Tíminn - 22.06.1995, Blaðsíða 8

8
inðtffttðS
Fimmtudagur 22. júní 1995
Ungir menn meö fána lúgóslavíu Titos: undirstaöan varö aldrei traust til langframa.
Frá bardögum Bosníumuslíma og Serba: á tíö júgóslavneska konungsríkisins voru þeir bandamenn.
Aö stofnun Júgóslavíu
stuölaöi fremur ótti
viö ítalska útþenslu-
stefnu og hugsanlega
sundurskiptingu
svϚisins milli nokk-
urra ríkja en eindreg-
inn áhugi á samein-
ingu suöurslavneskra
þjóöa
Meb hlibsjón af upp-
lausn „gömlu" Júgó-
slavíu ásamt meb
stríbi og ógnaröld er hætt vib
ab margir líti svo á ab stofnun
þess ríkis 1918 hafi verib hrap-
alleg mistök. Og ab vísu var
Konungsríki Serba, Króata og
Slóvena, eins og Júgóslavía hét
upphaflega, stofnab án nokk-
urs gagngers undirbúnings.
Ekki var þá heldur um ab
ræba eindreginrt og almennan
vilja til slíkrar ríkisstofnunar
mebal nokkurrar af hlutabeig-
andi þjóbum.
Um stofnun Júgóslavíu ollu
mestu tilfallandi abstæbur í lok
heimsstyrjaldarinnar fyrri.
Stööugri en Frakkar
og Rússar
I lok þess ófribar leystist keis-
ara- og konungsríkib Austurríki-
Ungverjaland upp. Síban þá hef-
ur gjarnan verib sagt sem svo ab
stórveldi þetta, sem Króatar, Sló-
venar, Bosníumúslímar og drjúg-
ur hluti Serba heyrbu undir, hafi
fyrir löngu verib orðin tíma-
skekkja, einkum vegna þess aö
þaö var margra þjóöa ríki og eng-
in ein þjóö uppistaðan í því eins
og hjá öörum stórveldum. Það
heföi því verið tré sem ekki hafi
annað legiö fyrir en aö falla viö
fyrsta högg.
En þannig var ekki almennt
litiö á málin-á síðustu áratugum
stórveldis þessa. í grannríkjum
þess á Balkanskaga, Rúmeníu,
Serbíu og Svartfjallalandi, sem og
í þeim hlutum ríkisins sem voru
byggðir rúmensku og suöurslav-
nesku fólki, viröast t.d. margir
eöa jafnvel flestir hafa helst búist
viö því aö Austurríki-Ungverja-
land stæöi enn um ófyrirsjáan-
lega framtíö.
Her stórveldis þessa, sem sam-
anstóö af mönnum allra þjóða
þess, var því trúr til stríösloka og
leystist ekki upp fyrr en um leið
og ríkiö sjálft. Þessi fjölþjóðlegi
her var raunar, þegar á heildina
er litiö, trúrri sameiningartákni
þess, keisara- og konungsætt
Habsborgara, en franski herinn
var franska lýðveldinu og rúss-
neski herinn Rómanovum í
sama stríöi.
Breski sagnfræðingurinn A.J.P.
Taylor skrifar aö aöalástæðan til
þess að „undirþjóöir" Austurrík-
is-Ungverjalands brugöu trúnaöi
við þaö hafi veriö að með því
hafi þær séð sér færi á að sleppa
úr hópi sigrabra í hóp sigurveg-
ara. Barbara Jelavich, sagnfræö-
ingur sem er aö líkindum af
júgóslavneskum ættum en starf-
ar í engilsaxneska heiminum,
virðist þeirrar skoöunar aö þaö,
sem öðru fremur hafi knúiö suö-
urslavneskar þjóöir vestan til á
Balkanskaga aö sameinast í eitt
ríki, hafi veriö ótti vib ítalska
heimsvaldastefnu.
Ospör á loforb
Vestur-Evrópuveldin höföu
verib óspör á loforö vib ítali á
kostnab Austurríkis-Ungverja-
lands til aö fá þá í stríöiö meb
sér, og ítalir heimtubu ekki ab-
eins austurrísk lönd byggö ítöl-
um, heldur og allstór svæbi
byggb Þjóöverjum og suöurslöv-
um. Er vörn miðveldanna brast
jókst meb Króötum og Slóvenum
áöur vaknaður ótti viö að þeir
yrbu aö meira eöa minna leyti
lagbir undir Ítalíu. Einnig töldu
þeir sumir hugsanlegt ab niöur-
staöan af upplausn Habsborgara-
veldis yröi aö króatískum og
slóvenskum löndum þess yröi
skipt á milli Ítalíu, Serbíu og
jafnvel Austurríkis og Ungverja-
lands.
Af öllum hlutum síst viröast
Króatar og Slóvenar hafa viljaö
komast undir ítölsk yfirráö. Og
þótt þeir væm yfirleitt frekar
hollir Habsborgurum, mun þeim
ekki hafa litist á ab lenda í þjóö-
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
ríkjum (þýsku og ungversku)
sem yröu arftakar Habsborgara.
Serbíu, sem var kappsmál aö
eignast hafnir viö Adríahaf, stóö
og stuggur af útþenslustefnu
ítala austur fyrir þaö haf.
Hugmyndir um sameiningu
Serba, Króata og Slóvena í eitt
ríki voru þá þekktar meðal þeirra
fyrir löngu og nutu talsverbar
samúöar meöal Serba, einhverrar
meöal Króata en sáralítillar meö
Slóvenum. En spurning er hve
þær hugmyndir voru teknar al-
varlega, meira aö segja af sumum
þeirra sem töldust hallast aö
þeim, og hjá flestum sat annað í
fyrirrúmi. I Króatíu beindist viö-
leitni „júgóslavíusinna" fyrst og
fremst aö því að samskipti Króata
og þarlendra Serba yrðu sem
vandræöaminnst. í Serbíu gekk
fyrir áhugi á því aö sameina serb-
nesk lönd (konungsríkin Serbíu
og Svartfjallaland og serbnesk
svæöi í ríki Habsborgara) í eitt
ríki.
Tvíveldi Króata og
Serba
Samkomulag um sameiningu
Króata og Serba í eitt ríki náöist
1917 milli nokkurra sameining-
arsinnaðra króatískra stjórn-
málamanna og Serbíustjórnar,
en báöir þessir aöilar voru þá í út-
legð og flest enn í óvissu um
stríðslok. En er Austurríki-Ung-
verjaland hrundi haustið 1918
var nýju ríki Serba, Króata og Sló-
vena komiö á fót í allmiklum
flýti, til að slá vopnin úr hönd-
um ítala og aö fyrirbyggja að
hlutar suöurslavneskra landa
Habsborgara féllu undir þjóðríki
Ungverja og þýskra Austurríkis-
manna. Óttinn viö ítali og sund-
urskiptingu leiddi til þess aö full-
trúar Króata og Slóvena áttu
frumkvæöi aö því að stofnun
.hins nýja ríkis yrði flýtt sem
mest. Það geröi aö verkum að
Serbíustjórn, sem vildi að hið
nýja ríki hefði sterka miðstjórn,
fékk því framgengt, enda þótt
fulltrúar annarra þjóöa vildu
heldur sambandsríki.
Hiö nýja ríki varð síðan nær-
fellt öll millistríösárin miöstýrt
ríki undir ættinni Karadjordjev-
ic, konungsætt Serbíu. Sú stjórn
var haröráb, sérstaklega árin
1929-34 er Alexander konungur
ríkti einvaldur. Stjórnin hafbi
flesta Serba á bak vib sig ab ein-
hverju marki og aö auki fylgi Sló-
vena og Bosníumúslíma, gegn
verulegum tilhliðrunum við þá.
En óánægjan með þaö fyrir-
komulag varð gífurleg og mest
áberandi meb Króötum, enda
voru þeir næstöflugasta þjóö rík-
isins og því í bestri aðstööu til aö
andæfa stjórninni. En þeirrar
óánægju gætti einnig t.d. meöal
Serba, sérstaklega þeirra sem
bjuggu í fyrrverandi löndum
Habsborgara.
1939 var komiö til móts við
Króata meb því ab veita Króatíu
víbtæka sjálfstjórn, mikiö til
hliöstæða þeirri er Ungverjaland
haföi í ríki Habsborgara 1867-
1918. Hér eftir skyldu sem sé
tvær „aðalþjóbir" vera í Júgóslav-
íu, Serbar og Króatar. Ómögulegt
er aö vita hvort þetta hefði geng-
ib til frambúbar, því ab á þessa
nýju skipan var hrottalegur endi
bundinn meb innrás Þjóbverja
og bandamanna þeirra 1941. ■