Tíminn - 05.02.1992, Síða 5

Miðvikudagur 5. febrúar 1992
Tíminn 5
Ríkisskip og einkavæðingin
Þegar núverandi ríkisstjóm tók við völdum, lýsti hún því yfír að
stefnt yrði að einkavæðingu ýmissa ríkisfyrirtækja og síðla sum-
ars kom fram í blaðaviðtölum að til stæði að selja Ríkisskip, jafn-
vel leggja fyrirtækið niður.
Hafi það verið ætlun ríkisstjómar-
innar að selja fyrirtækið, verður að
segjast að þær aðferðir, sem notaðar
hafa verið, eru ærið nýstárlegar.
Mjög skilvíslega hefúr af hálfu ráð-
herra verið tíundað hve reksturinn
gangi illa, hve mikið þurfi að borga
með honum og hve þungur baggi
hann sé eigendunum. Lögð hefúr
verið áhersla á að siglingar til Fær-
eyja séu baggi á rekstri félagsins, en
stjómendur þess hafa sýnt fram á að
einmitt þessar siglingar hafa skilað
félaginu töluverðri framlegð.
Þannig hafa eigendur félagsins
dregið fram allt það sem neikvætt
getur talist í rekstri þess, en hinu
hefur ekki verið haldið á lofti hvaða
hlutverki félagið hefúr gegnt í
strandsiglingum hér við land og
hvað þjóðin hefur í raun fengið til
baka í formi þjónustu, öryggis og á
annan hátt fyrir þá fjármuni sem
gengið hafa til reksturs Ríkisskipa.
Samgönguráðherra ákvað í sept-
ember að félagið hætti siglingum til
Færeyja um áramótin og jafnframt
að einu af þrem skipum félagsins
yrði lagL Með þessari ákvörðun má
segja að eigendur hafi skaðað félag-
ið, jafnvel rýrt verðgildi eigna þess
og þá viðskiptavild sem ótvírætt var
í félaginu.
Það var því einkennileg staða sem
komin var upp sl. haust þegar
starfsmenn félagsins hófú viðræður
við samgönguráðherra um kaup á
félaginu.
Undirbúningsfélag
stofnað
í byriun nóvember gengu fúlltrúar
á fund ráðherra og Iýstu vilja sínum
til að kaupa félagið og eignir þess í
þeim tilgangi að halda rekstrinum
áfram. Jafnframt fóru þeir þess á leit
að félagið fengi að „vera í friði", þ.e.
að ekki yrðu lagðar af neinar sigl-
ingaleiðir og viðskiptavild félagsins
þannig varðveitt þar til fyrir lægi
hvort þessi tilraun starfsmannanna
næði fram að ganga. Starfsmenn
telja sig hafa fengið góð orð um að
þetta gæti orðið, þó reyndin hafi
orðið á annan veg.
Þann 20. nóvember sl. var kosin
undirbúningsnefnd um að kaupa
rekstur og eignir Skipaútgerðar rík-
isins og stofna nýtt hlutafélag um
þessa starfsemi. Að félaginu stóðu
flestir starfsmenn Ríkisskipa, fúll-
trúi úr röðum Félags fsl. stórkaup-
manna og fjöldi einstaklinga með
atvinnurekstur og sveitarfélög um
allt land að bakhjarli.
Undirbúningsnefndin kaus sér
stjóm, sem hóf strax að vinna að
málinu og lagði fram tilboð í eignir
Ríkisskipa þann 12. desember sl.
Ennfremur lagði hún fram tilboð
um þjónustusamning, sem miðaði
að því að hið nýja félag gæti rækt
þær skyldur við landsbyggðina sem
Ríkisskip hafa gert nú í rúm 60 ár.
Viðræður hefjast
Eftir tilboðið 12. desember hófúst
hinar eiginlegu samningaviðræður.
Það var þó ekki fyrr en laugardaginn
21. desember sem svar barst frá ráð-
herra. Ef tryggja hefði átt að málið
gengi fljótt og vel fyrir sig, hefði ver-
ið heppilegra að fó þetta svar fyrr,
þar sem 8 frídagar vom næstu 11
daga og því erfiðara um vik að vinna
áfram í málum. Svar ráðherra var
þess efnis að hann tæki tilboðinu í
eignir, en hafnaði þjónustusamn-
ingi.
Undirbúningsnefndin svaraði ráð-
herra með bréfi 30. desember og
staðfesti tilboð sitt frá 12. desember.
Nefndin fór fram á það við ráðherra
að hann gerði henni grein fyrir
hvort og þá hvemig ríkið ætlaði að
tryggja þjónustu við landsbyggðina
og ítrekaði ennfremur fyrri óskir
um að þjónusta Skipaútgerðar rík-
isins yrði óbreytt, meðan kannaðar
væru leiðir til samkomulags um
þessi mál.
Þennan sama dag, 30. desember,
sendi samgönguráðherra fjölmiðl-
um fréttatilkynningu og upplýsti
m.a. að dregið yrði vemlega úr
starfsemi Ríkisskipa og einu skip-
anna lagt. Jafnframt kemur fram í
fréttatilkynningunni að hann vilji
láta á það reyna til þrautar hvort
samningar takist við undirbúnings-
nefndina um kaup á eignum Ríkis-
skipa og að hann muni ekki hefja
formlegar viðræður við aðra á með-
an þær viðræður standa yfir, hvorki
um kaup á eignum né rekstri Ríkis-
skipa.
Benedikt Jóhannesson, formaður
stjómar Ríkisskipa, svaraði bréfi
undirbúningsnefndarinnar með
bréfi 2. janúar 1992. í bréfi hans
■»...
kemur m.a. fram að ekki hafi verið
tekin ákvörðun um styrk ríkisins til
einstakra byggðarlaga vegna flutn-
inga, en slá megi því föstu að ein-
ungis verði um styrk til örfárra fó-
mennra byggðarlaga að ræða og
óvíst hvemig þau muni verja þeim
styrk. Þá ítrekar Benedikt að kaup-
verð eigna Ríkisskipa verði í sam-
ræmi við tilboð undirbúnings-
nefhdarinnar frá 12. desember, en
skilyrði ríkisins sé að hið nýja félag
hafi traustan fjárhag og leggi fram
„trúverðugar rekstraráætlanir".
Undirbúningsnefndinni fennst hins
vegar ekki rétt að veita ráðherra eða
umboðsmönnum hans aðgang að
rekstraráætlunum, enda þær trún-
aðarmál innan nefndarinnar. Ef mál
hefðu hins vegar svo skipast, hefði
ráðherra getað fengið umsögn við-
skiptabanka um „trúverðugleika"
væntanlegs hlutafélags og áætlana
þess.
í framhaldi af bréfi Benedikts sendi
undirbúningsnefndin honum bréf
5. janúar og bað um nánari skýring-
ar á hvemig stjómvöld ætluðu að
greiða fyrir flutningaþjónustu á
landsbyggðinni.
Þessu bréfi svaraði samgönguráð-
herra sjálfur 6. janúar og segir nú að
ekki sé gert ráð fyrir opinberum
framlögum til strandsiglinga né til
flutningaþjónustu við einstök
byggðarlög.
Málið tekur nýja
stefnu
Þann 13. janúar sendi undirbún-
ingsnefndin enn bréf til ráðherra og
benti á að ráðherra hafi, þrátt fyrir
fyrri yfirlýsingar, hafið viðræður við
fleiri aðila um sölu eigna Ríkisskipa
og einnig gert þær breytingar á
rekstri Ríkisskipa að staða félagsins
hafi til muna veikst og eignir þess
rýmað. Þar með sé komin upp önn-
ur staða í málinu og því nauðsynlegt
fyrir undirbúningsnefndina að fó
frekara svigrúm til að gera nýtt til-
boð. Nefndin fór fram á tvær vikur
og myndi hún eigi síðar en að þeim
tíma liðnum Ieggja fram tilboð og
setja ábyrgðir fyrir greiðslum.
í bréfi ráðherra 14. janúar var um-
beðnum fresti undirbúningsnefnd-
arinnar hafriað, enda „óhjákvæmi-
legt að taka þegar í stað upp viðræð-
ur við Samskip hf. um hugsanleg
kaup þeirra á m/s Esju og e.t.v. fleiri
skipum Skipaútgerðar ríkisins." Þar
með hafði ráðherra í raun slitið við-
ræðum við undirbúningsnefndina.
Af öllu þessu máli má vera ljóst að
áhugi ráðherrans á að Ríkisskip
væm rekin áfram sem sjálfstætt
hlutafélag var ekki fyrir hendi. Á
sama tíma og samgönguráðherra
talaði vinsamlega til starfsmanna
Ríkisskipa og undirbúningsnefnd-
arinnar og fúllvissaði menn um að
ekki yrði staðið að samningum um
sölu félagsins til annarra á meðan
þessir aðilar ynnu að málinu, virðist
hann eða fúlltrúar hans hafe átt við-
töl eða staðið í samningaviðræðum
við a.m.k. Samskip hf., því samning-
ar um leigu á m.s. Esju virðast hafa
tekist þegar þann 15. jan.
Starfsmenn og
félagið
Eins og rakið hefur verið hér að
framan, hefúr þetta mál þróast með
afar sérstæðum hætti. Samgöngu-
ráðherra gaf í upphafi þess sl. haust
starfsmönnum Ríkisskipa fyrirheit
um að þeir gætu fengið fyrirtækið
keypt. Starfsmönnum flestum og
þeim, sem starfað hafa í undirbún-
ingsnefndinni, finnst þeir hreinlega
hafó verið sviknir um þau fyrirheit.
Þó málinu sé ekki lokið formlega
enn, þá er nokkuð Ijóst að nærri 100
starfsmenn Ríkisskipa munu missa
störf sfn, þó einhverjir muni vænt-
anlega fó störf hjá Samskipum. Þeg-
ar séð varð að þessar yrðu lyktir
málsins, lét ráðherra í ljós vilja sinn
til að ríkið greiddi fyrir kaupum
starfsmanna Ríkisskipa til kaupa á
hlutabréfum í Samskipum hf.
Starfsmenn Ríkisskipa hafa, ekkert
síður en aðrir, skilning á að spam-
aður í ríkisrekstri er nauðsynlegur.
Það fer hins vegar ekki framhjá
þeim að nú, þegar rekstur þess fyrir-
tælds sem þeir hafa þjónað, sumir í
áratugi, er lagður niður, virðist það
ekki gert með þeim hætti að eigand-
inn hafi sem minnstan kostnað af
því. Allt gerist þetta mjög snöggt og
án sérstaks undirbúnings, a.m.k.
ekki sýnilegs. Starfsliðið þarf vænt-
anlega ekki að vinna í uppsagnar-
fresti og fer á allt að eins árs bið-
laun. Þetta virðist einfaldlega ekki
skipta hinu minnsta máli.
FVrirtækið Ríkisskip er nú bútað
niður, eignir þess eru leigðar eða
seldar. Viðskiptavild, sem fullyrða
má að hafi verið nokkurs virði, er
nánast varpað fyrir róða og fellur nú
öðrum í skaut, endurgjaldslaust
Við þetta má svo bæta að með því
að fella niður siglingar Ríkisskipa
falla stjómvöld frá skyldum sínum
við fjölmörg byggðarlög víða um
land, atvinnurekstur og einstak-
linga.
Lokaorð
Starfi undirbúningsnefndarinnar
um kaup á eignum Skipaútgerðar
ríkisins er nú lokið. Félaginu mis-
tókst ætlun sín að kaupa og halda
áfram rekstri Ríkisskipa og hefur
framgangi þess máls verið lýst
nokkuð hér að framan.
Félagið leitaði eftir samningi við
stjómvöld um flutningaþjónustu
við ýmsa smærri og afskekktari
staði landsins, en stjómvöld höfn-
uðu gerð slíks samnings, þar sem
ekki er gert ráð fyrir að slík þjónusta
verði styrkt af almannafé. ítrekað
hefur verið haldið fram af ráðuneyt-
inu, og því miður leiðarljós þess, að
ekki væri pláss fyrir þrjá aðila á
þessum markaði. En ef menn skoða
nú stöðu mála, má sjá að jafnmörg
skip verða eftir sem áður á ferð
kringum landið, en með færri við-
komustöðum og minni viðkomu-
tíðni.
Þetta mál kemur beint við hags-
muni margra aðila víða um land og
því má treysta að vel verður fylgst
með framvindu þess af enn fleirum.
Þó Ríkisskip heyri brátt sögunni til,
er enn þörf fyrir þá þjónustu sem fé-
lagið veitti, og það er enn skylda
stjómvalda að tryggja að allir íbúar
þessa lands njóti á viðráðanlegum
kjömm ákveðinnar lágmarksflutn-
ingaþjónustu.
Undirbúningsnefnd
um stofhun almenningshluta-
félags um strandferöir.
Ræða Guðmundar L. Friðfinnssonar rithöfundar, er hann tók við Davíðspennanum, sem veittur er af Félagi íslenskra rithöfunda:
Hverjum manni hollt að
minnast uppruna síns
Ég þakka þá vinsemd, sem ég hef
mætt hér og þau hlýlegu orð, sem
falliö hafa í minn garð, en alveg þó
sérstaklega þá glæsilegu viðurkenn-
ingu, sem mér hefur verið veitt hér í
dag. Ei aö síður er ekki laust við að
sá 86 ára gamli bóndi, sem hér
stendur, kenni nokkurrar feimni að
veita viðtöku kjörgrip úr eðalmálmi,
sem bundinn er nafni þjóðskáldsins
og heimsborgarans Davíðs Stefáns-
sonar. Ekki er þetta þó vegna þess að
ég er bóndi. Yfir þeirri nafngift hefur
frá öndveröu svifið ilmur af sumri og
bjarmi af heiðríkju. En Davíð Stef-
ánsson var svo ástsælt skáld að mælt
er að hreinar meyjar svæfu með Ijóð
hans undir koddahorninu. En án
þess að í því felist nokkur kvörtun,
hafa ekki borist spumir af því að
kvennablómi þessa lands hafi lúrt
með bókarkorn eftir Egilsárbónda
undir kodda; vona ég þó að þær hafi
blundað vært og notið ljúfra
drauma.
Þótt Davíð Stefánsson væri heims-
borgari var hann þó jafnframt sveita-
maðurinn og bóndasonurinn frá
Fagraskógi. Og við átthagana var
hugur hans alla tíð mjög bundinn. í
hjarta sínu var hann Islendingurinn
Davíð frá Fagraskógi, hvar sem fór.
Þannig held ég að hverjum manni sé
hollt að minnast uppruna síns,
minnast tengslanna við fortíð — við
land og haf, borg og landsbyggð. Allt
er þetta hluti af okkur sjálfum og við
af því. Að sjálfsögðu er eðlilegt að við
höfum borgir, bæi og þéttbýlis-
kjama. En við þurfum einnig, og
ekki síður, blómlegar byggðir með
gróandi atvinnulíf til sjávar og sveita
og ber nokkuð á sig að leggja að svo
megi verða, því án landsbyggðar og
án heilbrigðs samstarfs allra lands-
ins barna á jafnréttisgrundvelli er í
raun ekkert ísland. Því er það allar
stundir ósk mín og von að við sundr-
umst aldrei né klofnum í tvær þjóðir
og berum gæfu til að vera ein sam-
stillt þjóð í eigin landi. Þá trúi ég að
rætast muni orð skáldsins:
„Sú kemur tíð að sárin foldargróa,
sveitimar fyllast, akrar hylja móa.
Brauð veitir sonum móðurmoldin
frjóa,
menningin vex í lundum nýrra
skóga. “
Ég endurtek þakkir mínar og óska
öllum í byggð og borg biessunar í
nútíð og framtíð.
Vithjátmur Hjálmarsson,
fyrrverandi menntamálaráðherra,
afhendir Guðmundi L.
Friöfinnssyni Davíöspennann.
Viöurkenningunni fylgir einnig
nokkur fjárupphæð.
Tfmamynd: Árni Bjarna