Tíminn - 17.07.1993, Qupperneq 4

4 Tfminn
Laugardagur 17. júlí 1993
Tímiim
IIALSVARI FRJÁLSLYNPIS, SAMVINNU OG FELAGSHYGGJU
Útgefandi: Tlminn hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aöstoöamtstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjóran Birgir Guömundsson
Stefán Ásgrlmsson
Skrifstofur Lynghálsi 9,110 Reykjavlk Sími: 686300.
Auglýsingasíml: 680001. Kvöldsfmar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, Iþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi hf.
Mánaöaráskrift kr. 1200,- , verö I lausasölu kr. 110,-
Grunnverö auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Iðnaðurinn á
niðurleið
Nær níutíu af hundraði allra vörukaupa íslenskra heim-
ila, annarra en matvæla, eru með innflutningi. En full-
unnar, erlendar matvörur í neytendapakkningum verða
sífellt fyrirferðarmeiri á innkaupalistum og dregur síður
en svo úr þeirri þróun. Af heildarinnkaupum heimila
hefur hlutur íslenskrar framleiðslu minnkað úr 44 af
hundraði í 33 af hundraði á fimm ára tímabili. Segir það
sína sögu um þróun íslensks iðnaðar, eða að minnsta
kosti um hlutdeild hans á innanlandsmarkaði.
Þessar upplýsingar eru fengnar úr neyslukönnun sem
Hagstofan gerir vegna útreiknings á vísitölugrundvelli.
Úr þeim tölum má lesa margt athyglisvert, eins og skýrt
var frá í Tímanum sl. fímmtudag. Til dæmis hve kostnað-
ur við rekstur einkabflsins fer hraðvaxandi og gefur auga
leið hvflíkur fjárhagslegur baggi sá útgerðarkostnaður er
á öllum almenningi.
Flestar eða allar þjóðir leggja kapp á að vemda eigin
framleiðslu og tryggja heimamarkað. Iðnfyrirtæki og
aðrir framleiðendur líta á heimamarkaðinn sem undir-
stöðu starfsemi sinnar og forsendu þess að framleiða fyr-
ir útflutning. Það er sama hvað tolla- og efnahagsbanda-
lögum líður, að hver þjóð reynir með einum eða öðmm
hætti að vemda eigin framleiðslu.
Á íslandi er þessu öfugt farið. Síbyljan um frjálsa mark-
aðinn telur allar hömlur vera af hinu illa og ekki sam-
ræmast því efnahagskerfi sem stefnt er að. Innlend fram-
leiðsla ræður ekki við undirboð og harðvítuga samkeppni
innflytjenda og má sín því sífellt minna á heimamarkaði.
Áróðurinn fyrir að kaupa íslenskt er hjáróma og mark-
lítill og heilu framleiðslugreinamar hafa hreinlega gefist
upp fyrir innfluttri vöm og er húsgagnaiðnaðurinn dæmi
um það, en smiðir og hönnuðir lögðu vinnustofur sínar
niður en gerðust innflytjendur og kaupmenn.
Umfram allt em það neytendumir, þeir sem kaupa vör-
una til heimabrúks, sem ráða því hvað keypt er. En hvað
gerir maður þegar stillt er upp nokkmm tugum erlendra
kexpakka við hliðina á hverjum einum innlendum í hill-
um sjálfsafgreiðsluverslana? Svipað á við um hreinlætis-
vöm og margar aðrar vömtegundir.
Iðnrekendur em ákafastir allra íslenskra manna að sam-
samast evrópska efnahagskerfinu. Samt standast þeir er-
lendri framleiðslu hvergi snúning á heimamarkaði sín-
um og er bágt að sjá hvaða ávinning þeir þykjast hafa
með enn harðari samkeppni um markaðhlutdeildina.
Störfum við innlenda neysluvömframleiðslu fækkar
stöðugt og hlustar enginn á harmatölur iðnverkafólks
þegar það skorar á landsmenn sína að kaupa íslenskt til
að styrkja atvinnulífið.
íslenskur iðnaður er greinilega á niðurleið og hvert
stórfyrirtækið af öðm verður fyrir áföllum sem þau rísa
vart undir og önnur draga saman seglin og hverfa tíð-
indalítið. Það em helst gosdrykkjaframleiðendur sem
standa upp úr, hve Iengi sem það nú verður.
Þær breytingar á neysluvenjum og þar með atvinnu-
háttum sem hér er tæpt á em stórtækari en svo að hægt
sé að gera sér grein fyrir afleiðingunum í fljótu bragði.
En ef fram heldur sem horíir mun atvinnulífið verða enn
fábreyttara en nú er áður en langt um líður og fólkið í
landinu mun háðara innflutningi en góðu hófi gegnir hjá
þjóð sem telst búa við sjálfstæðan efhahag.
Til ráða er ekkert annað en að kaupa íslenskt, en á svo-
leiðis ráðgjöf er ekki hlustað.
Þá var sælt í sveitum.
r
framleiðni og hagvöxtur að bæta
lífskjörin. Það er til að mynda
gert með því að greiða iðjulaus-
um atvinnubætur sem víða eru
allríflegar meðal efiriaðri þjóða.
Fátæktarbaslið á íslandi þolir
engan samanburð við það sem
víðast hvar telst til velferðar og
er atvinnuleyssisölmusan hér
eitt dæmið um það.
Meðal efnaðri þjóða er atvinnu-
leysið víða upp á 10% og sums
staðar meira. Þannig er allt upp í
25% atvinnuleysi vel þekkt og
viðvarandi hjá einstaka iðnríkj-
um.
Fræðimenn eru famir að velta
fyrir sér hve mikið atvinnuleysi
velmegunarþjóðir þola. Er sagt
sem svo að fyrst þjóð þolir 25%
atvinnuleysi án þess að öll samfé-
lagsgerðin hrynji, hví skyldi hún
þá ekki þola 50% atvinnuleysi?
Lengra þorir enginn að teygja sig
enn sem komið er.
Vaxtarverkir
Það, að aukinn hagvöxtur er
enginn trygging fyrir fleiri at-
vinnumöguleikum, sýnir að við-
teknar hugmyndir um vinnuafl
og framleiðni em úreltar og
þarfnast gagngerar endurskoð-
unar. Skipting arðsins og kvóta-
Urelt vandamál
Landbúnaður hefúr aldrei verið
eins öflugur hér á landi og hann
er nú. Bændur búa yfir mikilli
þekkingu á starfgreininni, sem er
mjög tæknivædd og er hvergi
nærri eins háð tíðarfari og áður
var. Framleiðnin er mikil og
framleiðsluvaran góð og fyrir-
tæki sem vinna eða fullvinna bú-
vöm vel tæknivædd og er þar
mikil sérfræðiþekking saman
komin.
Samt er ákaft rætt og ritað um
vandamál landbúnaðarins og er
oft látið eins og að hann sé kom-
inn að fótum fram og aðeins sé
tímaspursmál hvenær hann vesl-
ist upp og hverfi.
Þegar betur er að gætt kemur í
ljós að vandamálin em fyrst og
fremst hve vel búvömframleiðsl-
an er rekin og hve framleiðnin í
greininni er mikil. Þjóðin kemst
með engu móti yfir að torga öll-
um þeim matvælum sem hægt er
að framleiða í landinu.
Þessi vandamál em svipuð víða
um heim og langt frá því að vera
bundin við ísland eins og oft er
látið í veðri vaka.
Kvóti á framleiðslu búvara er
ekki settur bændum til höfuðs
heldur til að koma í veg fyrir of-
framleiðslu, sem er engum til
góðs. Það er því fásinna að halda
fram að bændur tapi milljörðum
vegna kvótans eins og stundum
er haldið fram.
Gengisfall
mann-aflans
Það sem talið em til vandamála
landbúnaðar er fyrst og fremst að
ekki komast nema tiltölulega fáir
bændur að til að framleiða nægi-
legt magn neysluvöm. Tækni-
væðing sveitanna, áburðamotk-
un og kraftfóðurgjöf ásamt kyn-
bótum búsmala og jarðargróða
gera það að verkum að sáralítinn
mannafla þarf nú til að framleiða
meira magn en dæmi em um í
sögunni, brot af þeim mannafla
sem þurfti þegar bændasamfé-
lagið stundaði sjálfsþurftarbú-
skap við frumstæðar aðstæður.
En slíkur búskapur var stundað-
ur hér á landi langt fram á þessa
öld og það er til þess tíma sem
menn em að sla'rskota þegar
horft er með söknuði til þeirrar
tíðar þegar fjölmennt var í sveit-
um og óhugsandi að matvæla-
framleiðslan yrði of mikil.
En menn vilja telja góða starfs-
þekkingu og áhrifamikla tækni-
væðingu með mikilli fram-
leiðslugetu til vandamála, þá er
íslenskur landbúnaður í vanda.
Ofurframleiðni
Vandamál framleiðninnar er
ekki sérstaklega vandi landbún-
aðar, það snýr jafnt að öllu þjóð-
félaginu. Þegar ekki þarf nema
fámennt lið til að framleiða það
magn af búvöm sem samfélagið
þarfnast leitar fólk burt úr sveit-
um og tekur upp önnur störf. En
tækni og framleiðni eykst líka í
öðmm atvinnugreinum en mat-
vælaframleiðslu og víðast hvar
verður framleiðslugetan meiri en
markaðsþörfin. Þetta á líka við
um þjónustugreinar.
Þessi þróun fer aðeins á einn
veg. Atvinnuleysi eykst í hlutfalli
við tækniþróun og þá ofurfram-
leiðni sem af henni íeiðir. Tölvu-
væðingin fækkar störfum og vél-
ar og róbótar vinna allan sólar-
hringinn mörg þau störf sem
mannafla þurfti til að sinna allt
fram á síðustu ár.
Svokallað atvinnuleysi eykst
hröðum skerfum í öllum iðnríkj-
um heims. Síðustu árin er talað
um samdrátt og kreppu og
minnkandi hagvöxt. Nú er talið
að eitthvað fari að vænkast í
efnahagsmálum heimsins og víst
er það að hagvöxturinn er víða á
uppleið og þykja það góð tíðindi.
Velferð og
fátæktarbasl
En þá bregður svo við að ekki
dregur úr atvinnuleysinu, eins
og spáð hafði verið, og eru nú
einhverjir hagspekingar famir að
efast um þá vitneskju að hagvöxt-
ur sem slíkur sé endilega at-
vinnuskapandi. Hann getur þýtt
aukin verkefni fyrir vélar og ró-
bóta en engin þörf verður fyrir
fólk af holdi og blóði til að taka
þátt í endumýjun efhahagslífs-
ins.
En samkvæmt bókinni á aukin
úthlutanir hljóta einnig að taka
mið af þeim aðstæðum sem
tækni og róbótar skapa.
Ofboðsfjárfesting í framleiðslu-
tækjum og offramleiðsla eru
vaxtarverkir þeirra sem ekki
skilja hvers tækni og þekking eru
megnug og vita aldrei hvenær
nóg er nægilegt.
Sú breyting að heimilistörfin
eru nú unnin í verksmiðjum og
stofnanir annast bamauppeldi
veldur miklum uppgangi í svo-
kölluðu atvinnulífi um hríð, og
að það eru kölluð atvinnutæki-
færi að stöva af í ókunnum hús-
um, breytir allri afstöðu til vinn-
unnar. Það eitt er vinna sem
launataxtar ná yfir. Annað er at-
vinnuleysi.
Breytt viðhorf
Að þekking, tækni og mikil
framleiðni skuli vera höfuð-
vandamál landbúnaðar eins og
látið er í veðri vaka er aðeins eitt
dæmi um að hugarfarið er langt
á eftir framförunum.
Látið er eins og að atvinnuleysi
sé höfuðböl en horft er framhjá
því að lífsnauðsynjamar hlaðast
upp og að ekki er skortur á neinu
nema vinnunni.
Verið er að mennta fólk í stór-
um stfl til starfa sem vitað er að
engin þörf sé eða verði fyrir. En
um það er bannað að ræða því sá
sem það gerir er stimplaður and-
stæðingur allrar menntunar. Og
það kærir sig enginn um að vera.
Nútímafólk hlýtur að breyta af-
stöðu sinni til vinnunnar og
skiptingu lífsgæða yfirleitt. Mikil
framleiðslugeta er í sjálfu sér
engin ávísun á bætt lífskjör og
framfarir í þeim skilningi að
auka sífellt framboð á vöru og
þjónustu er úrelt takmark. Full
atvinna eða atvinnuleysi eru af-
stæð hugtök og að vera að reikna
slíkt út í prósentum er líkast til
tóm vitleysa.
Þekking og tæknikunnátta á að
geta stuðlað að jöfnun lífsgæða,
þar á meðal vinnunnar, og
vandamálin eru fremur að þekkja
ekki sinn vitjunartíma heldur en
að auka þurfi sífellt vinnu og
framleiðslu. Gamall þankagang-
ur hæfir ekki gjörbreyttum að-
stæðum og viðhorfum tækni-
væddrar upplýsingaaldar. Meira
að segja afstaðan til hagvaxtar er
úrelt