Lesbók Morgunblaðsins - 07.01.2006, Side 4

4 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 7. janúar 2006
til dæmis að myndin kæmi fólki sífellt á óvart
með því að stefna í óvæntar áttir.
Spennan í myndinni byggist þannig ekki á
hefðbundnum reyfaraminnum eins og elting-
arleikjum, slagsmálum eða köttum sem hvæsa
og bregða áhorfandanum á ögurstundu. Ég vil
frekar líkja frásögninni við það að þú sért að
horfa inn um glugga hjá nágranna þínum og
sjáir hann gera eitthvað sem þú leggur ákveðna
merkingu í. Síðan slær hann kannski allt í einu
konuna sína. Þér bregður auðvitað og færð við-
bjóð á manninum og blótar í hvert skipti sem þú
sérð hann. En stuttu síðar kemstu að því að
hann er leikari og hann hafi verið að æfa hlut-
verk. Hugmynd þín um manninn og heimurinn,
sem þú hefur búið til í kringum þetta eina atvik,
hrynur og þú þarft algjörlega að byrja upp á
nýtt. Það sama gerist í frásögn myndarinnar,
hún er alltaf að gefa eitthvað í skyn sem síðan er
dregið til baka og áhorfandinn þarf að endur-
skoða allan sinn skilning frá upphafi.
Myndin verður fyrir vikið marglaga og það
býr til spennu.
Mér þykir ekki áhugavert að fara stranglega
eftir formúlunni þó að það myndi ef til vill auka
vinsældir verksins. Það eru alls konar föst
minni í amerískum þrillerum sem ég forðast, til
dæmis má gera ráð fyrir að feitir og krullhærðir
menn í slíkum myndum séu drepnir í lok annars
þáttar og að foreldri veiks barns þurfi að berj-
ast fyrir því að komast heim að sinna því. Ég er
hins vegar ekki endilega að reyna að brjóta
hefðina heldur. Ég er að búa til mynd sem ég
hefði sjálfur áhuga á að sjá.
Ég vildi til dæmis að hún væri raunsæisleg,
öll bílaatriði í myndinni eru til dæmis ekta þótt
að minnsta kosti eitt þeirra kunni að virðast
ólíkindalegt. Þetta er raunsæisleg saga um al-
vöru fólk.
Ég varð reyndar vitni að bílslysi á Keflavík-
urveginum fyrir stuttu, keyrði á eftir bíl sem
valt. Ég hringdi á lögreglu og sjúkrabíl og
reyndi síðan að aðstoða fólkið í bílnum sem
slapp sem betur fer lifandi en þetta leit satt að
segja illa út. Eftir á fannst mér eins og ég hefði
eitt augnablik stigið inn í bíómyndina. Slys eru
óraunveruleg með einhverjum hætti en á sama
tíma eru bíómyndir oft mjög líkar raunveruleik-
anum. Það var líka rigning eins og í myndinni
og slysið sjálft hefði alveg getað átt sér stað í
henni.
Hollywoodmyndir ýkja reyndar svona atriði
til þess að gera þau óraunveruleg því slíkar
myndir eru skemmtun og áhorfendur eiga ekki
að þurfa að ganga í gegnum erfiða reynslu við
að njóta hennar. Markmið mitt er þvert á móti
að ýta við áhorfandanum.“
En þú lítur á myndina sem krimma?
„Ég myndi kalla þetta „mystery drama“.
China Town tilheyrði líka þeim flokki og er ekki
sögð á ólíkan hátt. Menn vilja frekar nota hug-
takið þriller um svona myndir vegna þess að
það selur betur.“
Persónulegasta myndin
Heiða Jóhannsdóttir gagnrýnandi Morg-
unblaðsins sagði í dómi um myndina að þú
sæktir í bandaríska kvikmyndahefð. Ertu sam-
mála því? Þú skrifaðir einu sinni um áhrifavalda
þína í Lesbók.
„Já, og þar nefndi ég Rússann Elem Klimov.
Hann var mikill áhrifavaldur því hann er mjög
tilvistarlegur höfundur. Hann sýndi fram á það
hvað hægt er að fara langt inn í manninn í kvik-
mynd. Sjálfur hef ég lagt áherslu á að sýna inn í
kvikuna á persónum og skoða hvernig hún
bregst við ýmsum aðstæðum.“
Í þessari Lesbókargrein nefndirðu líka Ice-
storm eftir Ang Lee. Sjálfum fannst mér and-
rúmsloftið í Little Trip minna á þá mynd, það er
mikil stilla á yfirborðinu en undir niðri brakar í
öllu saman.
„Já, sú mynd hafði gríðarleg áhrif á mig. Hún
fjallar um niðurbrot fjölskyldunnar á kyrran og
óþægilegan hátt. Þegar ég sá hana fannst mér
eins og ísnál hefði verið rekin í gegnum hjartað
á mér. American Beauty sem fjallar um svipaða
hluti fékk miklu meiri athygli og endaði á því að
vinna Óskarsverðlaun. En það er ekki eins
sterk mynd, hún er bara í neytendavænni um-
búðum.
Ég er einnig mjög hrifinn af Blood Simple
eftir Cohen-bræður og líklega má finna áhrif frá
henni í Little Trip. Þeir voru mjög ungir þegar
þeir gerðu þá mynd og gáfu skít í allt, aðal-
hetjur myndarinnar eru þeir sem halda fram
hjá. Barton Fink eftir þá bræður er líka í miklu
uppáhaldi hjá mér.
Cohen-bræður eru evrópskustu leikstjór-
arnir í Bandaríkjunum. Ég veit því ekki hvort
það sé rétt að segja að ég vinni fyrst og fremst
úr bandarískum áhrifum. Bandarískir áhorf-
endur að Little Trip segja hana mjög evrópska
en hérna segir fólk hana ameríska. Sennilega er
hún þó umfram allt íslensk.
Mér finnst þetta vera persónulegasta myndin
mín. Mér fannst ég vera að skafa innyflin úr
mér sem ég upplifði ekki jafn sterkt í 101
Reykjavík og Hafinu. Samt gæti þessi mynd
gerst nánast hvar sem er og leikararnir voru
nánast allir útlenskir og hluti af öðru starfsfólki.
Hugsanlega er ástæðan sú að ég skrifaði mynd-
ina líka.
Mér fannst eins og það væri eitthvert hólf
innan í mér sem hefði engin landamæri, ekkert
þjóðerni, en geymdi alla reynslu, bæði af lífinu
sjálfu, lestri, sjónvarpsglápi, ferðalögum og svo
framvegis. Ég man að Dagur Kári sagði ein-
hvern tímann að honum þætti hann frjálsari að
gera mynd sem hefði enga beina tengingu við
stað og stund eða eitthvert tiltekið samfélag.
Mér þykir þetta frelsi eftirsóknarvert.“
Ónæm fyrir ójöfnuði
Þú dregur upp mjög stílfærða mynd af nöt-
urlegu útkjálkasamfélagi í Little Trip. Inn í það
stefnirðu fulltrúa stórfyrirtækis sem þarf að
gæta peningalegra hagsmuna þess í trygg-
ingasvikamáli. Þessir tveir heimar takast á í
myndinni en á endanum þarf stórfyrirtækið að
gefa eftir. Er einhver undirliggjandi saga
þarna? Er einhver vísun þarna til þess sem hef-
ur verið að gerast á Íslandi síðustu ár?
„Þetta hefur víða gerst og þá ekki síst hér.
Ég var í raun að segja mjög svipaða sögu í Haf-
inu þar sem hátæknilegur og nútímalegur heim-
ur, þar sem lögmál fjármagnsins ráða, ryðst inn
í lítið sjávarþorp. Þessa sögu um átök gamla
tímans og hins nýja þekkjum við auðvitað mjög
vel.
En við getum sagt þessa sömu sögu um átök
milli tveggja manna. Segjum sem svo að ég
mæti glæpamanni úti á götu. Hann tekur upp
hníf og ég er með veski. Það duga engin lög
lengur. Hann vinnur. Ætla ég að berjast fyrir
réttlætinu og hætta lífinu? Nei, ég læt hann
hafa veskið.
Og auðvitað á þessi sama saga við um það
sem er að gerast í heiminum yfirleitt. Vest-
urlönd ryðjast yfir allt og alla með sín gildi og
skilja svo ekkert í því að fólk snúist til varnar og
reyni að berjast fyrir sínu.
Ef ójöfnuður verður of mikill í samfélaginu er
fjandinn laus.
Ef fólki er ýtt of langt út í horn gerir það
gagnárás líkt og hrætt dýr í neyð.
Undir vissum kringumstæðum gilda bara
lögmál frumskógarins.
Lög koma að litlu gagni þegar búið er að reka
mann á hol.
Og réttlæti er ekki aðeins fyrir hina útvöldu
til að gæta hagsmuna sinna.
Í myndinni er sögð saga af manni sem lætur
samvisku sína ráða þegar hann sér að munurinn
á réttu og röngu er fullkomið túlkunaratriði.“
Þú leikur þér með tryggingaauglýsingu í
myndinni til að hnykkja á boðskapnum.
„Já, í henni má sjá ákveðna skírskotun til
Biblíumynda en ég vil halda því fram að trygg-
ingafélög noti sömu aðferð við að selja trygg-
ingar og kirkjan notaði til að fjármagna sig. Það
er gert út á ótta við framtíðina, ef þú trúir á guð
og greiðir tíundina þá ferðu til himna. Þetta er
kallað syndaaflausn, rétt eins og ef þú kaupir
þér líftryggingu þá muntu lifa þessu lífi sem
auglýsingar sýna iðulega af fallegu og glæsilegu
fólki sem er hamingjusamt og algjörlega
áhyggjulaust. Þær sýna ekki fólk með látna
ættingja og fullar hendur fjár sem hlýtur að
vera það sem þeir eru að selja í raun og veru í
tilfelli líftrygginga.“
Hringhent
Myndin er hröð. Og það er kannski ekki mikið
andrými í henni fyrir áhorfandann, hann fær
ekki oft að blása í rólegum milliköflum þar sem
umhverfið fær að njóta sín, bakgrunnsupplýs-
ingar koma fram og svo framvegis. Hvernig
hugsaðir þú hrynjandina í myndinni?
„Ég held reyndar að myndin sé alls ekki
hröð, en ég vona að það sem þú segir sé til vitnis
um að hún hafi haldið þér, ef svo má segja.
Ég vildi leiða fólk hægt og rólega inn í þenn-
an afskekkta heim sem myndin gerist í. Auðvit-
að eru atriði þar sem klippingar eru hraðar og
mikið að gerast en þau eru satt að segja ekki
mörg fyrr en undir lokin. Spennan í myndinni
byggist fyrst og fremst upp á togstreitu á milli
persóna, á því hvernig nýar upplýsingar breyta
afstöðunni á milli persónanna og varpa þannig
nýju ljósi á samband þeirra, sem eykur
spennuna. Og kannski þess vegna vil ég ekki
sleppa takinu á áhorfandanum of lengi.
Ég lagði líka mikla áherslu á að hafa plottið
mjög þétt. En plottið er í raun sannleikurinn
innst í hnykkli sem rakinn er upp.
Það gerist of oft að áhorfendur þrillera koma
auga á eitthvað sem ekki stenst og það eyði-
leggur myndina. Ég vildi koma í veg fyrir það.
Annar klippari myndarinnar, Richard Pearson,
hafði sérstaklega orð á þessu að myndin væri
gríðarlega þétt ólíkt til dæmis Bourne Suprem-
acy sem hann klippti líka.
Form myndarinnar er annars hringhent, það
mætti horfa á hana aftur á bak líka.“
Áferð
Þú leggur mikið upp úr áferð myndarinnar,
leikmynd, andrúmi, tónlist og svo framvegis.
Þetta gerðirðu líka í Hafinu og í Hamletsýning-
unni sem við nefndum í upphafi. Flestir gagn-
rýnendur virðast hafa mjög sterka tilfinningu
fyrir þessu og tala um að þú setjir persónulegan
svip á myndina. Þegar ég ræddi við þig um
Hamlet fór það greinilega svolítið í taugarnar á
þér hvað fólk lagði mikla merkingu í áferð sýn-
ingarinnar.
Hvað viltu segja um áferð Little Trip? Hún er
greinilega nokkuð hrjúf og dökk.
„Ég held að ég dragi hlutina mjög sterkum
dráttum. Ég tek afgerandi afstöðu í stíl til þess
að kalla fram ákveðin viðbrögð. Mörgum þótti
ömurleikinn í Hafinu allt of mikill og það gekk
svo sem ýmislegt misjafnt á í þeirri fjölskyldu.
En er ekki verið að nauðga börnum í húsum í
kringum okkur og drepa fólk? Hvernig í ósköp-
unum getur það þá verið of langt gengið að láta
fjölskyldu rífast og sýna föðurinn lemja son sinn
í hausinn með staf? Heimurinn er ljótari en það.
Það verður svo hver og einn að dæma um það
hvort myndin hafi verið nægilega sannfærandi.
Og það er auðvitað það mikilvægasta í kvik-
myndagerð, að geta lokkað fólk inn í heim sem
er þeim jafnvel framandi. Ég hef hins vegar
ekki áhuga á því að draga einhvern sykurhjúp
yfir veruleikann í verkum mínum, ég vil frekar
takast á við hann eins og hann birtist mér.
En þó að áferðin sé kannski svolítið hrjúf í
Little Trip stefni ég ástinni og voninni gegn
henni í sögunni.“
Kvikmynd byggð á
Íslendingasögum
Hvert stefnirðu í kvikmyndagerð?
„Ég hlakka til næstu verkefna. Ég er tilbúinn
í nánast hvað sem er.
Síðustu helgi fékk ég tilboð um að vinna þrjár
kvikmyndir fyrir kvikmyndadeild Sony BMG.
En næst ætla ég að gera mynd byggða á Mýr-
inni eftir Arnald Indriðason. Mig langar til að
takast á við íslenskan krimma. Síðan höfum við
Hallgrímur Helgason verið að vinna að mynd
sem heitir Open Mike. Hún gerist í Bandaríkj-
unum.
Og svo dreymir mig um að gera víkingamynd
byggða á Íslendingasögunum, helst á íslensku.
Ég hef mikið velt því fyrir mér hvernig sé best
að nálgast það verkefni. Það verður eitthvað í
ætt við Gerplu og að einhverju leyti í framhaldi
af því sem Hrafn Gunnlaugsson gerði í Hrafn-
inn flýgur. Mér þótti spennandi að nota spa-
gettívestrann til þess að endurspegla þennan
heim. Að vissu leyti eru þessar sögur vestrar,
landnámssögur um fólk sem er að búa til sam-
félag. Út úr þessu verður þó að koma eitthvað
alveg nýtt.“ Ertu með einhverja sérstaka sögu í
huga?
„Mig langar til að nota allar sögurnar og búa
til eins konar Shrek úr þeim, nota þær allar en
samt enga.“
Raunsæisleg saga um alvöru fólk
A Little Trip to Heaven „Spennan í myndinni byggist fyrst og fremst upp á togstreitu á milli persóna.“