Tíminn - 12.09.1992, Page 5

Laugardagur 12. september 1992
Tíminn 5
Ný markmið
Ingibjörg Pálmadóttir skrifar
Það fer ekki milli mála að við íslendingar
stöndum frammi fyrir meiri erfiðleikum í
efnahags- og atvinnumálum en við höfum
gert í a.m.k. tvo áratugi. Alls staðar blasir við
vandi, sem brýnt er að taka á og leysa í sam-
einingu. Til að svo megi verða, verður að
auka skilning og samvinnu ráðamanna ríkis
og aðila vinnumarkaðarins, samvinnu allra
landsmanna, ef ekki á illa að fara og spár
yinnuveitendasambandsins að rætast um 6%
atvinnuleysi á næsta ári. Ef ekkert verður að
gert hið (yrsta, virðist allt stefna í að sú spá
rætist, því undantekningalítið er allt at-
vinnulíf að draga saman seglin, öll hagræð-
ing innan fyrirtækja, hvort sem er hjá ríki
eða fyrirtækjum í annarra eigu, er í því fólg-
in að fækka fólki. Flest fyrirtæki eru nú að
finna smugu til að lifa af, og smugumar em
yfirleitt þær að sameina fyrirtæki og samnýta
meira bæði tæki og mannskap.
Aukin hagræðing er auðvitað af hinu góða,
svo langt sem hún nær, ef einhver nýsköpun
væri til staðar og ný tækifæri biðu þess fólks,
sem nú er að missa vinnuna. Þau tækifæri,
sem við vitum að til em, er erfitt að nýta
vegna þess að til þess þarf fjármagn sem at-
vinnulífið á ekki, ekkert áhættufé er til stað-
ar. Alls staðar er mögulegt að fækka fólki, en
fáir möguleikar að fjölga, nema breið sam-
staða náist um tryggar aðgerðir til lengri
tíma og um bættan rekstrargmndvöll og rík-
isstjómin flýti brýnum verkefnum. Verkefn-
um, sem teljast mega þjóðhagslega hag-
kvæm. En umfram allt þurfum við íslending-
ar að byrja á nýrri hugsun, nota þetta erfið-
leikaskeið rétt, ekki til að hlaupa á einhvetjar
flýtilausnir, einmitt núna er t.d. ekki rétt að
telja að einkavæðing allra ríkisfyrirtækja
fjölgi störfum, eða auki hagkvæmni.
Einkavæðingin
Núna þegar sveitarfélögin um allt land
neyðast til að setja allt sitt framkvæmdafé í
fyrirtæki vegna bágs ástands og bjargi þann-
ig því sem bjargað verður, getur ekki verið
raunhæft að ríkið kasti allri ábyrgð af sér
varðandi fyrirtækjarekstur og telji nú ná-
kvæmlega rétta tímann til að selja þau helst
öll og ná þannig inn fjármagni almennings,
sem annars færi e.t.v. í nýsköpun eða í þau
fyrirtæki sem sveitaríélög em að bjarga. Rík-
ið er að fara í samkeppni um sparifé á kostn-
að annarra atvinnuvega. Með þessu er ég ekki
að segja að ekki sé réttlætanleg sala á ein-
stökum fyrirtækjum, sem sýnt er að ekki em
nægjanlega vel rekin af ríkisins hálfu eða em
í samkeppni við annan atvinnurekstur. En
einkavæðing á öllum sviðum hjá ríkinu
núna, þegar sveitarfélögin neyðast til að vera
stærstu atvinnurekendurnir víðast hvar, kall-
ar á hróplegt ósamræmi þegar öll okkar
gmnnframleiðsla er í þeim vanda sem raun
ber vitni.
Minnkandi framleiðsla á öllum sviðum
landbúnaðarins þrengir svo að mörgum bú-
um, að ekki verður hægt að lifa af þeim kvóta
sem búunum er ætlað og þeir þjónustukjam-
ar og bæir, sem lifa af viðskiptum við sveit-
imar, dragast saman. Á þessum stöðum em
bundin mikil verðmæti í mannvirkjum. Ný-
sköpunin í sveitum hefur að stærstum hluta
verið í aukinni þjónustu við ferðamenn, sem
miklar vonir em bundnar við. í sumar fækk-
aði þó erlendum ferðamönnum vegna hárrar
gengisskráningar, sem gerði mörgum skrá-
veifu sem bundu vonir við meiri viðskipti en
raun bar vitni. En þetta er sá vaxtarbroddur,
sem er langstærstur í nýsköpun í sveitum og
því ríkisstjómin skyld að hlúa að. En ekkert
bætir aðstöðuna betur í sveitum en bættar
samgöngur, bæði til að auka ferðamanna-
strauminn og til að auðvelda sveitafólki að
sækja vinnu annað. En það er ekki vafi á því
að lélegar samgöngur em ekki hvað síst þess
valdandi að sveitarfélög sjá sér ekki hag í að
sameinast og eiga erfitt með að sameinast
um atvinnutækifærin.
Þáttur samgangna
Ég þekki reyndar vel þess dæmi að mjög
spennandi atvinnutækifæri hefur mnnið út í
sandinn í héraði þar sem vetrarsamgöngur
vom of erfiðar til að fólkið í héraði gæti nýtt
sér þær. Því er það gömul og ný saga að ekk-
ert eykur bjartsýni og trú landsbyggðar-
manna meira en greiðar samgöngur. Og
sameining sveitarfélaga verður ekki að raun-
vemleika víðast hvar án bættra samgangna.
Það er því í hæsta máta öfugsnúið, sá mikli
niðurskurður til vegamála sem hefur átt sér
stað.
Stöðunni í sjávarútvegi er best lýst með því
að skoða 6 milljarða uppgjör sjávarútvegsfyr-
irtækja almennt. Tvö stærstu útgerðarfyrir-
tæki landsins, sem ég tel púlsinn á gangi
mála, segja allt sem segja þarf, púls á því sem
koma skal. ÚA og Grandi em jafnan best
reknu og búnu
fyrirtækin í
sjávarútvegi,
fyrirtæki sem
hafa verið
lengst á hluta-
bréfamarkaðin-
um og styrkt
stöðu sína
þannig langt
umfram önnur
sjávarútvegsfyr-
irtæki. Útkom-
an, að mati forstjóra þessara fyrirtækja, er í
fáum orðum sagt óviðunandi — og enn
stefnir í verra, er líður á árið. Greiðslur úr
Verðjöfnunarsjóði sjávarútvegsins bjargar
fyrri hluta ársins. Hvað þá með aðra, sem
ekki hafa getað nýtt sér hlutabréfamarkaði
og em ekki með jafn sterka stöðu og þessi tvö
glæsilegu fyrirtæki? Þarf að segja meira?
Ríkisstjómin gerir ekkert
Forsætisráðherra sagði í utandagskrámm-
ræðum á Alþingi í s.l. viku að sjávarútvegur-
inn byggi við mjög hagstæðar aðstæður og
því væri ekki ástæöa til aðgerða. Og rfkis-
stjóm Davíðs Oddssonar gerir ekkert. Jú, það
má ekki gleyma því, að hún ætlar að ríkis-
styrkja sjávarútveginn. Hún ætlar að gera
það, í óþökk allra aðila í sjávarútvegi, að
senda útgerðarmönnum ávísun fyrir kvóta
Hagræðingarsjóðs, svo þeir geti keypt hann
aftur af ríkinu. Þetta er skrítin hagfræði.
Þetta er það versta sem ríkisstjórnin getur
gert, því sölumenn okkar erlendis hafa getað
hingað til boðið okkar hráefni á hærra verði,
vegna þess að íslenskur sjávarútvegur hefur
ekki verið ríkisstyrktur og það hefur verið
virt á erlendum mörkuðum. En í stað þess að
úthluta aflanum beint til þeirra útgerða og
sveitarfélaga, sem verst verða úti vegna
kvótaskerðingar á þorski, þá á að fara þessar
krókaleiðir núna til að fullnægja þjónustu-
gjaldatrúnni, sem ríkisstjómin telur bót allra
meina. Við skulum vona að ríkisstjómin end-
urskoði þessi áform sín.
Bjargar EES?
Mikið hefur verið rætt um ný sóknarfæri,
sem blasa við fiskiðnaðinum við næstu ára-
mót með aðild landsins að Evrópsku efna-
hagssvæði. Þessi
tækifæri hafa því
miður verið mjög
ótúlkuð, þó allir
viðurkenni mikil-
vægi þess að losna
við tolla af fersk-
um flökum og
saltfiski. Það
mætti halda af
umræðunni að við
hefðum ekki verið
að senda út full-
unnar vörur í neytendapakkningar. Um 5 ára
skeið hafa íslendingar sent fullunna frysta
vöru á Evrópumarkað og af því hafa íslend-
ingar enga tolla borgað og munu ekki gera,
þökk sé bókun 6. Varðandi sfldina er þá sögu
að segja, að allt er óljóst varðandi hana og
það er engin svör að fá á Alþingi varðandi
tollalækkanir á henni. Ef við komumst inn á
Evrópumarkað með síld, mundi það skapa
mörg ný störf, því allt er tilbúið til síldarsölt-
unar — húsnæði, tæki, þekking — þannig að
ekki þarf að ieggja í neinn tilkostnað. En við
þessa samninga er ekki hægt að binda miklar
vonir, því miður, og miklar líkur eru á að
síldin fari áfram í gúanó.
í sambandi við karfaflökin voru einnig mikl-
ar vonir bundnar við það, að tollar féllu nið-
ur, en þegar tollalækkunin er komin að fullu
til framkvæmda árið 1997, eru samt 5% toll-
ar á karfa. Ég tel ekki að um neina byltingu
verði að ræða í sjávarútvegi, þrátt fyrir inn-
göngu í Evrópska efnahagssvæðið.
Nýr grundvöllur
Fyrst af öllu þurfum við að breyta grundvelli
atvinnulífsins til að geta farið í einhverja ný-
sköpun. Við óbreyttar aðstæður kemur nýtt
frumkvæði í atvinnumálum ekki frá atvinnu-
lífinu sjálfu. Til þess eru einfaldlega engin
rök. Fyrst þarf að grípa til almennra aðgerða
í' efnahagsmálum og fjármálum til að at-
vinnulífið sjálft geti komið með nýja sókn.
En okkar sóknarfæri eru kannske ekki öll
heima fyrir. Það þarf að sækja þau annað. Við
getum nefnt dæmi af Icecon, sem er fyrir-
tæki sem er samansett af útflutningsfyrir-
tækjum, m.a. Sölumiðstöð hraðfrystihús-
anna, Samvinnusjóði og S.Í.F., sem stofnuðu
hlutafélag til að taka bein verkefni að sér er-
lendis. Gott dæmi um vel heppnað framtak.
Má benda á uppbyggingu frystihúsa í Nuuk á
Grænlandi, sem góður hagnaður var af, og
annað verkefni sem Grandi er tengdur í
Chile. Það bíða ótal tækifæri þessa félags í
Indlandi, Mexíkó, Perú, Nairobi, Kamtsjatka,
Austur-Þýskalandi, bæði í samvinnu við aðra
og eins bein verkefhi, sem Icecon getur tekið
að sér. En það vantar áhættufé, vegna þess að
það er búið að mergsjúga svo íslensk útflutn-
ingsfyrirtæki að þau eru ekki aflögufær með
áhættufé.
Við íslendingar eigum mörg tækifæri. Við
höfum tækifæri til að efla íslenskan iðnað, þó
ekki væri nema að kaupa íslenskt sjálf, en af
því gerum við ekki nægilega mikið. Við get-
um verslað á íslandi. Þessi ofúrtrú okkar á
því hversu gott sé að versla í útlöndum og
dagsferð til Dublin og Glasgow borgi sig og
þá flugfarið sjaldan tekið inn í. Hugarfars-
breytingar á þessu sviði er svo sannarlega
þörf, en til þess þarf meiri sálfræðing en
hingað til hefur fengist.
Við íslendingar verðum, við neyðumst til að
fara að hugsa upp á nýtt. Við getum ekki
lengur gengið ótakmarkað í þann áður nægt-
ar sjóð sem hafið gaf. Við þurfum að hafa arð-
bærari hugsun en við höfum haft, hætta að
hugsa um hreppamörk, líta á tækifærin sem
bíða okkar í stóra heiminum, ekki bara í Evr-
ópu.
Við eigum óbeislaða orku sem getur orðið
góð söluvara. Við eigum ómengaða náttúru,
sem er ævintýri fyrir þreytta stórborgarbúa.
Við eru sjálf okkur ráðandi, við megum ekki
láta stundarerfiðleika byrgja okkur sýn. Þvert
á móti nýta þá til að endurskoða aíla okkar
möguleika hérlendis og erlendis. Við eigum
að sækja fram í þau tækifæri, sem við eigum,
og þurfum að leggja áhættufé til þess. íslend-
ingar þola ekki atvinnuleysi og félagslegur
vandi, sem af því leiðir, oft óbætanlegur og
dýrari en sú áhætta, sem tekin er með nýjum
sóknum til nýrra atvinnutækifæra.
Menn og
málefni