Tíminn - 30.09.1994, Síða 6

6
Föstudagur 30. september 1994
Starf flestra þjóba oð jarövegsvernd hefur litlum árangri skilaö:
Samstarf vib bændur
er forsenda árangurs
Jarövegseyðing er vaxandi vanda-
mál í heiminum, þrátt fyrir ab
miklum fjármunum hafi verib
varib til landvemdar síbastliðin
50 ár. Tii a& árangur náist, ver&ur
a& virkja bændur og a&ra þá sem
nýta landib og skapa þær a&stæb-
ur a& þeir beri hag af því a& taka
þátt í starfinu. Um leib ver&ur
hlutverk ríkisvaldsins a& breytast.
Þetta kom fram í erindi Davids
Sanders, yfirmanns jarövegsvernd-
arsviös Matvæla- og landbúnaöar-
stofnunar Sameinuöu þjóöanna
(FAO), sem hann hélt á fundi Land-
græöslunnar og landbúnaöarráöu-
neytsins í gær. David Sanders hóf
störf hjá FAO árið 1965, en starfaði
áöur fyrir áströlsku landgræðsluna
frá 1958. Hann hefur unniö meö
ríkisstjórnum fjölmargra landa við
að greina vandamál á sviði jarö-
vegsverndar og móta tillögur um
úrbætur. Sanders hefur dvalið hér á
landi frá því á mánudag og kynnt
sér jarðvegseyðingu og landgræðslu
hér.
Athuganir á vegum FAO hafa sýnt
aö mestallt starf að jarövegsvernd,
sem unnið hefur verið í heiminum,
hefur skilað litlum árangri, þrátt
fyrir að vera óhemju kostnaðar-
samt. Ástæða þess er, aö sögn San-
ders, að rangar leiðir hafa verið
farnar til að nálgast vandann og þar
með hafa menn setið uppi með
ónýtar lausnir. Verndun jarðvegs-
ins er langtímaverkefni, en þrátt
fyrir þaö segir Sanders að fæst ríki
hafi myndab stefnu í þessum mála-
flokki til langs tíma. í flestum tilfell-
um felist starfið í því ab leysa hvert
vandamál með skammtímaaögerð-
um þegar þess verður vart.
David Sanders segir að leggja þurfi
miklu meiri áherslu á að greina or-
sök og rætur vandans en gert hafi
verið í flestum löndum. Hann segir
ab oftast sé vandamálið ekki skil-
greint fyrr en þab sé orðið augljóst,
en þegar þar er komið sögu hefur
mikið af yfirborðsjarðvegi tapast og
frjósemi landsins minnkað umtals-
vert. Aðgerbirnar, sem þá sé gripið
til, mibist oftast að því ab halda
jarðveginum á sínum stað án þess
að leitað sé að raunverulegri orsök
vandans. Oftast sé um að ræða stór-
ar framkvæmdir á vegum ríkisvalds-
ins, sem eru bæði kostnaðarsamar
og mannaflafrekar. Af þeim sökum
er í flestum löndum ekki hægt að
Skilabob kríunnar:
__ Skotveibimenn,
virbib veibibann á
- fribubum fuglum!
David Sanders.
beita slíkum aðgerðum á nógu stór
landsvæði í einu eða nógu hratt til
ab unnt sé að koma í veg fyrir að
jarðvegseyðingin haldi áfram að
aukast.
Niðurstaða Sanders er því að
bændur og aðrir þeir, sem geta haft
bein áhrif á nýtingu og ástand
lands, séu lykilaðilar þegar land-
vernd er annars vegar. Helsta orsök
jarbvegseyðingar er einmitt, að
mati Sanders, röng nýting landsins
eba ofnýting þess og því mikilvægt
ab gera sér grein fyrir því af hverju
bændur eru þvingaðir til að nýta
landið á þann hátt og hvaða leiðir
eru til úrbóta.
Um leib og aukin áhersla er lögð á
hlutverk bænda verður hlutverk
ríkisvaldsins að breytast, segir San-
ders. Ríkisvaldib á ab aðstoða
bændur við að greina vandann og
skapa abstæbur, sem hvetja þá til ab
grípa til aðgerða og nýta landið á
æskilegri hátt. Sanders leggur
áherslu á að bændur verði að sjá
fram á að þeir muni hafa hag af
starfinu, til að árangur náist. Hann
vill að bændur finni sjálfir þær
lausnir, sem við eiga á hverjum stað
og þjóna þeirra hagsmunum.
Hlutverk ríkisvaldsins á einnig að
vera að upplýsa almenning um
jarbvegseyðingu og landvernd og
veita ráðgjöf og þjálfun bændum og
öbrum, sem starfa að þessum mál-
um.
Að lokum á ríkisvaldib að móta
langtímastefnu og framkvæmda-
áætlun í landvernd og landgræðslu
á Iandsvísu. Slík áætlun myndar
ramma utan um löggjöf, fram-
kvæmdir og fjárveitingu til þessa
málaflokks.
Nánari útfærsla á stefnunni á hins
vegar að fara fram á hverjum stað
fyrir sig í samráði við íbúa svæðis-
ins. ■
Hóf-
semi
I. Vib könnumst mörg við stað-
hæfinguna um að meðalhófið sé allra
best; líklega er sú speki jafngömul
grískum heimspekihugleiðingum eða
eldri en það. Þessi viska hefur ekki ris-
ið hátt á þeim 1-2 öldum sem kapítal-
isminn hefur verið ráðandi um þró-
un samfélaga jarðar. Vöxtur hag-
kerfa, aukinn hagnaður, hraðari
tækniþóun o.s.frv. eru hlutar af sjálf-
um innviöum og drifkrafti þess hag-
og stjórnkerfis sem við búum við.
Flestum finnast þetta sjálfsögb atriöi,
allt að því „lögmál". En margt bendir
til þess að kapítalisminn sé ófær um
að setja jaröarbúum rétta ramma ab
lífinu.
II. Enginn getur neitað því að kap-
ítalisminn hefur fært ríkidæmi og
hagsæld til stórra landsvæða, þjóðar-
hluta eða stétta og getið af sér stór-
virkt og tæknivætt samfélag. Á sama
hátt getur enginn litib fram hjá rán-
yrkjunni, umhverfisspjöllunum og
misskiptingu aubs og valda, eba af-
neitað vandkvæðum þriðja heimsins
sem er aðallega hópur fyrrum ný-
lendna og undirstaða undir miklu
ríkidæmi flestra iðnríkja. Menn
UM-
HVERFI
Ari Trausti
Gubmundsson
jar&e&lisfræ&ingur
Vib getum stórlega dregib úr notkun einnota umbúba.
spyrja sig þá ab vonum: Getur vöxt-
urinn haldib áfram? Getur vaxandi
fólksfjöldi og fátækt í suðri og aukinn
lúxus og hagsæld í norðri enst um
aldir? Ber jörðin þessa gegndarlausu
neyslu og stórframleiðslu? Nei, segja
stjórnmálamenn og hagfræbingar í
iðnríkjunum, að vísu lítill hópur.
Þeirra á meðal verða til hugtök eins
og „sjálfbær nýting náttúrunnar" og
„niðurskurbur neyslu".
III. Erfitt er ab fóta sig í flóknum
heimi hagsmunatengsla og fjármála.
Hættumerkin eru þó margvísleg og
menn uppgötva að auðlindir em tak-
markaðar og umhverfisþættir flestir
samtengdir. Þegar þess er gætt að
meðaljón í Bandaríkjunum þarf núna
200 milljónir lítra af fersku vatni á 80
árum ævinnar, 20 milljónir lítra af
bensíni, 10.000 kg af stáli og steypu,
trjáafurðir 1000 stórra trjáa og skilar
40-50 tonnum af sorpi, þá er vissu-
lega erfitt að horfa til framtíðar. Allir
hinir sömu ættar, þ.e. 5 milljarðar
manna sem jörbina byggja, geta vart
gert sömu kröfur. Auðlindir jarðar
entust þá varla einn mannsaldur.
IV. Vandi vaxandi neyslu og stöð-
ugs hagvaxtar verður ekki leystur í
þessum pistli né heldur innan
ramma hag- og stjórnkerfa, sem
byggja einungis á gildum hagnaðar í
krónum einum talið og skammtíma-
hag. íbúar þriðja heimsins eiga sömu
heimtingu á því ab lifa eðlilegan
meðalaldur heilbrigbra manna og
geta sinnt áhugamálum sínum og af-
komendum eins og meðalíslending-
urinn. Hann sjálfur á aftur heimtingu
á að geta tryggt sjálfum sér og afkom-
endunum giftusamlegt líf, hreint
umhverfi og þægilega framtíð. Þessar
kröfur verður erfitt að samræma, en
það er þó verk ab vinna á svibi stjórn-
mála og hagfræði, náttúrufræði og
menningar, og það ekki síðar en þeg-
ar í stað. Reikna má meö því að
næstu áratugir verbi einmitt vett-
vangur þeirrar baráttu ög erfiðu átaka
og ákvarðana sem þarf til að snúa við
blaðinu. Gömlu gildin um hófsem-
ina og nýju hugmyndirnar um sjálf-
bæra nýtingu og skaölaust líferni eru
vel umhugsunar virði, enda vafalítið
efni í endurskoðaðar stjórnmála-
kenningar. Stríð vegna auðlinda eða
annarra gæða eru því miður jafn fyr-
irsjáanleg eins og takmörkun auð-
lindanna, ef ekkert er að gert í tæka
tíð.