Tíminn - 12.03.1992, Side 6

6 Tíminn
Fimmtudagur 12. mars 1992
Verða geimrannsóknir
kosningabomba Bush?
Ferö til Mars fyrirhuguð 2014. Afrek í geimvísindum líklegust til að treysta álit Bandaríkjanna:
í Bandarflgunum áforma sfjómvöld
nú að senda menn að nýju til tungls-
ins og er ætlunin að það verði fyrsta
skrefiö í undiifoúningi að leiðangri til
Mars, þar sem hinir risavöxnu dalir
og fjalllendi plánetunnar verða könn-
uð.
Ný rannsóknastofa
Búist er við að Bush forseti staðfesti
innan tíðar stofnun nýrrar geimrann-
sóknastofu sem NASA (bandarísku
geimferðastofnuninni) verður falið að
reka. Við nýju stofuna munu starfa
vísindamenn úr ýmsum deildum
orku- og landvamaráðuneytisins.
Fyrsti áfanginn verður að leggja
grundvöll að tveimur ferðum vél-
menna er snúist á braut um mánann,
og verður sú fyrri væntanlega farin í
apríl 1995.
NASA hefur farið fram á 32 milljónir
dala 1993 vegna tunglferðaáætlana
þessara. En í Hvíta húsinu hafa menn
rætt um að verja 99 milljónum dala til
rannsókna á tunglinu og Mars sama
ár. Markmiðið er að tunglið verði
áfangastöð í förinni til Mars er þar að
kemur.
Smærri könnunarferðir
Einn rannsóknastjóra NASA, Mike
Griffin, sagði á blaðamannafundi ný-
lega að stofnunin mundi reyna að
sannfæra þingið um að afrek á sviði
geimrannsókna mundu stuðla best að
því að treysta ítök og álit Bandaríkj-
anna á alþjóðavettvangi. Sagði hann
Japana, Rússa og Evrópuríki hala leit-
að eftir að fá að fylgjast með fram-
vindu þessara rannsókna.
Griffin sagði að ferðir vélmennanna
yrðu tiltölulega ódýrar og að mark-
miðið með þeim yrði að búa í haginn
með öflun upplýsinga fyrir förina til
Mars. Með mörgum smærri könnun-
arferðum yrði líka afstýrt hættu á
stóráfalli vegna dýrari ferða er kynnu
að misheppnast.
í fyrstu ferðunum tveimur mun vél-
mennunum komið fyrir í gervihnött-
um er snúast munu á braut um tungl-
ið. í þeirri fýrri verður áhersla lögð á
kortlagningu en í þeirri síðari (í mars
1996) á jarðfræðilegar athuganir. Vél-
mennunum verður skotið upp með
Delta 2 eldflaugum, sem eyðast sjálf-
krafa að verkefni sínu Ioknu. Hvort
vélmennanna um sig mun vega 450
kfló.
Mönnuð geimstöð 2003
1996 og 1997 munu svo önnur vél-
menni verða látin lenda á tunglinu og
er hafin hönnun þeirra undir nafninu
,Artemis“. Lagt hefur verið til að
Bandaríkjamenn komi upp alls átta
geimstöðvum hér og þar á tunglinu
og verður hlutverk þeirra að velja
heppilegasta svæðið fyrir menn að
búa um sig á.
Standist núverandi áætlanir mun
fyrstu mönnuðu skammtímageim-
stöðinni komið fyrir árið 2003 og und-
irbúningur þar með hefjast að gerð
Iangtímageimstöðvar er rísi síðar á
sama áratug. Fyrsta mannaða geim-
farinu er færi til Mars yrði skotið upp
2014.
Tækniundirbúningur
NASA gerir sér vonir um að geta var-
ið 67 milljónum dala á árinu 1993 til
hönnunar ýmiss búnaðar er þörf yrði
fyrir í langtímadvöl á tunglinu og á
Mars. Þar á meðal er framleiðsla á létt-
um málmblöndum og hreyflum og
ýmsum geislavamabúnaði. Margar líf-
fræðilegar athuganir þarf og að gera. í
Mountain View í Kalifomíu er unnið
að smíði nýrra fjarstýrðra farartækja
með vélmennum er gætu komið
geimförum á tunglinu og á Mars að
notum. Þá er verið að þróa tækni er
nefnist „telepresence“ og miðar að því
að geimfarar geti kannað fjarlæga
staði um auga myndavélabúnaðar,
sem vélmenni munu bera hvert sem
óskað er. Myndavélarauganu mun
geimfarinn geta stýrt með höfuð-
hreyfingum sínum.
Súrefni unnið úr jarðvegi á tunglinu
Ýmis einkafyrirtæki hafa mnnið á
lyktina og em að smíða tæki er gera
munu kleift að framleiða súrefni og
aðrar lofttegundir úti í geimnum, svo
og eldsneyti. Á tunglinu er mikið súr-
efni bundið í jarðveginum og vinnur
japanska fyrirtækið Shimizu að að-
ferðum til að breyta því í fljótandi
form. Einkum er það jarðefni sem
„ilmenit" nefnist sem fyrir hendi er á
tunglinu og gengur í samband við
vatnsefni við hátt hitastig og myndar
þá vatnsgufu. Súrefnið nýtist þá geim-
fömm til viðhalds sér, en vatnsefnið
má þétta og endumýta.
fréttir
Brussel
James Baker utanríkisráðherra
Bandaríkjanna og Andrei Koz-
yrev utanríkisráðherra Rússlands
eru sammála um að þegar í stað
þurfi að skera stórlega niður
langdrægar kjarnaflaugar í
vopnabúrum beggja. Þeir em
hins vegar ekki einhuga um á
hve löngum tíma þetta eigi að
gerast.
Washington
Bill Clinton, sem er í framboði á
vegum Demókrataflokksins
bandaríska, hefur mjög unnið á í
stóm forkosningunum og virðist
sem að úr því fáist skorið endan-
lega í forkosningunum í miðvest-
urríkjunum hvort það verður hann
eða Poul Tshongas sem hlýtur
útnefningu sem forsetaefni
demókrata. George Bush forseti
sækist eftir kjöri í annað sinn og
á undir högg að sækja á ýmsum
vígstöðvum. Hann sætir harðri
gagnrýni eigin flokksmanna í
Repúblikanaflokknum fýrir efn-
hagslega lægð og stöðnun þá
sem hrjáir Bandaríkjamenn. Hon-
um hefur þó tekist að sigra Pat
Buchanan keppinaut sinn í for-
kosningunum hingað til.
London
John Major forsætisráðherra
Bretlands hefur boðað til þing-
kosninga í Bretlandi og munu
þær fara fram þann 9. apríl nk.
Major vonast til þess að (halds-
flokkurinn muni ná að auka fylgi
sitt í kosningunum frá því sem
það virðist nú vera samkvæmt
skoðanakönnunum og að flokkur-
inn haldi völdunum áfram næsta
kjörtímabil, hiðfjórða í röð.
Moskva
Her nýja sambandslýðveldisins í
austurvegi dregst stöðugt meir
inn í þjóðernisdeilur í löndum
fyrrum Sovétríkjanna. Hemum
virðist nú hafa tekist að gera
samkomulag við vopnaða flokka
Armena um að þeir síöarnefndu
sleppi lausum 10 yfirmönnum
hersins sem teknir voru til fanga í
bænum Artik. Frá utanríkisráðu-
neyti Tékkóslóvakíu í Prag bárust
þær fréttir í gær að helstu for-
ystumenn RÖSE; Ráðstefnunnar
um öryggi og samvinnu i Evrópu
ætluðu aö hittast í Helsinki í
Finnlandi á morgun, föstudag, til
að ræða styrjaldarástandið í
Nagorno-Kharabak og deilur Ar-
mena og Azera um héraðið.
Belgrad
Yfir tvö þúsund námsmenn efndu
til mótmælaaðgerða í miðborg
Belgrad í gær. Tilgangur aðgerð-
anna var sá að reka á eftir Slo-
bodan Milosevic forseta Serbíu
með að hann segi af sér forseta-
dómi. Þeir ásaka hann fyrir að
stefna Júgóslavíu í átt til blóðugr-
ar borgarastyrjaldar.
Vilnius
Litháen fagnar því nú að tvö ár
eru liðin síðan lýst var yfir sjálf-
stæði landsins undan Sovétríkj-
unum. Efnahagsástand er heldur
bágt í landinu um þessar mundir
og dregur það verulega úr getu
fólks til hátíðahalda af þessu til-
efni.
Jóhannesarborg
Suður-Afríkubúar sem dvelja er-
lendis gátu byrjað að greiða at-
kvæði í gær um lýðræðisumbæt-
ur De Klerk forseta. Aðeins hvítir
rikisborgar landsins geta tekið
þátt í atkvæðagreiðslunni en kos-
ið er um hvort litaðir íbúar lands-
ins skuli einnig fá kosningarétt
eða ekki. Litaðir íbúar S-Afríku
efna nú til kröfugangna til að ýta
á eftir því að kosningarétti og
kjörgengi hvítra manna eingöngu
verði hnekkt og að litaðir fái þann
sama rétt einnig.
Pilsfaldakapítalískur
spítali andvana fæddur
Um síöustu helgl varð það Ijóst aö
ekki yrðí af sameiningu Landakots-
spftala og Borgarspítala. St Jósefs-
systur beittu þá neitunarvaldi gegn
sameiningarhugmynd þeirri, sem
kynnt hafði verið sem samkomulag
um sameiningu spítalanna. Þær
forðuðu þannig fjárvana rildssjóði
og skattborgurum frá því að taka á
sig gríðariegan kostnað vegna sam-
einingarinnar sjálfrar en sitja auk
þess uppi með einhverskonar
einkavæddan pilsfaldakapitalískan
stórspítala í buOandi samkeppni við
Rfldsspítala um starfsfólk, sjúk-
linga og fjármuni skattborgaranna i
þeim tilgangi eínum að þjóna lund
einhverra spítalasmákónga sem
langar í stærra rfld.
Þrátt fyrir að starfsmönnum heil-
brigðisráðuneytis, hinum ofvirka
heilbrigðisráðherra og samninga-
mönnum í sameiningarmálunum
hefði átt að vera kunnugt um sanm-
ing þann, sem rfldð gerði við St.
Jósefssystur um Landakotsspftala
þegar þær hættu rekstri hans, —
og hutihald þess samnings, — þá
virðist engum þessara aðila hafa
hugkvæmst að ráðfæra sig við hina
eiginlegu eigendur Landakotsspft-
aia, St Jósefssystur, um samein-
ingarhugmyndina og einstök atriði
hennar.
Tilgangurinn helgar
meðalið
Þó tóku virkan þátt í sameiningar-
viðræðunum tveir menn sem ætla
mætti að ágætlega væru að sér um
afstöðu St Jósefssystra, en auk
þess innanhandar að kynna sér
hana og að hafa þær með í ráðum.
Þessir tveir eru yfirlæknir Landa-
kotsspítala og framkvæmdastjóri,
sem einnig er lögmaður systranna.
Þetta segir nokk-
uð um vinnu-
brögð sameining-
armanna, sem
virðast híafa talið
að sjálfur tilgang-
ur sameiningar-
innar helgaði þau meðul sem beita
þyrfti til þess að stofnaö yrði
Sjúkrahús Reykjavflcur.
Samkomulag eða
viljayfirlýsing?
Meðan á þessum síðasta þætti
viöræöna um sameiningu spítal-
anna tveggja stóð og lauk um síð-
ustu helgi, virðist sameiningar-
mönnum hafa verið áfram um
fiest annað en ráðfæra sig við Jós-
efssystur, sem bendir tii þess að
þeim hafi verið bæriiega kunnugt
um innihald fyrrnefnds samnings
við þær. Það
varð síðan lýð-
um ljóst eftir að
kynnt hafðí verið
með miklum
fögnuði „sam-
komuiag" um
sameiningu spítalanna þann 2.
mars sl., að samkomuiagið góða,
sem raunar var aldrei annað en
vlljayfirlýsing þeirra sem langaði
til að búa sér til „einkasjúkra-
hús“, stóðst eldd gagnvart fyrr-
nefndum samningi víð St Jósefs-
systur og smákóngamir stóðu
uppi berrassaðir.
Málþroski
ráðuneytísmanna
Spuming er hins vegar enn hvort
sameiningarsinnum sé almennt
orðið það ljóst að sameiningin er úr
sögunnL Það varö aö minnsta kosti
ekki ráðið af ummælum aðstoðar-
manns heilbrigðisráðherra þegar
hann opinberaði fyrir alþjóð um sl.
helgi sérkennilegan málskilning
sinn og taldi að neitun Jósefssystra
þýddi eitthvað aUt annaö en nei.
Þá er heidur eldd aiveg víst að ráð-
herra sjálfur, ráðuneytismenn og
aðrir sameiningarmenn hafi enn
íengið botn í það að nei þýði nei, en
ekki eitthvað aUt annað. Garri hefur
af því spumir að í fyrrakvöld hafi
ráðuneytið haldið kokkteilpartý í
Rúgbrauðsgerðinni til þess að
fagna sameiningu spítalanna
tveggja. Garri væntir þess að þar
hafi verið giatt á hjalla og menn hafi
skálaö fyrir ánægjulegum verklok-
um og væntanlegri stofnun Sjúkra-
húss Reykjavflcur.
Dauð hugmynd
öðmm en þeim sameiningarsinn-
um er hins vegar nokkuð ljóst að
dauð er sú hugmynd að upp rísi
nýtt stórsjúkrahús, Sjúkrahús
Reykjavíkur hf. Hugmyndin að
þessu mun upp sprottin í hugar-
heimi þeirra sem sldpa heilbrigðis-
ráð Sjálfstæðisflokksins, en for-
maður þess er einmitt fyrmefndur
yfirlæknir Landakotsspftala.