Tíminn - 14.07.1995, Blaðsíða 4

4
Föstudagur 14. júlí 1995
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1,. 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerð/prentun: ísafoldarprentsmiðja hf.
Mánaðaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verð í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Ótíöindi frá
Srebrenica
Nú hafa þau tíðindi gerst að Bosníu-Serbar hafa
hertekið bæinn Srebrenica og hafið brottflutning á
íbúum þaðan. Karlmönnum sextán ára og eldri er
haldið eftir undir því yfirskini að kanna þurfi
hverjir séu sekir um stríðsglæpi. Fjölskyldum er
sundrað og fólkið rekið nauðugt burt.
Þessi tíðindi eru hörmuleg, eins og aðrar stríðs-
fréttir frá Balkanskaga. Mannréttindi eru fótum-
troðin og átökin bitna á óbreyttum borgurum.
Nauðungarflutningar og þjóðernishreinsanir
hljóta að vekja óhug hjá hverjum þeim sem fylgist
með atburðarásinni í Bosníu um þessar mundir.
Með þessum atburðum hafa orðið viss þáttaskil
í átökunum þar og ástandið gerist stöðugt alvar-
legra. Srebrenica er eitt af sex griðasvæðum Sam-
einuðu þjóðanna í Bosníu, sem friðargæsluliði
þeirra var falið að vernda. Samtökin eru eftir síð-
ustu atburði í meiri vanda en nokkru sinni. Ljóst
er að Bosníu-Serbar halda ekki grið, og friðar-
gæsluliðið hefur ekki fengið styrk til að verja
hvorki sjálft sig né íbúana.
Það er ljóst að beitt er í þessu stríði jöfnum
höndum hefðbundnum stríðsrekstri og aðferðum
hryðjuverkamanna. Gíslatökur eru orðnar fastur
liður í átökunum og tilgangurinn er auðsær. Hann
er að veikja samstöðu Evrópuþjóða.
Ljóst er að áherslur Nato-ríkjanna eru ekki þær
sömu. Nýir valdhafar í Frakklandi vilja láta til
skarar skríða og endurheimta Srebrenica með her-
valdi. Bandaríkjamenn hafa viljað afnema vopna-
sölubann til Bosníustjórnar, en Bretar vilja fara
með gát. Rússar hafa einnig viljað fara með lönd-
um, en tengsl þeirra við Serbíu eru mikil. Meðan
svona gengur er borin von að Sameinuðu þjóðirn-
ar ráði nokkuð við ástandið, enda hefur yfirstjórn
þeirra á vettvangi auk þess legið undir harðri gagn-
rýni.
Fyrir Nato er ástandið vandræðalegt í meira lagi,
vegna þess að samtökin taka í raun þátt í átökun-
um undir stjórn þriðja aðila og aðgerðir þeirra
hafa litlu skilað. Þetta fyrirkomulag hefur verið
umdeilt á vettvangi samtakanna.
Stórstyrjöld vestrænna ríkja við Bosníu-Serba
gæti orðið langvinn og dregiö mikinn slóða á eftir
sér. Misjafnar áherslur þeirra ríkja sem hafa hern-
aðarmátt draga úr líkunum á árangursríkum að-
gerðum. Hlutverk gæslusveita Sameinuðu þjóð-
anna er óljóst og illa skilgreint. Þessar staðreyndir
liggja ljóst fyrir. Hins vegar versnar ástandið stöð-
ugt, og allar ömurlegustu hliðar styrjaldarátaka —
mannfall, hungur, þjóðernishreinsanir, nauðung-
arflutningar, hryðjuverk og ofbeldi — birtast um-
heiminum þessa dagana.
Ein af rótum vandans er að umboð þeirra, sem
hafa fengið það hlutverk að hlutast til um málin af
hálfu alþjóðlega samfélagsins, er óljóst. Meðan
svo er ganga Bosníu-Serbar á lagið og fara eins
langt og þeir komast. í því eru þeir staðráðnir og
næstu vikur geta orðið örlagaríkar um þróun mála
á Balkanskaga.
Heimsmet í mannréttindum
miöaö viö höföatölu
Jafnréttisbarátta kvenna hefur í
þessari viku tekið á sig hinar
kynlegustu myndir. Engu líkara
er en að þessi jafnréttismál snú-
ist fyrst og fremst um það að all-
ar konur hafi jafnan rétt á að
fara til Kína á vegum undirbún-
ingsnefndar um kvennaráö-
stefnuna í Peking. Umræöan
hefur einhvern veginn dottið í
það hjólfar eftir að ásakanir
komu upp þess efnis að einung-
is pólitískir gæðingar úr ráðu-
neytunum hefðu fengið að fara
á undirbúningsfundi í útlönd-
um. Engin eða afar fáar konur
hafa hins vegar tekið undir með
sænskum kvenréttindakonum
um að rétt væri að hætta við að
fara til Kína í mótmælaskyni við
mannréttindabrot sem þar eru
framin.
Betra ab mæta en
mæta ekki
Þvert á móti er stefnan sú aö
fara sem flestar, beint í gin
ljónsins og kenna því aö bíta
ekki. Yfirlýst er að með því aö ís-
lenskar konur mæti tugum sam-
an á ráðstefnu í Peking aukist
verulega líkurnar á að mann-
réttindi í Kína og mannréttindi
víðar í heiminum muni verða
virt, og aö þaö að fara sé því
meiri mannréttindabarátta en
að vera heima. Þær konur sem
fara til Kína eru því að leggja á
sig talsverða baráttu og fórn í
þágu mannréttinda með för
sinni og eru því einnig meiri
baráttukonur fyrir mannrétt-
indum en þær sem sitja heima.
Það er í þessu ljósi sem ber aö
skoða gagnrýni á undirbúnings-
nefndina fyrir að hleypa aðeins
pólitískum gæðingum úr ráðu-
GARRI
neytunum á fundi í útlöndum
— það er verið að skerða mögu-
leika sumra kvenna til að gerast
baráttukonur fyrir mannrétt-
indum.
Engu að síður hefur Garri
reiknað út að það er vel við un-
andi að senda aðeins 60 konur
til Kína, og eiga stjórnvöld í
raun heiöur skildan fyrir að
styrkja með almannafé svo
margar konur sem raun ber
vitni til Kínafarar.
Mikið afrek
Ef miðað er við höfðatölu, er
þetta talsvert afrek. Þannig
þyrftu t.d. Bandaríkjamenn að
senda 60.000 konur til Peking
til þess að slá út baráttugleði ís-
lendinga fyrir mannréttindum.
Slíkt munu þeir að sjálfsögðu
ekki gera og ólíklegt að nokkur
annar geri þetta.
Og hlutfallslegur fjöldi ís-
lenskra kvenna í Kína og áhrif
þeirra á Kínverjana skyldi held-
ur ekki vanmetinn. Kínverjar
munu að öllum líkindum velta
því fyrir sér að endurgjalda
heimsóknir þeirra sem heim-
sækja þá, enda er slíkt gamall
siður samkvæmt Konfúsíusi, þó
lítið sé skrifað um slíkt í rauða
kveri Maós. En ætli þeir að end-
urgjalda heimsóknina með
þeim hætti, sem væri í ein-
hverju hlutfalli við heimsókn
íslendinga, þá yrðu þeir að
senda hingað 275.000 manns.
Það er því mjög ótrúlegt ann-
að en að íslendingar séu að
setja nýtt heimsmet í þátttöku í
Peking. Og í ljósi þess að för ís-
lenskra kvenna til Peking er lið-
ur í mannréttindabaráttu þá
má í raun túlka þetta sem nýtt
heimsmet í mannréttindum
miðað við höfðatölu.
Garri
Miöbærinn og skáldin
Á sólskinsdögum eins og nú í vik-
unni er líflegt í gamla miðbænum
í Reykjavík. Gamla Austurstraeti
fyllist af fólki og margir slá sér til
rólegheita á grasbölunum á Aust-
urvelli og sleikja sólina, eða sitja á
gangstéttinni fyrir framan Café
París við öl- eða kaffidrykkju og
reyna að skapa sér suðræna
stemningu.
Miðborgin hefur sína sögu. Sag-
an er tengd því fólki sem þar hef-
ur gengiö um garða, ekki sist eftir-
minnilegum persónum.
Steinn Steinarr
Reykjavík er ekki gömul borg,
og ekki eru nema 100 ár síöan
hún var þorp. Á þessari öld fóru
sveitamenn að flykkjast til borg-
arinnar, og margir þeirra voru eft-
irminnilegir persónuleikar. Á leið
minni um miðbæinn í vikunni
sótti á mig eitt nafn, sem tengt er
miöbænum og lífinu þar, en það
er nafn skáldsins Steins Steinars.
Steinn mun fyrst hafa komiö til
Reykjavíkur um 1930, en ekki
dvaliö þar að staðaldri fyrr en ára-
tug síðar. Hins vegar er hann
kominn fram sem eitt af bestu
skáldum þjóðarinnar á stríðsár-
unum, þessum umbrotatímum í
sögu þjóðarinnar. Verk hans eru
ekki ýkja mikil að vöxtum, miðað
við marga aöra, en því þéttari í
sér. Heildarútgáfa af verkum hans
kom út árib 1964 hjá Helgafelli,
bók upp á 371 blaðsíðu, í einu
orbi stórkostleg bók.
Ég hætti mér ekki út á þann
hála ís ab skrifa um kvæbi Steins.
Þau eru þeirrar náttúm að það má
alltaf lesa þau sér til ánægju, þau
leyna alltaf á sér vegna þess hvað
þau eru margslungin. Hæst finnst
Á víbavangi
mér hann ná með kvæöaflokkn-
um „Tíminn og vatniö", sem er
með ólíkindum magnaöur og
myndríkur.
Myndir úr
miöbænum
Óbundib mál Steins er heldur
ekki mikið að vöxtum. Hann var
ekki maöur hinna miklu lang-
hunda. í ritsafni hans er aö finna
nokkrar stuttar blaðagreinar,
skrifaðar í Hádegisblaðiö, Helga-
fell, Alþýðublaðið og Þjóðviljann,
sem em hreinustu perlur og fjalla
meðal annars um lífib í miðbæn-
um á stríðsárunum. Skáldið lýsir
því sem fyrir augu ber með þeirri
kaldhæbni sem honum var lagin.
Hann stendur fyrir utan „skrúf-
hurðina á Hótel Borg" og horfir á
mannlífið, konu sitja á stéttinni
og gráta þangað til lögreglan
kemur og setur hana í tugthúsið.
Þá veltir hann fyrir sér hvers
vegna sé svona þung refsing fyrir
að gráta á íslandi. Hann stendur
úti fyrir búðarglugga á Laugaveg-
inum og horfir á tvær rottur sem
sitja þar á hangikjötslæri og halla
undir flatt. Hann veltir fyrir sér
hve „undarlegt það er meb vind-
inn í þessum bæ. Hánn stendur
alltaf í fangið á manni hvernig
sem maöur snýr sér."
Stríðsgróðann fjallar hann um
á eftirfarandi hátt:
„Þaö eru meiri lifandis ósköpin
sem allir geta þénað á þessu stríði.
Ég þekki vinnukonu subur í Hafn-
arfiröi, sem hefur fjögurhundruð
og eina krónu á mánuði fyrir utan
allt hitt, sem enginn veit um. Fyr-
ir nokkrum dögum var ég sjálfur
nærri því búinn að græöa tvær
krónur á því að vita hvar Þórsgat-
an er."
Þessar smágreinar Steins Stein-
ars komu upp í huga minn í vik-
unni er ég var að horfa á lífið í
miöbænum. Þetta varð til þess að
ég tók ritsafnið hans úr bókahill-
unni og fór að blaða í því. Víöa-
vangurinn í dag er sprottinn af
þessum hugrenningum.
Jón Kr.