Lesbók Morgunblaðsins - 16.02.2008, Side 9

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. FEBRÚAR 2008 9
da á grundvelli
og þjóð og hon-
ri beiðni. Ritaði
ndal, forseta Al-
r liðtækur skák-
ess efnis, sem fé-
num á fundi. Var
af hálfu nefnd-
ð einstaka alþing-
ð sérstöku rök-
s.
kkur þáttaskil
yrir frelsun Fisc-
darmenn ákváðu
og fara til Tókýó
l fullnustu að fá
ði þá gerst að alls-
fði eftir miklar
rri niðurstöðu að
na á sérstakt út-
og hópurinn hafði
n afstaða væri
orgararéttar. Var
gefið út og hrað-
ðsins í Japan. Í
s 2005, héldu þeir
son, Garðar
Einarsson til Tók-
æmi haldið til
ndagerð-
að gera heimild-
atburðinn.
n ómetanlegs
h, Miyoko Watai
s. John skipulagði
mannafundi sem
Á þessa fundi
a frá helstu
og japönskum
t nefndarmenn-
uræður og svara
hélt Einar uppi
gi á Netinu og í
Sæmi í útvarps-
á ýmsu að segja af
lsinu út af „harð-
brotnum gler-
þetta mátti lesa á
Katmandu sem
ins verulega á
errann í Japan,
Þórður Ægir Óskarsson, var mjög hik-
andi við að afhenda lögfræðingi Fischers
vegabréf hans, sem þá var talið geta verið
lausnarleikurinn í stöðunni. Bar fyrir sig
viðbrögðum japanska dómsmálaráðu-
neytisins þess efnis að ekki mætti af-
henda honum það meðan hann væri fangi.
Var það ekki fyrr en eftir marga daga og
mikla eftirgangsmuni að sendiherrann
ákvað að láta vegabréfið af hendi. Þá
hafði John Bosnich krafist þess skilyrð-
islaust af honum að ef hann afhenti ekki
vegabréfið yrði það tafarlaust sent aftur
til Íslands, á skráð heimilisfang Fischers
þar, heima hjá Sæma í Reykjavik. Síðan
yrði það sent honum með hraði til baka.
Eins hafði verið tekið upp afar skorinort
og gagnrýnið viðtal af RÚV við Guðmund
um hina furðulegu og óskiljanlegu af-
stöðu sendiherrans. Rétt fyrir hádeg-
isfréttir 7. mars gaf sendiherrann sig
skyndilega og ákvað að láta vegabréfið af
hendi, svo viðtalinu við Guðmund var
aldrei útvarpað heldur fréttunum af af-
hendingu þess.
Glöddust menn nú mjög og ákváðu að
framlengja dvölina í Tókýó um 2 daga til
að láta reyna á hvort nú væri hægt að
koma hreyfingu á hlutina. Fljótlega varð
þó ljóst að þetta myndi ekki duga þegar í
ljós kom þegar á reyndi sú þrákelkn-
islega afstaða japanskra yfirvalda að skv.
japönskum lögum bæri að senda Fischer
til heimalands síns þegar réttarhöldum í
máli hans lyki.
Flækjur í endatafli
Horfði nú skyndilega verr en áður um já-
kvæðar málalyktir. Ekki bætti úr skák að
fréttir höfðu borist af því að fyrirhuguð
væru réttarhöld í Bandaríkjunum, eftir
tæpan mánuð, þar sem nýjar sviðsettar
sakir yrðu bornar á Fischer fyrir meint
skattsvik og peningaþvætti, enda orðið
ljóst að það að tefla skák varðaði ekki við
lög í Japan frekar en á Íslandi og dygði
ekki til framsals hans. Né nægðu óheppi-
leg ummæli hans um 9/11 ekki til að rétt-
læta handtöku hans, því málfrelsi er eitt
af grundvallarákvæðum bandarísku
stjórnarskrárinnar.
Síðdegis, daginn áður en haldið skyldi
til baka til Íslands hringdi Suzuki lög-
fræðingur í ofboði á hótelið og kvaðst
hafa náð fundi við mikilsháttar öld-
ungadeildarþingmann úr stjórnarliði jap-
anska þingsins. Gaf hún upp símleiðis
nafn á fundarstað „Sagniin Giin Kaikan“,
sem væri skrifstofuálma þinghússins.
Hópurinn ætti að taka leigubíl með hraði
og hitta hana, John og alla lögfræðingana
þar þrjá eftir rúman hálftíma. Nú var
haldið út í óvissuna og það hafðist að ná á
leiðarenda í tæka tíð. Fundurinn reyndist
mjög áhrifaríkur og má fullyrða að þarna
hafði orðið straumhvörf í málinu Jap-
ansmegin frá. Þessi ágæti ungi þingmað-
ur, menntaður í Bretlandi og sem óskaði
eftir nafnleynd, tók málið strax upp á sína
arma, en vegna stöðu sinnar taldi hann
betra að vinir hans í stjórnarandstöðunni
tækju mál Fischers upp í fyrirspurn-
artíma í þinginu, síðar í vikunni.
Þetta leiddi síðan til þess að Miszuko
Fukushima, formaður JDP, flokks jafn-
aðarmanna, gerði harða hríð að frú
Chieko Nohno dómsmálaráðherra sem
ljóst var að hafði slæman málstað að
verja. Eins átti hún viðtal við Masaharu
Miura fangabúðastjóra sem reyndist hafa
úrslitaþýðingu fyrir lausn málsins.
Ríkisborgararéttur
Engu að síður voru nú góð ráð dýr og
menn að falla á tíma. Strax eftir heim-
komuna var ákveðið að þrýsta frekar á
Alþingi um ríkisborgararétt til handa
Fischer. Umsókn hans, sem lögð hafði
verið til hliðar í allsherjarnefnd meðan
önnur úræði voru reynd, fékkst tekin á
dagskrá og til skjótrar meðferðar að
nýju. Nokkrir fulltrúar úr baráttuhópn-
um mættu á fund þingnefndarinnar og
útveguðu síðan að ósk hennar óyggjandi
yfirlýsingar frá lögfræðingum Fischers
og dómsmálayfirvöldum í Japan, þess
efnis að Fischer fengi að fara til Íslands
ef væri hann orðinn íslenskur ríkisborg-
ari. Bandaríkjamenn voru að undirbúa
framsalskröfu á nýjum grundvelli, svo
ljóst var að hafa þurfti hraðar hendur ef
takast ætti að vinna endataflið í þessari
miklu refskák.
Stærstu fréttastofur heims kynntu
málið á þann hátt að örlög þjóðsagna-
persónunnar Bobby Fischers væru nú í
höndum Alþingis Íslendinga. Er
skemmst frá því að segja að allsherj-
arnefnd ákvað samhljóða á óvenjulegum
aukafundi á laugardegi að mæla með því
að Fischer yrði veitt íslenskt ríkisfang
með sérstökum lögum frá Alþingi. Í
framhaldi þar af var frumvarp þessa efnis
lagt fyrir Alþingi 3 dögum síðar, hinn 21.
mars 2005. Beita þurfti afbrigðum til að
taka mætti það fyrir með hraði. Bjarni
Benediktsson, formaður allsherjanefnd-
ar, mælti fyrir frumvarpinu samdægurs.
Frumvarpið var síðan samþykkt sam-
hljóða við 3 umræður sem tóku samtals
aðeins 12 mínútur, aðeins tveir af við-
stöddum þingmönnum sátu hjá, enginn
var á móti. Lögin nr. 16/2005 voru síðan
staðfest daginn eftir af forsætisráðherra,
forsetum Hæstaréttar og Alþingis, í fjar-
veru forseta Íslands. Þau eru stuttorð og
á þessa leið:
Lög um veitingu ríkisborgararéttar
1. gr. Ríkisborgararétt skal öðlast: Fisc-
her, Robert James, f. 9. mars 1943 í
Bandaríkjunum. 2. gr. Lög þessi öðlast
þegar gildi. Hér hafði afar sögulegur at-
burður átt sér stað, sem lengi verður
minnst. Bobby Fischer var hólpinn og
orðinn Íslendingur. Frelsi hans og öryggi
var tryggt.
Brottför frá Japan
Í kjölfar þess að Fischer var skyndilega
orðinn Íslendingur gaf íslenska dóms-
málaráðuneytið út ríkisfangsbréf honum
til handa daginn eftir og fullgilt íslenskt
vegabréf fylgdi í kjölfarið. Í ljósi þessa og
vegna þess að málið var farið að valda
Japan álitshnekki ákváðu japönsk stjórn-
völd nú loks að gefa skákina og lýstu því
yfir að Fischer fengi tafarlaust fararleyfi
til Íslands. Hann yrði látinn laus daginn
eftir, á skírdag, Var honum þá ekið í ís-
lenskri sendiráðsbifreið frá Ushiku-
fangabúðunum til Narita-flugvallar í Tók-
ýó ásamt Miyoko sem fylgdi honum til Ís-
lands.
Á flugvellinum kvaddi hann John
Bosnitch og Masako Suzuki, lögræðing
sinn, með virktum. Hins vegar vandaði
Fischer George W. Bush Bandaríkja-
forseta og Junichiro Koizumi, forsætis-
ráðherra Japans, ekki kveðjurnar og
sagði að þeir væru illir þrjótar og ættu
skilið að verða hengdir. Þetta hefði verið
grimmt og svívirðilegt mannrán. Gekk
síðan um borð í SAS-flugvél sem flutti
hann til Kaupmannahafnar.
Á sama tíma og Fischer gladdist í há-
loftunum yfir nýfengnu frelsi sínu og yf-
irgaf Japan með íslenskt vegabréf í fór-
um sínum hringdi síminn í
utanríkisráðuneyti Íslands. Það var ár-
íðandi símtal frá Washington. Fulltrúi
Bandaríkjastjórnar vildi koma þeim
skilaboðum á framfæri milliliðalaust að
koma Fischers til Íslands breytti engu,
hann yrði strax handtekinn yfirgæfi hann
landið. Við athugun kom í ljós að nafn
hans hafði verið sett á svartan lista á 488
flugvöllum víðs vegar um heim.
Söguleg heimkoma
Stórfyrirtækið Baugur Group lagði hópn-
um til einkaþotu fyrir síðasta spöl Fisc-
hers til Íslands. Mikil þoka lokaði Kast-
rup-flugvelli og því þurfti þotan að lenda í
Svíþjóð. Var ekið með Fischer til Krist-
janstad og síðan flogið þaðan Reykjavík-
ur.
Hér var mikill þjóðarviðburður í upp-
siglingu þegar Fischer, hinn nýi stjúp-
sonur Íslands, stigi fæti á íslenska jörð að
nýju. Sjónvarpað var beint komu Fisc-
hers til Íslands enda þótt orðið væri áliðið
kvölds. Fjöldi fólks, auk erlendra frétta-
manna, ljósmyndara og sjónvarpsstöðva
var þar einnig til staðar á vettvangi og við
kváðu mikil fagnaðarlæti þegar þotan
renndi í hlað. Við landganginn beið hans
móttökunefnd RJF-hópsins og bauð hann
velkominn. Fischer, síðskeggjaður eftir
langa fangavist, var að vonum þreyttur
eftir strangt ferðalag yfir hálfan hnött-
inn. Sama svítan og hann gisti 1972 beið
hans uppbúin á Hótel Loftleiðum og hann
var að vonum feginn að geta lagst til
hvíldar sem frjáls maður. Daginn eftir
hélt hann blaðamannafund, eftir að hafa
látið snyrta hár sitt og skegg. Það fór
ekki milli mála að Fischer var mættur til
leiks á ný enda var hann ómyrkur í máli
um menn og málefni. Eftir það hélt hann
ró sinni og naut þess að fá að vera í friði
og fara sinna ferða óáreittur um Reykja-
vík og Ísland.
Hingaðkomu og frelsi Fischers var svo
fagnað nokkru síðar í sérstöku hófi sem
vina- og stuðningshópur hans gekkst fyr-
ir. Þar afhenti Einar honum formlega rík-
isfangsbréf hans, óskaði honum til ham-
ingju og alls góðs í framtíðinni sem
Íslendingi. Glöddust menn innilega yfir
hagstæðum úrslitum í þessu sögulega
valdatafli. Fischer lék á als oddi, hafði
öðlast frelsi sitt á ný og þakkaði stuðn-
ingsmönnum sínum og íslensku þjóðinni
ómetanlega aðstoð á ögurstundu í lífi
sínu.
Eftirmáli
Nú var Bobby Fischer orðinn Íslend-
ingur. Frammistaða Íslendinga vakti
mikla athygli í þessu máli um víða veröld.
Þar storkaði lítið smáríki tveim stærstu
hagkerfum heims í miklu og sérstæðu
mannréttindamáli. Þáttur Davíðs Odds-
sonar, fyrrum forsætisráðherra, vó þar
þyngst, hann atti óhikað kappi við „Golí-
at“. RJF-baráttuhópurinn vann mikið
starf og fann réttu leikina í flóknu tafli
þar sem teflt var til vinnings í anda hins
mikla meistara. Skammstöfunin RJF
hafði áður staðið fyrir upphafsstafina í
nafni Robert James Fischer, en var síðar
breytt í Rights- Justice and Freedom,
vegna næsta viðfangsefnis hópsins, bar-
áttu fyrir frelsi og heimfararleyfi ungs ís-
lensks drengs, sem dæmdur hafði verið í
10 ára fangelsi í Texas fyrir barnabrek.
Fischer gerðist verndari hópsins.
Hvað sem um allt þetta mál má segja
verður ekki annað sagt en stórbrotin ör-
lagasaga Fischers muni um ókomna tíð
tengjast þeirri ákvörðun sem Alþingi Ís-
lendinga tók og baráttu RJF-hópsins fyr-
ir því að hann fengi að eiga friðsælt ævi-
köld, fjarri skarkala heimsins, í faðmi
íslenskrar náttúru, kysi hann svo.
Ísland hefur því svo sannarlega verið
mikill áhrifavaldur í lífi þessa einstæða
skáksnillings og ósigraða heimsmeistara.
ys Fischers
Árvakur/Sverrir
stu leið í bifreið stöðvarinnar. Á myndinni má einnig sjá Geir
nska jörð að nýju. Fjöldi fólks var viðstaddur auk fjölmiðla.
1992
21. ágúst Bandaríkjastjórn leggur bann við
taflmennsku Fischers í Júgóslavíu á grundvelli
viðskiptabanns með tilskipun nr. 12810
2. sept. Bobby
sest að tafli við
Boris Spassky í
Sveti Stefan.
Skyrpir á bréf
Bandaríkjastjórnar
15. des. Dómstóll í
Columbia úrskurðar Fischer sekan um brot
gegn tilskipun Bush forseta og gefur út hand-
tökuskipun innan Bandaríkjanna.
1997
24. jan. Vegabréf Fischers endurnýjað til 10
ára í Bern í Sviss, til ársins 2007.
2003
Nóv. Bandaríska sendiráðið í Bern bætir við
aukablaðsíðum í vegabréf Fischers.
11. des. Vegabréf Fischers ógilt á laun af
Bandaríska sendiráðinu í Manila án lögmætrar
tilkynningar til hans þar um.
2004
15. apr. Fischer kemur til
Japans. Veitt 3ja mánaða
dvalarleyfi eða til 15. júlí
13. júlí Fischer handtekinn
við brottför á Narita-flugvelli
í Tókýó og hnepptur í varð-
hald
15. júlí Fischer stefnir jap-
önskum yfirvöldum fyrir ólöglega frelsissvipt-
ingu (kidnapping)
Ágúst Opnuð heimasíða „Free Bobby Fischer“ í
Japan og önnur á Íslandi
Sept. Fischer hringir í Sæmund Pálsson (Sæma
Rock) vin sinn til Spánar og óskar aðstoðar
Okt. RJF-baráttu- og stuðningshópurinn stofn-
aður á Íslandi
26. nóv. Fischer skrifar Davíð Oddssyni utan-
ríkisráðherra og biður um dvalarleyfi.
14. des. RJF-hópurinn fundar í Bandaríska
sendiráðinu.
15. des. RJF-hópurinn fundar í Japanska
sendiráðinu.
15. des. Fischer veitt dvalarleyfi á Íslandi.
2005
19. jan. Fischer skrifar Alþingi og sækir um ísl.
ríkisborgararétt.
24. jan. Halldór Blöndal, forseti Alþingis, mót-
tekur umsókn Fischers.
27. jan. Allsherjarnefnd Alþingis tekur umsókn
Fischers til umfjöllunar.
2. febr. RJF-hópurinn sendir Alþingi erindi sitt
um ríkisfang fyrir Fischer.
17. febr. Allsherjarnefnd leggur til að Fischer
fái útlendingavegabréf.
18. febr. Umsókn um útlendingavegabréf fyrir
Fischer lögð fram.
22. febr. Sótt um kennitölu fyrir Fischer, kt.
090343-2039.
22. febr. Útlendingavegabréf nr. IS0004642
gefið út til handa Fischer.
28. febr. Sæmi Rock heldur til Japans ásamt
kvikmyndatökumönnum.
2. mars Sendinefnd RJF-baráttuhópsins (GGÞ/
GSv/ESE) heldur til Japans.
4. mars Blaðamannafundur I í Tókýó með John
Bosnitch og Myioko Wathai.
6. mars RJF-hópurinn fundar í íslenska sendi-
ráðinu í Japan.
7. mars Sæmi Rock hittir Fischer eftir 33 ára
aðskilnað.
7. mars Vegabréf Fischers
afhent lögfræðingi hans.
7. mars Blaðamanna-
fundur 2 í Tókýó.
8. mars Blaðamanna-
fundur 3 í Tókýó.
8. mars Fundur í þinghús-
inu í Tókýó.
9. mars Heimferð frá Japan, Sæmundur kemur
viku seinna.
15. mars RJF-hópurinn leggur fram mótmæla-
skjal í Japanska sendiráðinu.
18. mars RJF-hópurinn fundar með allsherj-
arnefnd Alþingis.
19. mars Allsherjarnefnd ákveður að mæla
með ríkisfangi fyrir Fischer.
21. mars Alþingi samþykkir að veita Fischer ís-
lenskan ríkisborgararrétt.
22. mars Íslenskt ríkisfangsbréf gefið út til
handa Fischer.
24. mars Fischer kemur heim til Íslands, uppá-
koma á Reykjavíkurflugvelli.
25. mars Fischer heldur blaðamannafund á
Hótel Loftleiðum.
1. apríl RJF-baráttuhópurinn fagnar sigri í
Þingholti – ríkisfangsbréf afhent Fischer.
2008
17. jan. Bobby Fischer andast á Landspít-
alanum í Reykjavík.
21. jan. Fischer jarðaður með mikilli leynd í
Laugardælakirkjugarði.
26. febr. Minningarstund um Bobby Fischer í
Laugardælakirkju.
ATBURÐARÁSIN Í HNOTSKURN
Höfundur er fyrrverandi forstjóri Visa-Ísland og
var í RJF-hópnum.