Tíminn - 30.09.1992, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Miðvikudagur 30. september 1992
Jóna Þorleifsdóttir
Akranesi
Fædd 12. maí 1897
Dáin 22. scptember 1992
Látin er í hárri elli Jóna Þorleifs-
dóttir, Suðurgötu 17, Akranesi. Útför
hennar verður gerð frá Akranes-
kirkju í dag. Þar kveður eftirminnileg
öndvegiskona eftir langt og fjölþætt
ævistarf.
Það var fyrir 11 árum að ég bað hana
um viðtal fyrir blaðið Magna á Akra-
nesi. Þá vissi ég nokkuð um ætt
hennar og uppruna og einnig að hún
var greind kona og velmetin í hví-
vetna. Hún var þá orðin 84 ára og
ekki síst vegna aldurs varð hún fyrir
valinu. Eftir að samræður okkar hóf-
ust fann ég fljótt að Jóna hafði góðan
frásagnarhæfileika og alveg óþrjót-
andi minni. Þrátt fyrir háan aldur var
henni ekkert farið að förlast á nokk-
um hátt. Hún vandaði ffásögn sína
vel og fullyrti aldrei neitt, nema hún
væri sannfærð um að rétt væri frá
sagt. Hún var stálheiðarleg í allri frá-
sögn sinni og óhróður um samferða-
mennina var ekki til í máli hennar.
Hún lýsti afa mínum, Daníel í Kald-
árholti, betur en nokkur hafði gert og
afkomendum hans, er bjuggu á
næsta bæ við æskuheimili hennar.
Mest kom mér þó á óvart fjölbreyttur
Hjartanlegar þakkir vil ég
færa öllum þeim mörgu
vinum mínum, frœndum og
vandamönnum sem glöddu
mig með gjöfum, skeytum
og heimsóknum á áttatíu
ogfimm ára afmœli mínu,
þann 11. september sl.
Sérstakar þakkir vil ég
færa börnum mínum,
tengdabörnum og mág-
konu, sem gerðu mér daginn ógleymanlegan.
Guð blessi ykkur öll.
Arni Jóhannesson,
Hamraborg 26, Kópavogi
Hjartans þakkir til ykkar allra, sem á
margvíslegan hátt glödduð mig á 70 ára
afmæli mínu í sumar.
Guð blessi ykkur öll.
Guðborg Kristjánsdóttir
frá Dalsmynni,
Hringbraut 99
Ódýr bíll til sölu
Daihatsu Charade ‘82 í ágætu lagi. Skoðaður
‘93. Þaulvanur skólabíll. Selst ódýrt gegn stað-
greiðslu. Upplýsingar í síma 91-680001 og 91-
681148 á kvöldin.
LYFTARAR
Úrval nýrra og notaðra
rafmagns- og dísillyftara
Viðgeröir og
varahlutaþjónusta.
Sérpöntum varahluti
Leigjum og flytjum lyftara
LYFTARAR HF,
Sími 91-812655 og 91-812770
Fax 688028
Húseigendur
Önnumst sprungu- og
múrviðgerðir. Lekaþétt-
ingar. Yfirförum þök fyr-
ir veturinn.
Sótthreinsum sorp-
geymslur og rennur.
Hreinsum kísil úr bað-
körum o.fl.
Fljót og góð þjónusta.
Upplýsingar í síma
653794
lífsferill hennar, kjarkur og átthaga-
tryggð, sem mér fannst öðruvísi en
hjá ungum stúlkum á fyrstu áratug-
um aldarinnar. Þá voru möguleikam-
ir svo litlir hjá venjulegu alþýðufólki.
Síðan samtal þetta fór fram hefur
Jóna Þorleifsdóttir verið mér ákaf-
lega hugstæð og vináttusamband ríkt
okkar á milli.
Jóna var fædd í Kvíarholti í Holtum,
Rangárvallasýslu, þann 12. maí 1897,
en ólst upp að Þverlæk í sömu sveit,
því foreldrar hennar fluttu þangað er
hún var 4ra ára. Þau hétu Þorleifur
Oddsson frá Hvammi í Holtum og
Friðgerður Friðfinnsdóttir frá Kvíar-
holti. Jóna var næst elst 10 systkina,
en 8 þeirra komust upp — 3 bræður
og 5 systur — allt mikið dugnaðar-
og atgervisfólk. Jóna giftist Haraldi
Kristmannssyni bifreiðastjóra frá
Lambhúsum á Akranesi þann 1. okt.
1932. Haraldur andaðist 13. des.
1973. Synir þeirra eru tveir. Helgi,
sem kvæntur er Ásthildi Einarsdótt-
ur hjúkrunarfræðingi frá Raufar-
höfn. Böm þeirra eru þrjú. Þorgeir,
kvæntur Guðríði Halldórsdóttur frá
Akranesi og eiga þau fjögur börn.
Þeir bræður eru miklir dugnaðar- og
myndarmenn og hafa lengi rekið
steypustöð á Akranesi. Synimir,
tengdadæturnar og bamabömin
voru miklir sólargeislar í lífi Jónu og
naut hún ástríkis þeirra og um-
hyggju til hins síðasta.
Á fverlæk í Holtum var fjölmennt
menningarheimili, sem lagði rækt
við fomar dyggðir, en jafnframt urðu
allir að vinna hörðum höndum, ekki
síst elstu bömin, strax þegar þau
höfðu burði til. Jóna ræðst 18 ára
vetrarstúlka til Halldórs Guðmunds-
sonar rafmagnsfræðings í Reykjavík.
Þar var hún næstu 4 vetuma. f maí lá
leiðin alltaf að Þverlæk til að sinna
búskapnum. Vorið 1919 ræðst Jóna
til Péturs Sigurðssonar í Hrólfsskála
á Seltjarnarnesi fram að slætti. Það-
an er hún fljótlega lánuð til Björns
Ólafs skipstjóra í Mýrarhúsum, vegna
veikinda sem komu upp á heimilinu.
Þar vann hún í 6 vikur.
Vistaskipti þessi urðu henni örlaga-
rík. Áður en hún fór í heyskapinn að
Þverlæk, kom Bjöm Ólafs að máli við
hana og bar upp það erindi, hvort
hún væri fáanleg til að fara með
haustinu til Þórarins Olgeirssonar
skipstjóra í Grimsby og vera vetrar-
stúlka á heimili hans. Hann hafði
beðið Þórarin, sem var vinur hans, að
taka Helgu dóttur sína í dvöl næsta
vetur, svo hún gæti lært enskuna bet-
ur. Þórarinn setti það skilyrði að þá
yrði Bjöm að útvega sér duglega ís-
lenska stúlku til heimilisstarfa. Bjöm
lagði hart að Jónu að hún tæki til-
boði þessu. Henni kom þetta mjög á
óvarL Hugsaði málið þar til hún fór
heim eftir nokkra daga. Nú var úr
vöndu að ráða. Það kitlaði hana að
fara til útlanda. Það var áreiðanlega
fátítt að ungar stúlkur fengju slík til-
boð. Var ekki skömm að því að neita?
Hún hafði aldrei umgengist útlend-
inga á nokkum hátt og kona Þórar-
ins var ensk. Jóna kunni ekkert í mál-
inu. Evrópa var í sárum eftir heims-
styrjöldina fyrri, sem lauk 1918. „En
sjálfstraustið og kjarkinn skorti
ekki,“ sagði Jóna, „og ég sló til.“ Þar
með hófst 8 ára tímabil í ævi hennar,
sem hún bjó að æ síðan.
Um miðjan september 1919 fór Jóna
með togaranum Belgaum til Hull. Sú
ferð tók 6 sólarhringa og sjóveikin í
algleymingi, þrátt fyrir sæmilegt
veður. Þaðan var haldið með jám-
braut til Grimsby. Á heimili Þórarins
dvaldi hún næstu 8 veturna, en fór
alltaf heim að Þverlæk, þegar sláttur
byrjaði um miðjan júlí og var þar í 2
mánuði. Aðeins eitt sumar, þegar
frúin átti von á bami, samdi Þórarinn
við hana að fara hvergi og bauðst til
þess að greiða kaupamanni, sem ráð-
inn yrði að Þverlæk í hennar stað.
Var að þessu gengið.
Á þessum 8 ámm gafst Jónu kostur
á að kynnast mörgu ytra og var m.a. í
nokkra daga í skemmtilegri orlofs-
ferð í London, þar sem margt var að
sjá, enda tíminn vel notaður. Eftir 6
mánuði var hún orðin sæmilega fær í
enskunni. Ferðalögin heim á vorin
og út á haustin gengu með ýmsu
móti. Þar skeðu mörg ævintýrin. Al-
gengast var að fara með togurum, en
oft þurfti að fara langar leiðir á landi,
því þeir gátu lent svo víða þar ytra.
Veður vom oft válynd, einkum í sept-
ember. Vináttusamböndin við Þórar-
in Olgeirsson og konu hans, Nancy
Little, héldust til æviloka og einnig
lengi við böm þeirra. Mat hún fjöl-
skyldu þessa mikils æ síðan.
Vorið 1927 tók Jóna þá ákvörðun að
hætta þessu flökkuiífi Grimsby-
Þverlækur, sem hún nefndi svo. Nú
vildi hún horfa meira til framtíðar-
innar, enda orðin þrítug. Hjónin
vom hreint ekki glöð, er hún sagði
þeim ákvörðun sína, en skildu hana
fyllilega. Næsta vetur réð hún sig í
vist til Jóns Laxdals tónskálds í
Reykjavík. Var það umsvifamikið
heimili.
Haustið 1928 tók Jóna þá ákvörðun
að skapa sér framtíðaratvinnu með
sjálfstæðum rekstri. Stofnaði hún
matsölu að Tjarnargötu 4 í Reykjavík
og fékk þar leigt húsnæði hjá Þor-
steini Guðmundssyni trésmíða-
meistara. Leigan var m.a. fólgin í því
að sjá honum fyrir fæði og þjónustu.
Þama var hópur manna í föstu fæði
og auk þess seldar lausar máltíðir.
Margir kunnir menn í bæjarlífinu og
námsmenn vom þar í fæði. Umræð-
ur vom oft fjörugar yfir borðum. Nóg
var að gera og reksturinn gekk ágæt-
lega. Jóna var mjög ánægð með fyrir-
tækið og hafði af því nokkurn hagn-
að. Þórarinn Olgeirsson var þar
stundum gestur, kæmi hann við í
Reykjavíkurhöfn. Hann hvatti Jónu
til að kaupa Hótel Skjaldbreið, sem
þá var til sölu, en í það þorði hún ekki
að ráðast. Matsölunni í Tjamargötu 4
lauk svo eftir 4 ár með því að hún
gekk með Haraldi Kristmannssyni yf-
ir í Lækjargötuna þann 1. okt 1932,
þar sem sr. Bjami veitti þeim brúð-
kaupsvígslu.
Nú var haldið til Akraness og þar
stóð heimili hennar í 60 ár með
rausn og prýði. Þar naut hún virðing-
ar samtíðarmanna sinna, ástríki fjöl-
skyldu sinnar og mikillar vináttu
allra þeirra sem höfðu við hana per-
sónuleg kynni. Framan af ámm seldi
hún fæði á heimili sínu og hin síðari
ár leigði hún út herbergi í íbúðinni.
Allt var þetta gert af miklum myndar-
skap, eins og henni var svo eiginlegt.
Þetta kom sér oft vel á Akranesi þar
sem stundum gekk á ýmsu með hót-
elreksturinn. Þeir, sem einu sinni
fengu þar gistingu, fóm ekki annað,
ef leið þeirra Iá aftur um Akranes. Ég
sá eitt sinn í fómm hennar gestabók.
Þar höfðu margir, auk þess að skrifa
eigið nafn, skrifað þakklát kveðjuorð
til húsfreyjunnar, sem bám þess Ijós-
an vott að þar kvöddu ánægðir ferða-
menn. Slíkt var sómi og heiður fyrir
hana og góð kynning fyrir bæjarfé-
lagið.
Jóna Þorleifsdóttir var ákaflega vel
gerð kona og myndarleg bæði í sjón
og raun. Hún var hraust alla ævi og
kvartaði aldrei yfir neinu. Hún leysti
hvert mál, sem að höndum bar, með
góðvild og æðmleysi. Tryggð hennar
við æskuheimilið var einstök, eins og
áður er vikið að. Einnig við þær fjöl-
skyldur, sem hún starfaði hjá þar til
hún stofnaði eigin atvinnurekstur, og
síðan heimili sitt. Undir lífsstarfið var
hún vel búin. Er degi tók að halla var
hún þakklát höfundi lífsins fyrir þau
mörgu skemmtilegu verkeftii, sem
lífið hafði fært henni, og þá hamingju
sem hún hafði orðið aðnjótandi. Jóna
hélt eigið heimili næstum til hins
síðasta og tók þar á móti gestum sín-
um með þeirri reisn, háttvísi og
hlýju, sem hún hafði svo Iengi gert.
Hún var ferðbúin og beið með bros á
vör eftir að kallið kæmi. Sannfærð
um réttmæti orða E.B.:
„717 moldar oss vígði hið mikla vald,
hvert mannslíf, sem jörðin elur.“
Daníel Ágústínusson
Saga úr kreppunni
Skáldsagan Ástir og örfok eftir Stef-
án Júlíusson er komin út í bókar-
formi, en hún var lesin í útvarp á síð-
asta ári og er því mörgum kunn.
Þótt sögusviðið sé Island á tímum
kreppunnar miklu milli heimsstyrj-
alda, eru persónur og lífsviðhorf sígild
og gæti sögufólkið allt eins verið í
fullu fjöri hér og nú.
Efni bókarinnar er kynnt þannig á
kápu: Sögumaður í skáldsögunni Ást-
ir og örfok er ungur búfræðikandidat,
nýkominn heim til íslands frá námi á
Norðurlöndum og í Vesturheimi mitt
í kreppunni miklu. Hann fær vinnu
við landrækt og átök verða um friðun
lands og árekstrar milli venjulegra
búskaparhátta og landvemdar og
uppgræðslu á fomu stórbýli sunnan-
lands. Sögumaður verður ástfanginn
af heimasætunni, en bóndi hefur ætl-
að dóttur sinni ákveðið mannsefni í
þeirri vem að þau taki við jörð og bús-
forráðum af honum. Hér er ástinni
Bókmenntir
Astír og örfok
Skáidsaga
teflt gegn landeyðingu, fastheldni í
búnaðarháttum og ákveðnum áform-
um.
Þótt sagan gerist á minna en sólar-
hring, spannar hún langar rætur og
aðdraganda í upprifjunum sögu-
manns og viðræðum hans við aðrar
persónur. Og þótt sagan gerist í af-
Stefán Júlíusson.
skekktri byggð á Suðurlandi, á hún
sér í raun engin landamerki fremur
en tímamörk. Sögumaður fer vítt um,
á heima í Reykjavík og ferðast norður
í land og víðar. Margar persónur
koma við sögu: ráðherra, landræktar-
stjóri, bændur og búalið, verkamenn
og valdsmenn, auk aðalpersónanna,
sögumanns og heimasætunnar á
hinni umdeildu jörð.