur!“ er mælt að hún segði þá.
Guðmundur Loftsson brá skjótt við
og rakti ferii þeirra. í þá tíð stóð
bærinn austan lækjar. Eigi langt fyr-
ir framan lækinn lá skjóðan í snjón-
um og Böðvar litla virtist ekki hafa
sakað. Að minnsta kosti lifði hann
nsestu 90 ár.
Giftist sextán vetra
Guðrún giftist fyrra sinni sextán
vetra gömul. Elsta barn hennar
fæddist réttum níu mánuðum síðar.
Sú sögn virðist hafa verið til að Guð-
rún hafi alið dóttur 15 vetra gömul.
Óskar læknir Einarsson var ættaður
af Rangárvöllum og fróður maður
um fólk í þeirri sveit. Hann segir í
bændatali að fyrsta bam þeirra
Böðvars og Guðrúnar hafi heitið
Guðrún, fædd 1831, en ekkert ann-
að um hana.
Það er eigi kunnugt að þessa barns
sé getið annars staðar. Kirkjubækur
þegja með öliu um það. Þó hefði það
getað fæðst og dáið. Það er vitað að
prestar gleymdu stundum að skrá á
kirkjubækur sumt sem þær áttu að
geyma. Það er eigi grunlaust um að
stundum hafi þeir gleymt þessu vís-
vitandi, jafnvel af greiðasemi við að-
standendur.
Tómas Böðvarsson, yngsta bam
Guðrúnar, bjó fyrst í tvö ár á Árbæ á
Rangárvöllum, síðan 53 ár á Reyðar-
vatni. Hann þótti greindur vaskleik-
amaaður, drengur góður, en eigi
allra leika. Ölgjam var hann eins og
móðir hans og líktist henni mjög
um orð og æði. Hann barðist hálfa
öld við ofurefli: þá þraut að halda
föðurleifð sinni í byggð. Hann tók
við henni í sárum eftir ógnir „harða
vorsins" 1882. Og þau urðu mörg
hörðu vorin sem að henni surfu um
daga hans. Sandfok skóf upp gras-
lendið og buldi títt á bænum. Smám
saman fyllti það veiðivatnið fagra við
túnfótinn. Eftir 44 ára styrjöld hörf-
aði bóndi með bæ sinn fram yfir
lækinn. Þar varðist hann örvasa uns
hann hné að velli.
Böðvar bóndi á Reyðarvatni hóf bú-
skap á Reynifeili 1835 í afar hörðu
ári. Það sést best á því að samanlagt
framtal um það bil 70 heimila í
hreppnum hrapaði um hartnær
helming á næsta fardagaári: úr 540 í
290 hundruð eða kúgildi, en var 750
kúgildi fáum árum fyrr. Böðvar byrj-
aði þokkalega á þess tíma vísu: með
3 kýr, 4 tamin hross, 42 mylkar og
17 geldar kindur. Næsta vor hafði
ám hans fækkað um 12. Þegar hann
taldi fram þriðja sinni hafði bú hans
næstum tvöfaldast. Það er skemmst
sagt að búskapur Böðvars var efna-
leg sigurganga. Hann taldi oftast
fram 30-40 hundruð og safnaði pen-
ingum til jarðakaupa. Það sýnist
Iiggja í augum uppi að kona Böðvars
hafi átt ríkan þátt í búsæld þeirra.
Böðvar andaðist sjötugur eftir 35
ára búskap, 18. júní 1870. Það sum-
ar, 27. ágúst, var nú allt hans skráð
og virt til siifurverðs. Gangandi fé
var í fyrsta lagi: 3 mjólkurkýr og 18
tamin hross. Af sauðfé fundust 6 ær
geldar, 82 ær með lömbum, 95
gemlingar og 80 sauðir, 345 kindur
virtar á 1816 krónur. Þar fannst þó
annar verðmætari auður: 10 jarðir
og jarðarpartar samtals 91 fornt
jarðarhundrað, virt á 7120 krónur.
Enn var talið með eignum búsins
2430 krónur sem Böðvar hafði lánað
börnum sínum. Dánarbúið var með
öilu virt á 12.1888 silfurkrónur. Hve
mörgum krónum mundi það nema
nú? Til skipta komu 11.725 krónur.
Með morgungjöf og útfarareyri varð
ekkjuhluturinn 6.222 krónur. Guð-
rúnu var og útlagt að borga allar
skuldir búsins, sem hún hét að
borga. Eftir skiptin hélt hún eftir:
búsmunum að mestu leyti, gang-
andi fé að undangengnum þremur
hrossum og 32 kindum og auk þess
um 70 jarðarhundruðum.
Guðrún bjó rúmt ár ekkja að Reyð-
arvatni. í vetrarbyrjun á öðru hausti
giftist hún Helga Bjamasyni á hans
12. vinnumannsári þar. í kirkjubók
finnast svofelldir „Fjárskilmálar:
Helmingsfélag á lausafé, en fast-
eignir, sem hvort á á brúðkaupsdegi,
falli til erfingja hvors um sig, að
undanskildri 5 hundraða jarðeign
sem hún gefur honum á giftingar-
degi. Sú eign falli þó til erfingja kon-
unnar, ef hann deyr á undan henni,
en verði hans eign ef hann lifir leng-
ur.“
Helgi bjó á Reyðarvatni einum vet-
ur lengur en áratug, nokkuð stóm
búi. Táldi oftast ffam 20-24 hundr-
uð.
Sá sem tímdi að skera
Sumarið 1881 var geigvænlegt
grasleysi hér á landi, en líklega
einna mest á Rangárvöllum. Um
haustið voru lítil hey og hagar að
mestu uppumir. Margir settu þá
sauðfé og hross að mestu leyti á
gaddinn. í þeim hópi mun Helgi
hafa verið. Sagt var að Guðrún hafi
viljað skera flest lömb af heyjum, en
Helgi tímdi því ekki og sat við sinn
keip. Þessi vetur þótti ekki harður.
Um sumarmál vom þó hey og hagar
á þrotum og allur fénaður ákaflega
magur. Hálfsmánaðar hörkuveður í
fyrstu og annarri viku sumars drap
þá á fáum dögum flestallt sauðfé
Helga og margra annarra Rangæ-
inga.
„Þar kom sá sem tímdi að skera,“
sagði Guðrún á Reyðarvatni þá.
Kvenskörungur, harð-
dugleg og hvöt
Þetta vor fluttu þau búferlum að
Efra-Langholti í Ytrihrepp með sjö
hjú sín og tvær ungar fósturdætur.
Þá taldi Helgi fram sex hundruð fríð,
sem uxu á fjórða vori í níu hundmð,
en fækkaði svo á einu ári niður í tvö
og hálft. Ári síðar fluttist hann á
eignarkot sitt Snússu. Hann andað-
ist af innanmeini á öðru sumri þar
23.8.1888. Dánarbú hans að frá-
dregnum skuldum var virt á 650
krónur. Erfingjar vom ekkja hans og
dóttir.
Mikill, ef ekki meginhluti af jörð-
um Guðrúnar var þá seldur og eydd-
ur. Hún fór frá Helga 1887 heim að
Reyðarvatni. Þar var hún til æviloka,
19 ár, hjá Tómasi syni sínum. Hún
andaðist á miðju sumri, 22. júlí
1906. Sennilega södd lífdaga.
Guðrún var sögð lág í lofti, þéttvax-
in og teinrétt fram til elli, fiTð sýn-
um, en þó til lýta dökkrauð í andliti.
Hún var kölluð kvenskömngur,
harðdugleg og hvöt til orðs og æðis.
Skemmtilega glaðlynd, söngvin,
hreif og hispurslaus.
DRÁTTARVÉLAR
á gamla veröinu
TIL AFGREIÐSLU
STRAX
MJÖG HAGSTÆTT VERÐ
GREIÐSLUKJÖR VIÐ ALLRA HÆFI
Tryggið ykkur vél tímanlega
PJLQ
Járnhálsl 2 . Sfml 91-683266
110 Rvk . Pósthólf 10180
Auglýsing frá
félagsmálaráðuneytinu
Kynningarfundir um áfangaskýrslu nefndar
um breytingar á skiptingu landsins í sveit-
arfélög veröa haldnir sem hér segir:
15. október 1991 kl. 14.00
15. október 1991 kl. 20.30
16. október 1991 kl. 14.00
16. október 1991 kl. 20.30
18. október 1991 kl. 14.00
21. október 1991 kl. 14.00
21. október 1991 kl. 20.30
22. október 1991 kl. 14.00
22. október 1991 kl. 20.30
23. október 1991 kl. 14.00
23. október 1991 kl. 21.00
24. október 1991 kl. 14.00
29. október 1991 kl. 20.30
Hvanneyri, Bændaskólinn
Búðardalur, Dalabúð
Patreksfjörður, Félagsheimilið
ísaljörður, stjómsýsluhúsið
Snæfellsnes, Félagsheimilið Breiðablik
Hvammstangi, Vertshúsið
Sauðárkrókur, Safnahúsið
Akureyri, Hótel KEA
Húsavlk, Hótel Húsavík
Egilsstaðir, Hótel Valaskjálf
Höfn, Hótel Höfn
Selfoss, Hótel Selfoss
Keflavlk, Flughótelið
Félagsmáiaráöuneytiö,
10. október 1991