Lesbók Morgunblaðsins - 02.02.2008, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. FEBRÚAR 2008 11
Eftir Þormóð Dagsson
thorri@mbl.is
Beautiful Children nefnist frum-burður bandaríska rithöfund-
arins Charles Bock en bókin kom
nýverið út undir merkjum Random
House. Þarna er
á ferð heldur
myrk skáldsaga
sem segir frá
hvarfi tólf ára
drengs í synda-
bælinu Las Ve-
gas. Foreldrar
drengsins eru að
vonum harmi
slegnir yfir áfall-
inu og móðirin
sækir daglega í herbergi sonarins
þar sem hún kvelur sig með ljúfsár-
um minningum.
Bókin inniheldur nokkuð breiða
persónuflóru sem samanstendur
mestmegnis af ungu fólki sem haldið
er einhvers konar sjálfstortíming-
arhvöt og þvælist um skuggalega
undirheima stórborgarinnar. Bókin
segir til að mynda frá sukkferð ungs
teiknimyndahöfundar til Las Vegas
og nektardansmey sem upplifir til-
veru sína sem kvikmynd. Ungur og
skæður ræsispönkari kemur einnig
við sögu og alls kyns ógæfulegt ut-
angarðsfólk.
  
Suður-Kalifornía þriðja áratug-arins er sögusvið skáldsög-
unnar Oil! eftir rithöfundinn Upton
Sinclair. Bókin kom upphaflega út
árið 1927 og eins og titillinn gefur til
kynna er olíu-
iðnaðurinn hér í
meginhlutverki.
Hér gerir höf-
undur sér meðal
annars mat úr
pólitísku hneyksl-
ismáli sem nefnt
hefur verið„The
Teapot Dome
Scandal“ og gerð-
ist í stjórnartíð
29. forseta Bandaríkjanna, Warren
G. Harding.
Bókin er uppfull af ramm-
pólitískum undirtónum og gerir hún
sérstaklega mat úr græðgi sem og
spillingu sem hafa verið viðloðandi
olíuiðnaðinn alla tíð.
Bókin var endurútgefin af Pengu-
in fyrir skemmstu í tilefni af frum-
sýningu kvikmyndarinnar There
Will Be Blood en hún byggist á þess-
ari bók Upton Sinclair.
  
Margir vilja meina að hin sautjánára hertogaynja Anastasia
hafi lifað af blóðbaðið þegar rúss-
neska keisarafjölskyldan var myrt í
byltingunni árið 1918. Hafa slíkar
getgátur orðið efniviður í margar
sögur og hefur nafnið Anna And-
erson einkum verið tíðrætt í því
samhengi. Þessi dularfulla kona
skaut upp kollinum í Berlínarborg
árið 1920 og laðaði fljótt að sér sér-
kennilegt fylgdarlið, þar á meðal
einstaklinga sem þekktu hertoga-
ynjuna sem barn
og voru fullvissir
um að Anna og
Anastasia væru
ein og sama
manneskjan.
Anna varði
stórum hluta æv-
innar í réttarsal
þar sem hún
barðist fyrir að fá
meintan uppruna
sinn við-
urkenndan.
Rúmum áratug eftir að Anna svo
lést, 88 ára gömul, þótti lífsýni úr
henni sanna að hún væri ekki komin
af rússnesku keisarafjölskyldunni
heldur pólsku bændafólki.
Í nýlegri bók Frances Welch’s
sem ber titilinn A Romanov Fan-
tasy: Life at the Court of Anna And-
ersson er þessi forvitnilega mann-
eskja er dregin undir smásjána.
Þetta er vissulega ekki fyrsta bókin
sem skrifuð hefur verið um líf Önnu
Anderson en það er óhætt að segja
að hér sé sagan sögð á annars konar
hátt en gert hefur verið.
BÆKUR
Beautiful Children
A Romanov
Fantasy
Oil!
Eftir Árna Matthíasson
arnim@mbl.is
Fræg er sagan af því er Jeffrey Bezosákvað að stofna bókabúð á netinu; ekkivar það vegna þess að hann hefði dálætiá bókum eða bókmenntum yfirleitt –
hann sá einfaldlega möguleikana sem fólust í því
að selja varning á netinu og valdi bækur vegna
þess að þær hentuðu til slíkrar sölu. Sú ákvörðun
hans hefur haft gríðarleg áhrif á bóksölu og þeir
sem þetta lesa hafa væntanlega flestir keypt sér
bók á Amazon eða þekkja einhvern sem það hefur
gert. Þá kannast margir líka við það umsagna-
kerfi sem byggt hefur verið upp á Amazon þar
sem lesendur skrifa um umsagnir bækur, mæla
með þeim eða ekki og benda kannski á aðrar bæk-
ur sem eru betri / síðri / jafn góðar. Þar er kominn
vísir að afgreiðslumanninum í bókabúðinni sem
alltaf var búinn að lesa bestu bækurnar eða vissi í
það minnsta hvað þær hétu, gat ráðlagt manni eft-
ir því hvað maður las síðast og þar fram eftir göt-
unum. Eða hvað?
Fyrir stuttu gerðist það vestur í Amríku að rit-
höfundur kom sem gestur í sjónvarpsþátt og tjáði
sig um eitthvað sem hann hafði ekkert vit á. Nú er
það alsiða víða um heim að rithöfundar geri slíkt,
ekki síst hér á landi, en svo vildi til að rithöfund-
urinn, Cooper Lawrence, sem skrifar sjálfshjálp-
arbækur, lét þau orð falla um tölvuleikinn Mass
Effect að hann væri dæmigerður karlaleikur sem
hlutgerði konur og hefði sem kynlífsleikföng. Nú
er það svo að leikurinn, sem er vísindasagnaæv-
intýri, snýst um allt annað en kynlíf, það kemur
varla fyrir í honum, og hægt að spila hann hvort
sem sem kona eða karl. Því tóku þeir sem spila
leikinn, hálf önnur milljón manna, umsögninni illa
og voru fljótir að svara fyrir sig.
Lawrence var í sjónvarpsþættinum sem getið
er meðal annars til að kynna nýja bók sína, The
Cult of Perfection, sem er einmitt til sölu á Ama-
zon. Eins og hendi væri veifað tóku hundruð
manna að skrifa „umsagnir“ um bókina og allar
neikvæðar. Í New York Times kemur fram að
skömmu eftir ummælin, sem Lawrence hefur
reyndar beðist afsökunar á (og viðurkennt að hún
vissi ekkert um hvað hún var að tala), voru komn-
ar 472 umsagnir um bókina og af þeim 412 með
lægstu einkunn sem hægt er að gefa, eina stjörnu,
og 48 gáfu bókinni tvær stjörnur. Að auki var búið
að hengja við bókina ýmis lykilorð, sem eiga að
hjálpa fólki við leit að bókum, og þau voru ekki af
veri endanum (fjöldi þeirra sem hengdu þau við í
sviga): „rusl“ (1172), „hræsni“ (1136), „hræsnari“
(1099) og svo má telja. Alls eru nú 884 orð tengd
við bókina þannig að sá sem leitar til að mynda
eftir lykilorðunum „yfirborðskennt“, „klám“,
„versta bók allra tíma“, „peningasóun“, „illa skrif-
uð“ eða „dýrahneigð“, svo dæmi séu tekin, myndi
finna bók Cooper Lawrence (yfirleitt meðal ann-
arra bóka, geri ég ráð fyrir).
Amazon er reyndar búið að hreinsa út tölvuvert
af umsögnum um bókina, tók til að mynda allar
umsagnir sem voru augljóslega eftir þá sem ekki
höfðu lesið bókina, en eftir stendur 51 umsögn; ein
með fjórar stjörnur, sjö með tvær og 43 með eina
(þess má geta að 1.361 hefur lýst ánægju sinni
með tveggja stjörnu umsögnina, og 1.229 með vin-
sælasta einnar stjörnu dóminn). Bók Lawrence er
nú í 426.891. sæti á sölulista Amazon og hefur
lækkað um 80.000 sæti í vikunni.
Þetta segir eðlilega sitt um umsagnirnar sem
fylgja bókum á Amazon, þeim er ekki alltaf
treystandi (frekar en sumum afgreiðslumönnum í
bókabúðum sjálfsagt). Ótal dæmi eru líka um að
menn skrifi umsagnir um bækur með rýting í
erminni eða í bakinu og höfundar hafa verið
staðnir að því að skrifa jákvæðar umsagnir um
sjálfa sig, útgefendur um eigin bækur og svo má
telja.
Amazon hefur brugðist við þessu að vissu leyti;
nú gefa menn umsögninni einkunn (þó það sé ekki
alltaf að marka eins sjá má í dæminu hér fyrir of-
an) og fyrir vikið ættu góðir (les: vandaðir) gagn-
rýnendur að njóta meiri virðingar. Þegar litið er á
þann hóp gagnrýnenda sem afkastamestir eru og
því ofarlega á gagnrýnendalista Amazon, kemur
sitt hvað sérkennilegt í ljós.
Slagurinn um að komast á toppinn hófst eig-
inlega um leið og kerfinu var komið á laggirnar
fyrir rúmum sjö árum og gekk á ýmsu (algengt
var að menn stálu umsögnum af bloggsíðum og úr
blöðum, breyttu lítillega og settu inn sem sínar
eigin). Enginn hefur náð að skáka Harriet Klaus-
ner sem er nú í efsta sæti á gagnrýnendalistanum
og hefur verið frá upphafi; fyrrverandi bókavörð-
ur frá Pennsylvaníu sem segist vera svo hraðlæs
að hún lesi tvær bækur á dag. Hún gerir reyndar
gott betur því hún skrifar líka um þessar tvær
bækur og ríflega það; miðað við umsagnirnar sem
birtar eru undir hennar nafni á Amazon, 15.584
talsins, skrifar hún um 40 bækur á viku.
Aðrir á topplistanum eru álíka afkastamiklir, sá
í öðru sæti hefur til að mynda skrifað um 6.666
bækur, sem gerir þó ekki nema tuttugu bækur á
viku. Ekki er þetta til að auka traust manna á um-
sögnum á Amazon, eða hvað sýnist þér?
Hverjum er að treysta?
ERINDI »Enginn hefur náð að skáka
Harriet Klausner fyrrver-
andi bókaverði frá Pennsylvaníu
sem er nú í efsta sæti á gagn-
rýnendalista Amazon, en undir
hennar nafni eru nú 15.584 um-
sagnir, sem bendir til þess að
hún skrifi um um það bil 40
bækur á viku.
Eftir Sævar Inga Jónsson
H
alldóra B. Björnsson var fædd
að Litla-Botni í Hvalfjarð-
arstrandarhreppi 19. apríl
1907, næstelst átta barna Bein-
teins Einarssonar og Helgu
Pétursdóttur konu hans. Bein-
teinn og Helga fluttu í Grafardal árið 1909 og
bjuggu þar til ársins 1929. Öll voru börn þeirra
hagmælt og út hafa komið ljóðabækur eftir sex
þeirra. Árið 1993 kom út ljóðabókin Raddir dals-
ins með ljóðum allra systkinanna átta frá Graf-
ardal.
Halldóra giftist 26. des 1936, Karli Leó, syni
Guðmundar Björnssonar sýslumanns í Borg-
arnesi og Þóru Leópoldínu Júlíusdóttur konu
hans. Karl Leó lést árið 1941. Dóttir þeirra er
Þóra Elfa Björnsson, f. 1939.
Halldóra nam tvo vetur við lýðháskólann á
Hvítárbakka og vann í nokkur ár við póst-
afgreiðslu í Borgarnesi. Eftir fráfall eiginmanns
síns rak hún um skeið saumastofu sem hann
hafði sett á stofn, en stærstan hluta af sinni
starfsævi vann Halldóra við skjalavörslu á lestr-
arsal Alþingis, frá 1944 til aprílloka 1968.
Halldóra hóf ung að yrkja og skrifa, en fyrsta
bók hennar, Ljóð, leit þó ekki dagsins ljós fyrr
en árið 1949. Sex árum síðar gaf Halldóra út
bernskuminningar sínar, Eitt er það land.
Teikningar í bókinni eru eftir Barböru Árnason.
Heiti sitt dregur bókin af Þykjastmannalandinu
sem m.a. er sagt frá í þriðja kafla bókarinnar.
Það land er öllum löndum merkilegra, land sem
þó er ekki til. Það eru Þykjastmennirnir sem
hafa fundið það, numið og byggt og ráða þar
lögum og lofum. En sá galli er þó á ráða-
hagnum, að Þykjastmennirnir sem allir eru
mjög ungir að árum og geta haft hlutina eftir
sínu höfði, eru ofurseldir þeim álögum að hve-
nær sem alvörufólkið kallar á þá verða þeir taf-
arlaust að hlýða og lúta vilja þeirra (bls. 27-28).
Í næstu bók sinni má segja að Halldóra leiti á
heldur ótroðnar slóðir og hafi eins og svo víða á
sínum ferli leyft sjaldheyrðum röddum að heyr-
ast. Bókin ber nafnið Trumban og lútan og kom
út árið 1959. Hún hefur að geyma ljóðaþýðingar
Halldóru af ljóðum kínverskra, grænlenskra og
afrískra skálda. Í ritdómi sínum um bókina segir
Baldur Ragnarsson í Tímariti Máls og Menning-
ar (1960, 5.h. bls. 411) meðal annars að: ,,Tor-
fundin mun sú ljóðabók meðal þeirra, sem birzt
hafa á íslensku undanfarin ár, sem fremur á
skilið alhuga lof en þetta safn ljóðaþýðinga eftir
Halldóru B. Björnsson.“ Síðar lætur Baldur þess
getið að bókin skipi sér á bekk með bestu frum-
sömdu ljóðabókum landsins.
Árið 1968 komu út tvær ljóðabækur eftir Hall-
dóru, Við sanda og Jarðljóð. Í fyrrnefndu bók-
inni má m.a finna ljóðið ,,Og þá rigndi blómum“
sem lýsir vel þörf Halldóru að yrkja samhliða
þeim húsmóðurstörfum sem til er ætlast að hún
leysi af hendi. Þess má geta að titill ljóðsins var
í heiðursskyni valinn nafn á bók sem Samband
borgfirskra kvenna og Hörpuútgáfan gáfu út í
tilefni af 60 ára afmæli SBK 4. maí 1991, en sú
bók geymir smásögur, ljóð og leikrit eftir 142
borgfirskar konur, og eru verk Halldóru þar að
sjálfsögðu á meðal.
Í Jarðljóðum gerir Halldóra ýmsar form-
tilraunir og býr meðal annars til tilbrigði við
edduhætti. Þess má geta að við nokkur ljóða
Halldóru úr frumsömdu ljóðabókunum hafa ver-
ið gerð sönglög, meðal annarra laga má nefna
lag Jórunnar Viðar við hið þekkta ljóð Karl sat
undir kletti og lag Fjölnis Stefánssonar við ljóð-
ið Litla barn með lokkinn bjarta.
Halldóra B. Björnsson lést haustið 1968 eftir
erfið veikindi. Áður hafði hún lokið við handrit
að tveimur bókum sem út komu eftir andlát
hennar. Sú fyrr útgefna heitir Jörð í álögum og
hefur að geyma fimm sagnaþætti úr byggðum
Hvalfjarðar, hennar bernskuslóðum. Bókin kom
út árið 1969. Í formála hennar (bls. 5-6) minnist
Jón Helgason ritstjóri frá Stóra-Botni í Hval-
firði, Halldóru og segir meðal annars:
,,Í Halldóru flæddi saman gamalt og nýtt.
Hún tileinkaði sér það, sem henni var geðþekkt
af menningartilbrigðum samtíðarinnar, en stóð
þó djúpum rótum í fornum jarðvegi. Land og
þjóð, tunga og saga voru henni helgir dómar,
skáldskapurinn lind lífsins. Þó að hún sinnti alla
tíð vandamálum samtímans á margvíslegan hátt,
urðu hin fornu minni henni æ hugleiknari, er
aldur færðist yfir hana, og lagði hún þá mikla
rækt við að safna gömlum vísum og sögnum
ýmsum.“
Seinni bókin sem Halldóra vann að fram í
andlátið kom ekki fyrir almenningssjónir fyrr en
árið 1983. Það var þýðing hennar á hinu forn-
enska kvæði Bjólfskviðu. Bókina prýddu mynd-
skreytingar eftir listamanninn Alfreð Flóka.
Hefur þýðing Halldóru þótt mikið afrek sjálf-
menntaðrar konu en kvæðið hafði þá aldrei áður
komið út í íslenskri þýðingu.
Árið 1986 gaf Hörpuútgáfan út bókina Þyrill
vakir sem hefur að geyma úrval ljóða Halldóru
úr frumortu ljóðabókum hennar. Dóttir hennar,
Þóra Elfa Björnsson, valdi ljóðin og skrifaði for-
mála. Auk útgefinna bóka sinna skrifaði Hall-
dóra jafnt og þétt í blöð og tímarit, m.a. fjöl-
margar smásögur. Einna þekktust er
hryllingssagan Faðmlag dauðans sem oft er get-
ið í sýnisbókum íslenskra bókmennta. Þá er fjöl-
margt af efni því sem Halldóra safnaði og samdi
enn óútgefið.
Halldóra lét mikið til sín taka á sviði félags-
mála; hún var einn af stofnendum Menningar-
og friðarsamtaka íslenskra kvenna og formaður
þess um hríð. Hún sat í stjórn Rithöfunda-
sambands Íslands og gegndi stöðu formanns í
tvö ár. Jafnframt sat hún í ritnefnd tímaritsins
19. júní og ritstýrði bókinni Pennaslóðir sem
hefur að geyma smásögur eftir ellefu íslenskar
konur.
Sýningin á verkum Halldóru í Safnahúsi mun
standa yfir fram í miðjan febrúar. Eru Borgfirð-
ingar hvattir til að kynna sér hin fjölbreyttu
verk þessarar merku borgfirsku konu.
Og þá rigndi blómum
Í TILEFNI af aldarminningu Halldóru B. Björns-
son rithöfundar frá Grafardal stendur um þessar
mundir yfir sýning á verkum hennar í Safnahúsi
Borgarfjarðar. Hér er ferill Halldóru rakinn.
Halldóru B. Björnsson Halldóra fæddist árið
1907 og lést árið 1968, þá skjalavörður á Alþingi.