Tíminn - 29.12.1994, Blaðsíða 10

10
Wímmu
Fimmtudagur 29. desember 1994
Siguröur Siguröarson:
Vemdum hreinleika íslenskra
Samningamenn okkar, stjórnmála-
menn, verslunarráð, neytendasam-
tök og aðrir sem ráða því hvað sam-
ið er um eða hafa veruleg áhrif á
það í krafti stærðar og aðstöðu, hafa
ekki hugsað þessi mál til enda. Að
öðrum kosti hefur þá vantað vitn-
eskju og vanmetið hættuna. Þeir
mega ekki vegna fáfræði fórna
heilsu íslenskra dýra fyrir aðra hags-
muni, sem óljóst er hverjir eru og
hve miklir. Hefur ekki gleymst aö
draga eitthvað frá gróðanum, sem
menn töldu verða af innflutningn-
um? Hvað meö tilkostnað og afleið-
ingar? Ætli það sé auðvelt að meta
það allt til peninga?
Sumar íslenskar dýrategundir,
eins og hesturinn, kýrin, sauökind-
in, geitin og hundurinn, eru ein-
stæðar í heiminum og dýrmætar
sem slíkar. Flestir munu samþykkja
þetta við það eitt að sjá eða heyra
þessar dýrategundir nefndar. Við-
skiptasamningar við útlönd, sem
tryggja hag okkar, eru sjálfsagðir og
ég styð stjórnvöld til §óðra verka
sem embættismaður. Eg hlýt þó
sem sérfræðingur í smitsjúkdómum
að mótmæla því harðlega að þann-
ig sé gengiö frá samningum að það
stefni í voða heilbrigði íslenskra
dýra og byggðinni í landinu. EES-
samningurinn er hættulegur heilsu
allra íslenskra dýra og þar með ís-
lenskum landbúnaði, einkum það
þó sem enn á eftir að koma fram.
Þaö er ekki víst að við fáum frest
fram yfir 1995, þegar endurskoðun
á að fara fram í þeim tilgangi aö
auka enn frjálsræði í flutningum.
GATT- samningurinn mun ganga
enn lengra. Hvað kemur þessi
hætta við marga íslendinga? Svar:
Alla dýraeigendur á íslandi. Hver er
f jöldi þeirra?
Sumir halda því fram að land-
búnaðurinn sé baggi á þjóðinni,
best væri að leggja hann niður að
mestu eða öllu leyti. Vita þeir, sem
þetta segja, að 15-17 þúsund manns
hafa atvinnu af landbúnabi og
þjónustu við hann? Þab þýðir ab
50- 60 þúsund íslendingar lifa á
landbúnaði beint og óbeint eða 1 af
hverjum 5 íbúum landsins. Sjálf-
sagt eru þeir fleiri, ef metin væri öll
óbein þjónusta og tengsl. Það hefur
verið áætlað, ab 3000 séu atvinnu-
lausir nú vegna samdráttar í land-
búnaði. Illa gengur sjávarútvegur-
inn líka, að sagt er. Geta þeir, sem
hrekjast frá landbúnaði, fengið
önnur störf og arðbærari? Nei. Út
um allt land eru þéttbýlisstaðir,
sem nærast á landbúnaðinum að
hluta eða alveg. Þeir standa tæpt
margir hverjir og þola illa frekari
skerðingu.
Á hverju eiga íslendingar að lifa
eða fá peninga til ab kaupa hinar
ódýru innfluttu vörur? Hvað með
alla óhamingjuna sem fylgir því aö
vera hrakinn frá starfi og eignum?
Er þab ekki ójafnabarmennska ab
setja einn á, en fórna öðrum án
haldbærra skýringa og bóta? Vantar
þá menn ekki yfirsýn sem ætla ab
leysa efnahagsvandann meö því að
veikja eða brjóta af tómu gáleysi og
leggja í rúst undirstöðuatvinnuveg
eins og landbúnabinn?
Hormónamafían í
Evrópu
Hér á landi eru fúkkalyf alls ekki
notuð í fóðri nema til lækninga.
Undantekning eru þó hníslalyf
fyrstu vikur af ævi alifugla til að
haida í skefjum hníslum. Skárri
lausn er ekki fundin enn. Vaxtar-
hvetjandi efni eru ekki notuð.
Hormónar eru eingöngu notaðir í
lækningaskyni hér á landi. Þrátt
fyrir bann við notkun hormóna til
ab auka vöxt og afköst í framleiöslu
og keppni er ekki bannað að selja
þá í Evrópu. Ólögleg notkun þess-
„Fómum ekki heilsu ís-
lenskra dýra fyrir hcepna
hagsmuni. Þeir, sem
brjóta niður traustar og
nauðsynlegar vamir gegn
smitsjúkdómum með því
að samþykkja stóraukinn
innflutning á landbúnað-
arvömm, em að svíkja
alla dýraeigendur á ís-
landi."
ara efna er orbin mjög útbreidd. Á
sumum svæðum þar er talið að 80%
nautakjöts séu framleidd meö
hormónafóðri og í einstaka löndum
10-20% alls nautakjöts. Það er þó
hægara sagt en gert að líta eftir því
sem er ólöglegt og því undir yfir-
borðinu.
Að undanförnu hafa birst í fræði-
ritum greinar um vaxtarhvetjandi
hormóna í kjötframleiðslu. Sér-
hönnuð naut þyngjast uin 2,5 kg á
dag í stað 1 kg, sem er venjulegt.
Meb tæknibrellum eru kýr, svín,
alifuglar og fleiri tegundir píndar til
afurða, en það eykur verulega álag-
ib, veikir heilsuna og styttir líf
þeirra. Til þess að draga úr sjúk-
dómum, sem annars myndu sækja
á, er fúkkalyfjum blandað í fóðrib.
Nýlega kom út bók í Belgíu á veg-
um Evrópska sambandsins sem
heitir „Hormónamafían". Þessi ma-
fía er lítið betri en sú ítalska, notar
sprengjur og skotárásir til að ógna
þeim sem eiga að votta „rétt" um
gæði afuröanna. Hún dreifir horm-
ónablönduðu fóbri um Evrópu. Gíf-
urlegur hagnaður er af þessu, enda
rakar „mafían" saman gróba. Fram-
leiðslukostnaðurinn lækkar vissu-
lega líka og vöruverðib. Allir græða
ab því er virðist. Til þess er leikur-
inn gerður. En hvab fá neytendur
fyrir lægra vöruverð? Hæpna og
jafnvel hættulega vöru.
Þessi efni eru í kjöt- og mjólkur-
vörum, en erfitt er að finna þau, þar
sem mafían er stöbugt á undan
rannsóknarstofunum með nýjar
efnasamsetningar. Þetta er vitan-
lega dýraníðsla, sem flestir hér á
landi fyrirlíta ennþá sem betur fer.
Menn vilja ekki að slíkar aðferðir
verði teknar upp á íslandi. Horm-
óna- og fúkkalyfjaafurðir eru í sum-
um tilfellum lífshættulegar heilsu
manna. Fúkkalyf eru viðsjál fyrir þá
sem hafa ofnæmi gegn þeim, jafn-
vel í örsmáum skömmtum. Horm-
ónaáhrifin eru verst fyrir börn og
unglinga, trufla kynþroska og
breyta vexti og rödd.
Framleibsla mat-
væla er dýrari hér
en annars staöar
Fáar, ef nokkrar, atvinnugreinar
hérlendis hafa hagrætt meira en
einmitt bændur. Unnið er að því að
lækka framleiðslukostnaðinn enn
frekar og bæta meðferð dýra hér á
landi. Forsenda lífrænnar fram-
leiðslu, sem við viljum stefna að, er
gób meðferð dýra og lands. Þótt
aukinn kostnaður vegna dýra-
verndar vinni gegn lækkun verðs á
matvælum, vilja menn kosta því til.
Ný lög um dýravernd, sem verið
hafa lengi í undirbúningi, taka gildi
í júlí nk. Þökk sé þeim, sem ráku
það áfram. Lög um búfjárhald voru
sett 1991. Verið er að setja reglur
um aðbúð og mebferð einstakra
dýrategunda eftir þessum lögum.
Til fátækra landa með ófullkomið
eftirlit eru sendar lélegar vörur. Við
höfum fengið þannig dýrafóður og
ýmsar aðrar vörur. Ódýr erlend
matvæli, sem ýmsir aðilar berjast
nú fyrir ab fá að flytja til íslands,
eru oft framleidd í tækni- ög lyfja-
væddum verksmibjum. Þar er nær
ekkert samband milli manns og
dýra og þau eru knúin til hins ýtr-
asta í framleiöslu. Dýraverksmiðjur
af því tagi hafa sætt réttmætri gagn-
rýni dýravemdarfólks. Við erum
reyndar ekki alveg saklaus, hvað illa
meðferð á dýrum varðar, þótt
hvergi séu hér mjög stór bú á er-
lendan mælikvarða.
Búskaparabstæður eru erfiðari
hér á landi en í suðlægari löndum.
Veðráttan er köld og mislynd og
ógn stafar af hruni húsa í jarb-
skjálftum. Því eru öll hús dýrari í
byggingu hér en annars staðar.
Hýsa þarf sauðfé og nautgripi lengri
tíma hvern vetur en sunnar í Evr-
ópu. Jörðin er áburðarfrek vegna
kulda á sprettutíma. Þessum ytri
skilyröum verbur ekki breytt. Til-
kostnaður verður því alltaf meiri
við landbúnab hér en í samkeppni-
slöndum okkar, hvernig sem farið
er að. Það er dýrt að vera íslending-
ur, en þab er þó sannarlega þess
virði. Á verðlagi landbúnabarvara
og ýmissa vara, sem framleiddar eru
hérlendis, sést að við búum í erfiðu
landi. Þab er þó óumdeilt ab stöb-
ugt þarf að eiga sér stað hagræðing í
framleibslu matvæla. Hún er í
gangi, þótt hægt fari, og vöruverb
er að lækka. Þab má þó ekki felast í
því ab taka upp notkun hormóna
VETTVANGUR
og lyfja í fóðri og níðast á dýrunum.
Að pína fram breytingar undir yfir-
skini hagræöingar jafngildir því að
leggja af landbúnað á stórum svæð-
um og margfalda atvinnuleysib.
Hagræða þarf þannig að gæðum af-
urðanna verði ekki spillt og að at-
vinnugreinar séu ekki lagðar í rúst
meb fruntalegum aðgerðum. Það
gerist ef farib yrði eftir kröfum
þeirra gapuxa sem heimta lítt heft-
an eða óheftan innflutning.
Þótt íslendingar búi við hreint
land, heilbrigb dýr og nær ómeng-
aðar afurðir, er ýmislegt sem þarf að
lagfæra. Óhreinlæti, þrengsli og
loftleysi í peningshúsum þekkist
hér á landi. Úr því er nauösynlegt
að bæta. Meiri hætta er á sjúkdóm-
um við þannig skilyröi. Það er úrelt
viðhorf að leysa sjúkdómavanda
stöbugt með lyfjum, þótt lyf geti
verið nauðsynleg til að stöðva sjúk-
dóma. í stað þess á að bæta aðbúð,
laga fóðrun og auka hreinlæti. Fyrir
kemur að dýr séu vanfóðruð. Þab
minnkar hagkvæmni í búskap og
spillir afurðum. Víða vantar skýli í
högum fyrir hross sem ganga úti.
Ormasýking er algeng í hrossum og
öðrum tegundum, jafnvel lífs-
hættuleg. Úr þessu er hægt að bæta
með jafnri og góðri fóörun, skipu-
lagi á beit og skynsamlegri notkun
ormalyfja. Líðan holdlítilla, oft
ormaveikra hrossa úti í misjöfnum
veðrum er slæm. Ef skjólleysi bætist
viö, er mebferðin brot á lögum guðs
og manna. Meðferð dýraverndar-
mála situr oft á hakanum í dóms-
kerfinu, því mibur. Úrbætur eru á
döfinni með stuðningi af nýjum
dýraverndarlögum.
Aðalregla hér á iandi er sú að gefa
ekki lyf nema veikindi komi upp.
Lyfjanotkun má minnka frá því
sem nú er meö betri abbúð dýra,
markvissari fóðrun og auknu hrein-
læti. Vegna aukinnar samkeppni
freistast sumir til að hafa of þröngt
á dýrum, en það eykur smithættu.
Vib þurfum að gæta okkar. Salmon-
ellur, sem geta valdið alvarlegum
sjúkdómum í fólki, finnast hér á
landi í matvælum. Stundum er kjöt
kjúklinga og svína mengaö þeim
sýklum, þótt í mun minna mæli sé
en víðast hvar erlendis. Níu af tíu
sýkingum, sem skráðar eru í fólki
hér á landi, hafa menn fengið í sól-
arlöndum en ekki af menguðum
matvælum hér. Svipað ástand er í
Svíþjóð, en Svíar standa fremstir í
baráttu gegn salmonellasýkingum
og hafa náð verulegum árangri, sem
við stefnum einnig að. Til saman-
burðar er England. Þar eru níu af
hverjum tíu sýkingum heima-
fengnar. Englendingar hafa gefist
upp á því ab uppræta þá tegund
salmonellu sem leggst á eggjastokk
hænanna og finnst í eggjum. Sú
tegund hefur aldrei fundist í
hænsnum hér. Komiö hefur verið á
ströngu og reglubundnu eftirliti
hérlendis, sem framleiöendur kosta
sjálfir.
Margt er á réttri leib hjá okkur,
þótt hægt gangi. Sauðfé og hrossum
hefur til dæmis fækkab verulega á
afréttum landsins. Vaxandi skiln-
ingur er á því að hlífa þurfi landinu
á ýmsum stöðum og bæta fyrir
landeyðingu vegna ofbeitar á liön-
um árum og öldum, þótt önnur
eyðingaröfl eins og veðrátta og eld-
gos hafi verið mun stórfelldari.
Landgræðslan vinnur nú að þessu í
góðri samvinnu við bændur og
annaö áhugafólk. Það er vænlegast
til árangurs. Þessi starfsemi mun
eflast á næstu árum.
Verum sjálfbjarga
um ómengub úrvals
matvæli
Slökun á innflutningsreglum
mun verða til þess að gera tollgæsl-
unni erfiðara fyrir að líta eftir og
stöðva óheppilegar og hættulegar
vörur. Eftirlit mun veröa sýndar-
mennska ab hluta til vegna þess
hve við erum vanmegnug og mögu-
leikarnir margir til að skjóta undan.
íslendingar, sem vilja eðlilega
græba á innflutningi, sjást ekki fyr-
ir í óþjóölegri baráttu sinni fyrir
„frjálsum" flutningum. Þeir leita á
náðir útlendinga til að brjóta á bak
aftur eðlilegar varnir. Smitsjúkdóm-
um í búfé mun fjöiga hér á landi
vegna þess hve dýrastofnar standast
illa ný smitefni. Þá yrbi ímynd ís-
lenskra afurða spillt. Þaö forskot,
sem við höfum til framleiðslu
ómengabra og lífrænna afurða,
mun tapast. Lítt eða ekki heftur
innflutningur á mjólkurafurðum,
kjöti o.fl. mun þegar á heildina er
litib spilla þeim mat sem lands-
menn neyta, vegna þess hve meng-
un er algeng og lítt viðráðanleg
víða erlendis.
Fjölmörg dæmi eru þekkt erlend-
is um smitburð með matvælum.
Eitt dæmi skal nefnt hér. Fyrir fáum
árum tók belgískur ferðamaður
pylsu heim meb sér úr sólarlanda-
ferð á Spáni. Honum líkaði ekki
bragðið þegar heim kom og gaf
granna sínum pylsuna. Sá bjó vib
svín og þau fengu pylsuna.
Skömmu síðar fengu þau óþekktan
sjúkdóm. Þetta reyndist vera afrík-
Seinni grein
afurba
önsk svínapest. Til þess ab stöbva
sjúkdóminn þurfti auk annarra ráða
að lóga um 500 þúsund svínum.
„Það smáa er stórt í harmanna
heim."
Við tökum mikla áhættu meb
þeim samningum, sem nú er verib
ab gera. í EES-samningnum er
ákvæði um endurskoðun árið 1995
til að auka frjálsræðið enn meira.
Viö komumst ekki fram hjá því. Þá
mun hættan aukast enn. Við mun-
um enga burði hafa til að verja okk-
ur nógu vel næsta áratug, vegna
þess að skilning vantar og þar með
fjármagn til að byggja upp öflugar
varnir, er dugi til að draga úr hættu,
sem EES- samningurinn og fyrir-
hugaöir samningar hafa leitt yfir
okkur og munu gera. Kostnaburinn
er miklu meiri en reiknab hefur ver-
ið með. Vegna samninganna mun-
um við þurfa ab verjast með sama
hætti og áformað er á hinum Norð-
urlöndunum, en með þeim mun
meiri útgjöldum sem við erum
smærri. Þótt þeirra varnir séu marg-
brotnar, hafa dýralæknar þar sömu
áhyggjur um gagnsleysi varnanna
og við. Engin próf eða aðrar aðferð-
ir koma í stab þeirrar varkáru og ör-
uggu stefnu sem beitt hefur veriö í
áratugi varðandi innflutning á lif-
andi dýrum og afurðum dýra.
Við þurfum á næstunni að svara
mikilvægri spurningu. Svarið skipt-
ir miklu fyrir umhverfi okkar og líf
á þessu landi í náinni framtíð: Vilj-
um vib nýta landið til landbúnað-
arframleiðslu á skynsamlegan hátt,
vera sjálfbjarga um úrvals matvæli
og hafa möguleika á lífrænni fram-
leibslu til útflutnings? Eöa eigum
við heldur að hætta landbúnaði að
miklu leyti og flytja inn í stórum
stíl misgóöar, ódýrar erlendar af-
urðir, vafasamar fyrir umhverfið og
heilbrigbi manna og dýra. Við yrð-
um þá að búa okkur undir stórfellt
atvinnuleysi fólks í kaupstöðum og
þorpum hring í kringum landið, en
þau myndu hrynja eitt af öðru.
Margir þéttbýlisstaðir lifa að hluta
eba að öllu leyti á landbúnaði og
þjónustu við hann, fleiri en sést í
fljótu bragði. Áætlab hefur verið að
það sé fimmti hver íslendingur,
jafnvel fleiri þegar allt er talið. Ótal-
in er óhamingja þúsunda manna
sem hrekjast frá verðlausum eign-
um sínum í atvinnuleysi. Ab und-
anförnu höfum vib séb slíkt gerast í
vaxandi mæli af lítt viðráðanlegum
orsökum. Við ættum þó að geta
haft áhrif á þetta eða afstýrt því, ef
vilji er fyrir 'nendi.
Ég vona að augu manna séu að
uppljúkast. Taka þarf tillit til þess
hve íslenskir dýrastofnar eru vib-
kvæmir fyrir nýjum smitefnum,
sem örugglega munu flytjast hing-
að við aukinn innflutning á alls
konar vörum úr dýraríkinu. Enginn
vegur er ab tryggja að þær séu laus-
ar við smitefni; sýklalyf, hormóna
og önnur óæskileg eða hættuleg
efni, hvaða ráðum sem er beitt. Ef
landbúnaðurinn dregst verulega
saman eða hrynur, verður atvinnu-
leysi mun meira en menn halda yf-
irleitt. Fæða landsmanna veröur
ekki eins heilnæm og hún hefur
verib og gæti orðið. Það mun hafa
sín áhrif á heilsufar fólksins, þegar
til lengri tíma er litið. Við eigum á
hættu ab glata forskoti sem við höf-
um nú til lífrænnar framleiðslu
matvæla. Við megum ekki horfa
fram hjá þessum mikilvægu atrið-
um vib endurskoðun EES-samn-
ingsins og í öðrum sjálfsögðum
samningum sem framundan eru.
Ábyrgu fólki getur varla verið sama
um hollustu matvæla, heilbrigði ís-
lenskra dýra og framtíð landbúnað-
ar á íslandi. Um þab snýst þetta
mál.
Höfundur er dýralæknir. Creinin birtist
upphaflega í bændablabinu Frey.