Tíminn - 03.01.1995, Blaðsíða 5

Þri&judagur 3. janúar 1995
fWBÍiW
5
Af mannauönum rís
allur annar auöur
\
Forseti íslands, Vigdís Finnbogadóttir.
Góðir íslendingar,
góðan dag oggleðilegt nýtt ár.
Við áramót þökkum við
landsmenn hver öðrum
samferð á liðnu ári og
óskum þess af alhug að farsæld
megi fylgja okkur á hinu nýja.
Þessu sinni er ofarlega í huga að
á nýliðnu ári var efnt til hátíðar
sem lengi verður í minnum
höfð í tilefni af hálfrar aldar af-
mæli Lýöveldisins íslands. Enda
þótt svo óheppilega hafi tekist
til að ekki komust allir þeir til
Þingvalla sautjánda júní sem
þar vildu vera, er verðugra að
minnast þess sem vel tókst. Það
var ógleymanlegt að líta yfir
vellina þennan dag, sjá þá þétt-
skipaða fólki, sem naut þess
fölskvalaust að vera saman í
vorþeynum. Það yljaði og var
örvandi í senn aö vita af öllum
þessum einstaklingum, og öðr-
um um allt landið, sem þennan
dag vissu svo gjörla að þeir áttu
samstöðu í lífinu; að þeir nutu
hlýju hver af öörum á vegferð
sinni og í vonum sínum, að þeir
voru sameinaðir í virðingu fyrir
dýrustu eign okkar allra: land-
inu og að vera sjálfstæð þjóð
með eigin rödd og rétt í samfé-
lagi þjóðanna. Hér sem svo oft
endranær skynjuðu menn að
við eigum hvert annað að á ís-
landi með þeim hætti sem fáar
þjóbir abrar þekkja. Það megum
viö þakka fámenni þjóðarinnar
sem styrkir okkur í vitund um
þab hver við erum.
En um leið og vib íhugum
samstöðu okkar og þjóðerni
hljótum vib líka að gera okkur
grein fyrir hinu, að aldrei fyrr
höfum við verið jafnáþreifan-
lega tengd öbrum þjóðum, jafn-
augljós hluti hins alþjóblega
samfélags. Hér birtist okkur ein
af mörgum þversögnum okkar
tíma, sem heimskunnur fram-
tíðarfræöingur, John Naisbitt,
fjallar um af skarpskyggni í ný-
útkominni bók, sem nefnist
„Alþjóbaþversögnin". Þar bend-
ir hann reyndar á íslendinga
sem fróölegt dæmi um þjóð er
verji og verndi tungu sína og
hefur greinilega hrifist af því
sem hann var fræddur um hér á
landi fyrir ekki alllöngu. Ein af
staðhæfingum þessa fræðings
um nútímann og framtíðina er
svohljóðandi:
„Hagstjórn heimsins verður
sífellt alþjóðlegri og smám sam-
an mun og margt annað fara í
sömu átt. En jafnframt verður
hib átthagabundna enn mikil-
vægara — og er þar komið ab
enn einni þversögn sem er mik-
ilvægur þáttur í alþjóbaþver-
sögninni: Því alþjóölegri sem við
verðum, þeim mun átthagabundn-
ari verður hegðun okkar."
Þetta þykir okkur sem trúum á
góða framtíð íslands og íslend-
inga góð tíðindi. Jafnframt er
ljóst að alþjóðavæðingin leggur
okkur miklar kvaðir á herðar.
Við verðum meöal annars að
kosta kapps urn að gera kom-
andi kynslóöir mæltar á sem
allra flestar tungur, þar með
talið málfæri stæröfræðinnar,
og veita þeim þannig greiðari
aðgang að fjölþættu erlendu
samstarfi. Mikilvægt er hverja
stund að gæta þess ab ensk
tunga — sem reynist svo áleitin
— verði þó ekki alltof áhrifa-
mikil í íslenskri hugsun og tján-
ingu. í því ljósi sýnist brýnt að
fyrsta erlenda málið sem kennt
er í íslenskum skólum sé ein-
hver önnur tunga, svo sem mál
einhverrar bræöraþjóðar okkar
á Norðurlöndum, sem ætíð
verður mikilvægt að halda sem
nánustum tengslum við. En um
leiö verðum við líka að leggja
ofuráherslu á að styrkja og efla
móðurtunguna, þennan stór-
kostlega lykil að sérkennum
okkar, minningum okkar og
arfi, jafnt sem þekkingu í samtíð
og framtíð. Hún er einn megin-
þráðanna sem spunnir eru í
þann vef sem gerir okkur að
þjóð.
Island, farsœlda-frón og hag-
saelda hrímhvíta móðir, kvað
Jónas. Það er vert ab taka eftir
því, að í þessari lýðhvöt sinni
skilur skáldið ab farsæld og hag-
sæld eru tvö sjálfstæð hugtök.
Það sýnist mikil tíska á okkar tíð
að tala um hagsældina og þá
helst í einföldum reiknings-
dæmum. Allt þarf, ef vel á að
vera, að skila sjáanlegum hagn-
aði, stuðla ab auknum hagvexti.
En vib mættum einnig leiba
hugann að því, að sönn farsæld
rís ekki sjálfkrafa upp af slíkri
hagsæld. Til að hvort tveggja
megi vera til og dafna þarf öðru
fremur að sinna mannverunni
sjálfri, ekki síst þeim sem eru að
búa sig undir lífið, og huga sem
best til framtíöar að þeirri virku
og lifandi menntun sem eflir
hvem einstakling til þroska,
þeirri þekkingu sem gerir hverj-
um og einum kleift að leysa far-
sællega sérhverja þraut, hvort
heldur við framleiðslu varnings
eða í menningarlífi.
Við eigum góðar auðlindir; að
sjálfsögðu verður aldrei um of
brýnt fyrir mönnum aö gæta
þeirra sem best. En alltof oft
virðast menn tala um þessar
náttúrlegu auðlindir sem upp-
haf og endi alls. Þó þarf ekki að
skyggnast um lengi á
heimskringlunni til að sjá, að
ekki er alltaf samhengi milli
auðlindaeignar af því tagi og
velmegunar. Þjóðir sem fáar
auðlindir eiga , eins og Danir
eða Hollendingar, hafa náð
langt í hagsæld og farsæld án
þess ab geta gengið í hefð-
bundna auðlindasjóði og sótt
sér í hnefa. Og innst inni vitum
við líka öll að notkun okkar á
arðbærum náttúruauðlindum er
löngu komin að ystu mörkum,
ef ekki út fyrir þau.
í raun eiga þær tvær þjóðir
sem hér voru nefndar, eins og
allar aðrar þjóbir, eina auðlind
sem aldrei þrýtur heldur bein-
línis eflist og styrkist, sé henni
sinnt af einarðri ræktarsemi.
Þessi uppspretta er mannauður-
inn. Ræktarsemi við þann auð
er mikilvægari en allt annað,
því af þeim auði vex allur annar
auður. Hugvit og þekking eru
þættir sem verða þyngri á met-
unum með hverju árinu sem
líður, og ræktun hugvits og
þekkingar er um leið efling
þeirrar auðlindar sem fólgin er í
mannauðnum. Ekki skal heldur
litið fram hjá því, að með mikil-
vægri þekkingu, sem er svo
margþætt í nútímanum, fær
verndun sérstæörar þjóðmenn-
ingar okkar byr í segl, því þekk-
ingin vill engu gleyma.
En sjaldan fær þjóðfélagið aö
lifa einvörðungu við framtíðar-
drauma, hversu raunhæfir og
aðkallandi sem þeir virðast. At-
vinnuleysi hefur þegar oröið sá
Ávarp forseta
íslands,
Vigdísar Finn-
bogadóttur,
1. janúar 1995
vandi í landi okkar sem ekki
verður hjá komist að horfast í
augu við. Öllum er okkur ljóst
hvílík sóun þaö er á mannauðn-
um, — það lítillækkar einstak-
linga, það sundrar þjóbinni. Og
síst má það gleymast að öll ber-
um við samábyrgð á því at-
vinnuleysi sem við búum við á
íslandi. Samúð okkar og skiln-
ingur er ríkur og við hljótum ab
geta tekið enn betur á til að
vinna á því bug.
Aldrei fyrr hefur tæknin
sýnt okkur jafnmarga
möguleika og um þessar
mundir. Stundum er talað um
þekkingarsprengingu sem orðið
hafi á liðnum ártatugum. Nú
blasir við okkur ný sprenging í
þekkingarmiðluninni. Á ör-
skotsstundu komumst viö í
samband við upplýsingabanka
um allan heim, getum leitað
okkur fróöleiks frá fyrstu hendi,
hvort sem við erum skólafólk á
Kópaskeri eöa í Króksfjarðarnesi
eða starfsmenn í Reykjavík eöa á
Raufarhöfn. Allur heimurinn
liggur fyrir fótum okkar. í þess-
um efnum þarf hvorki ab há
okkur einangrun né fámenni.
Það er ekki spurt um fjöldann
sem myndar þjóð, heldur hverj-
ir eru kostir þessarar þjóbar,
hvar er hún stödd á þekkingar-
vegi, hvað kann hún, hvað get-
ur hún gert?
Tæknin sem er að halda inn-
reið sína er svo ævintýraleg að
henni verður naumast lýst í
orðum. Kannski segir það eitt-
hvað ef ég nefni ab geisladiskur
fyrir tölvu, jafnstór hinum sem
flytur okkur tónlist, getur
geymt allt að 200.000 blaðsíður
af texta, ef ekki er sett á hann
annað efni. Þaö myndi líklega
jafngilda því að ævistarf Hall- •
dórs Laxness kæmist tíu sinnum
á einn disk.
í útlöndum er þegar búið að
gefa út mikið námsefni og fróð-
leiksefni á slíkum geisladiskum,
og er þar blandað saman texta,
hljóði, kyrrum og lifandi mynd-
um, ásamt línuritum og skýr-
ingarefni. Enn sem komib er
eigum viö engan íslenskan upp-
lýsingadisk. Þar er verk að
vinna, því varla unum við því
ab ungir íslendingar þurfi að
leita sér allra nýjustu upplýsing-
anna á erlendum málum þegar
fram líða stundir.
Erlendir forystumenn á ýms-
um sviðum hafa á undanförn-
um mánuðum fullyrt að það
sem ráða muni úrslitum varð-
andi velgengni einstakra þjóða í
harðnandi samkeppni á kom-
andi árum verði menntun
þeirra og þekking. Mitterrand,
forseti Frakklands, skoraði nú á
haustdögum á alla stjórnmála-
flokka landsins að setja
menntamál í öndvegi þegar
stefnan yrbi mörkuö fyrir næsti£
kosningar. Hlibstæða áskorun
ber ég nú fram gagnvart íslensk-
um stjórnmálamönnum og bið
þá að bera menntunina sérstak-
lega fyrir brjósti, svo kunnátta
okkar um haf og land, um
vernd og nýtingu sjávar, um
uppgræðslu lands og ræktun
bústofna, og um margbrotiö
völundarhús tækninnar, megi
verða kunn um allan heim svo
til verði vitnað.
En vitanlega gildir enn sem
fyrr ab lítið stoðaði okkur að
eignast allan heiminn, ef við
látum undir höfuö leggjast að
rækta meö okkur vinarþel, sjálf-
saga og virðingu. Ég hef nefnt
það áður á þessum vettvangi og
nefni það enn, að án sjálfsaga
verða okkur flestar leiðir torfær-
ar. Og sjálfsagi rís upp af heiðar-
leika, heibarleiki rís á virðingu
fyrir sjálfum sér og öðrum
mönnum, öllu sínu umhverfi, í
einu orði sagt: á siðgæbi. Þab er
sannfæring mín að meb aga,
menntun og þekkingu, sem eft-
ir yrði tekið víða á byggðu bóli,
verði okkur allar leiðir færar, við
innri styrk íslensks þjóðfélags,
því mannauðinn erum við svo
lánsöm að eiga.
Árið 1994 var okkur ár þjóð-
minninganna. Á síbari þjóöhá-
tíðardegi þess, hinn fyrsta des-
ember, færði þjóðin sjálfri sér
einhverja glæsilegustu gjöf sem
hægt er ab óska menningar-
þjóð, Þjóðarbókhlöðu. Við þann
merka áfanga varð þjóðin vitni
að einstæöu framtaki háskóla-
stúdenta, gjörvulegrar æsku
landins, sem stóð fyrir árangurs-
ríkri söfnun í þjóðbókasjóð til
eflingar þessari miðstöð þekk-
ingar. Þess er óskandi að sem
flestir leggi leib sína í hús Þjób-
arbókhlöðunnar til að skynja
hvílíkt afl er hægt að virkja til
varðveislu menningararfs okkar
og hvílíkan styrk má sækja til
hans þegar við sækjum fram til
nýrra tíma með nýjum hug-
myndum og þeim metnaði að
vera sterk þjóð meðal þjóða,
hvað sem fámenni og öðrum
aðstæðum líður.
Góbir landar mínir. Hvert ár
ber með sér stundir gleði og
sorgar. Á liðnu ári veit ég ab
margir hafa mikils misst og á
þessum tímamótum votta ég
öllum þeim samúð mína sem
um sárt eiga að binda, um leið
og ég sameinast þeim í endur-
minningunni og þökk fyrir
samvistir við þá sem nú eru
gengnir.
í ljóðinu „Hin efstu grös" orti
skáldið Guðmundur Böðvars-
son 17. júní 1944:
Vœnti ég þess nú að litist um fold
minna feðra
fylkingin hljóða, hin burtu kallaða
sveit.
Ást hennar, lífsreynsla, fómir og
fyrirbaenir
fylgi þér, land mitt og þjóð mín, í
hamingjuleit.
En heill yður hinum, þér verkmenn
sem voryrkjur kalla!
Veldur mér fógnuði hugsun um
komandi ár:
Veit ég með stolti að starfsamar,
fómfusar hendur
stefna að því markvíst að grceða
míns fósturlands sár.
Skáldínu varð að ósk sinni.
Það vitum við 50 árum síðar. Og
nú óskum við okkur nýrra þjóð-
arafreka til framtíðar.
Ég árna okkur öllum árs og
friðar og bið Guö að blessa ís-
land og Islendinga.
■