Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.2008, Blaðsíða 2

»Hvað sem verður þá er ljóst
að kreppan er að minnsta
kosti frábært fjölmiðlaefni.
Ekkert hefur hrist jafnvel upp
í íslensku fjölmiðlasálinni
lengi. Líklega ekkert síðan
Lúkas var drepinn. Fyrirgefið:
síðan Lúkas var ekki drepinn.
Og einhvern veginn hefur mað-
ur það á tilfinningunni að inn-
an fárra mánaða finnist feit
króna ráfandi við rætur Hlíð-
arfjalls. Og þá verður allt í lagi.
Eða ekki.
Eftir Sigtrygg Magnason
naiv@internet.is
Þ
að er komin kreppa, sól í heiði
skín, segir skáldið. Fylliríið
búið, timburmennirnir teknir
við, pabbi sem var svo hress í
partíinu í gær liggur nær ör-
endur á sófanum inni í stofu,
segir við okkur krakkana sem vorum varla
með í partíinu að við verðum að slaka svo-
lítið á, það verði enginn ísbíltúr í dag:
pabbi er þunnur.
Hvað sem verður þá er ljóst að kreppan
er að minnsta kosti frábært fjölmiðlaefni.
Ekkert hefur hrist jafnvel upp í íslensku
fjölmiðlasálinni lengi. Líklega ekkert síðan
Lúkas var drepinn. Fyrirgefið: síðan Lúkas
var ekki drepinn. Og einhvern veginn hefur
maður það á tilfinningunni að innan fárra
mánaða finnist feit króna ráfandi við rætur
Hlíðarfjalls. Og þá verður allt í lagi. Eða
ekki.
Við lifum tíma þar sem ekkert er end-
anlegt, ekki einu sinni dauðinn. Lífið nær
langt út yfir dauðann, við skrifumst á við
hina látnu í minningargreinum og bloggi.
Það skiptir engu máli hvað er; það skiptir
öllu hvað við höldum, hvað við látum aðra
halda.
Það er eitthvað fallega skáldlegt við
þessa tíma sem eru þó allt annað en fallegir
í fagurfræðilegum skilningi. Uppspuninn
ræður ferðinni. Sama hvað pólitíkusarnir
ákveða, sama hvað þeir gera, hversu
heimskulega þeir haga sér, þá verður alltaf
hægt að laga það með smá spuna, með því
að segja eitt en ekki annað. Við lifum á
tímum hagræðingar: hagræðingar í rekstri
og hagræðingar sannleikans.
Fjölmiðlabyltingin hefur breytt heim-
inum, bylt honum og það verður ekki snúið
til baka. Upplýsingarnar ferðast hraðar en
mannshugurinn. Það sem var frábært tæki-
færi í gær er stórkostleg ógnun í dag.
Krónan var fyrir nokkrum mánuðum það
besta síðan ristaða brauðið var fundið upp.
Núna er hún ræfill, ómagi, pestargemlingur
sem við verðum að losna við.
Allur þessi hraði og öll þessi upplýsing
getur af sér nýtt samhengi. Heimurinn
bærist eftir breytilegum vindum. Og eins
og blessuð gróðurhúsaáhrifin er stundum
misvindasamt af mannanna völdum. Það
eru engin sakleysisleg markaðslögmál sem
hagkerfið hreyfir sig eftir heldur fær það
annað slagið spastíska kippi eins og óver-
dósaður eiturlyfjasjúklingur. Hvað gerir
maður þá? Jú, maður leggur hann inn á
bráðadeild og lýgur í hann lífi.
Og tökum nú eftir. Hvað gerist þegar
þarf að bæta ímynd eins fyrirtækis, lands
eða hagkerfis? Auðvitað fer maður á netið
og kaupir far til útlanda og bókar nokkur
viðtöl við helstu fjármálafjölmiðla og sér-
fræðinga á sviði hagfræði. Þá skánar þetta,
greinar birtast þar sem fjallað er um málið
á hlutlausan hátt; leiðréttingunum hefur
verið komið á framfæri: vindvélin er komin
í gang og vindarnir blása á hagfelldari hátt.
Á tímum þessara miklu sviptinga sjáum
við hvaða ægivald fjölmiðlarnir hafa. Í
gegnum þá er heiminum stjórnað. Og það
sem er líka umhugsunarvert er að menn
hafa ekki áhrif á gengi fyrirtækja og gjald-
miðla með hinum illu markaðsverkfærum:
auglýsingum og kostun. Nei, það er með
öflugum almannatengslum sem menn ná ár-
angri; þegar menn hefja upp raust sína í
gegnum fréttamiðlana. Menn tala upp
gengi og menn tala niður gengi og það er
bara eins og að fara út í búð að kaupa
mjólk.
Kaupmennirnir vakna úr velmeg-
unarrotinu frammi í eldhúsi og hrópa að nú
þurfi að hækka vöruverð um 30%. Herskari
fólks ræðst inn í raftækjaverslanir og kaup-
ir síðustu uppþvottavélarnar á gamla geng-
inu með útsöluglampa í augum. Þetta voru
kostakaup, sannkölluð brunaútsala, krónan
fellur, vextirnir hækka, mjólkin hækkar,
það er allt að fara til fjandans og ég keypti
þessa frábæru uppþvottavél sem ég get
dáðst að í kreppunni. Kreppan gaf okkur
góða afsökun til að fara út í búð og kaupa
raftæki, góða afsökun, og eins og vitur
maður sagði: það er eins með afsaknir og
rassgöt, það eru allir með svoleiðis.
Það er komin kreppa, sól í heiði skín,
segir skáldið. Fylliríið búið, timburmenn-
irnir teknir við, pabbi sem var svo hress í
partíinu í gær liggur nær örendur á sóf-
anum inni í stofu, segir við okkur krakkana
sem vorum varla með í partíinu að við verð-
um að slaka svolítið á, það verði enginn ís-
bíltúr í dag: pabbi er þunnur.
Og það eina sem við getum gert er að
bíða eftir því að einhver nógu mælskur,
einhver nógu mælskur fái sínar fimmtán
mínútur af frægð. Og þegar sá stórkostlegi
óratór hefur hafið upp raust sína og leyft
rödd sinni og boðskap að hljóma verður
okkur öllum borgið. Þá getur pabbi farið
aftur í partí.
Ómagi „Krónan var fyrir nokkrum mánuðum það besta síðan ristaða brauðið var fundið upp.
Núna er hún ræfill, ómagi, pestargemlingur sem við verðum að losna við.“
FJÖLMIÐLAR
Enginn ísbíltúr í dag,
pabbi er fullur
2 LAUGARDAGUR 5. APRÍL 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Gunnar Hersvein
gunnars@hi.is
!
Spekin er hulin ráðgáta sem
ósegjanlega margir hafa gert til-
raun til að leysa. Flestir hefja
leitina með ranga spurningu í
huga og skima eftir gulli sem gló-
ir – en spekin er fremur lík jasp-
is.
Kvars er algeng steind og
kemur fyrir í fleiri litbrigðum en nokkur
önnur steind. Kvars getur verið kristallað,
myndlaust eða dulkristallað eins og jaspis.
Undravert er að litbrigði jaspis eru nær
óendanlega mörg: stundum í einum og
sama steininum. Jaspis er oft grænn með
rauðum doppum, gulur, rauður, móleitur
eða marglitaður.
Eins er með spekina!
Kvars er hrein kísilsýra og það eru að-
komuefnin sem gefa litinn. Jaspis er ekki
hreinn kísill heldur mengaður ýmsum efn-
um og með innlyksum annarra steinda.
Eins er með spekina!
Spekin er ævinlega falin og það er iðu-
lega eitthvað annað sem grípur augu
manna og athygli. Kristalgerð hennar er
eins og jaspis: á mörkum þess að vera
greinanleg í smásjá. Spekin felur sig ekki í
demöntum eða kórúnd. Hún er ekki heldur
í gifsi eða kalki. Hún er í kvarsi því harka
hennar er talan sjö og hún er rúnum rist.
Kvars leysist ekki upp í sýrum en þó getur
það ekki fremur en spekin varist öllu.
Eins og jaspis er spekin ógagnsæ: jafn-
vel á skelþunnum brúnum sínum. Spekin
er ekki gimsteinn eða dýr málmur. Ef það
spyrst til hennar hefst ekki gullgrafaræði
heldur lætur fólk sér oft fátt um finnast.
Jaspis er ekki sjaldgæft efni – og hver vill
hampa því sem enginn kemur auga á nema
ef til vill í smásjá? Spekin líður því óséð
hjá.
Spekin er ekki falin í innstu og dýpstu
hirslum heldur er hún það fyrsta sem að-
komumenn sjá en taka ekki eftir. Hún er
holufylling í fyrsta steininum og getur ver-
ið ef því er að skipta: hundrað kílógrömm
að þyngd. Hún hefur enga kleyfni fremur
en jaspis og býr ekki yfir neinum gljáa.
Enginn getur séð spekina þótt hann leiti
daga og nætur að formi hennar. Aðeins má
taka eftir ljóma hennar sem berst frá því
sem mannleg augu sjá ekki. Og ljómi henn-
ar er kristals-kær! Eins er með jaspis!
Spekin er hulin augum allra sem lifa og
þótt göng verði grafin fjarri mannabyggð-
um og í grjóti finnist safír og gullkorn er
hana þar ekki að finna. Því ekki einu sinni
ránfuglsaugað hefur litið veginn til hennar.
Og það undarlega er að hvorki tópassteinn
né skírasta gull nægir sem borgun fyrir
hana. Enginn sönnun fæst um hana úr
undirheimum og sjálfur dauðinn getur
ekki sagt nema fátt eitt um hana: „Aðeins
orðspor hennar hefur borist oss til eyrna.“
Jafnvel þótt enginn geti höndlað spekina
og hún þegi ávallt um hvað beri að gera þá
þreytist hún aldrei á því að kenna hvað
ekki eigi að gera og hvað beri að forðast. Í
bliki hennar endurvarpast orð sagnarand-
ans á þessa leið: „Það er speki að forðast
illt: ekki traðka á öðrum, ekki skerða frelsi,
ekki nema burt ábyrgð eða virðingu, ekki
næra hatur, ekki beita ofbeldi, ekki skara
eld að eigin köku, ekki ofmetnast, ekki
elska aðeins þína eigin.“
Þannig er spekin lík jaspis sem sýnir
ekki sjálfan sig heldur aðeins litina sem
hann hefur tekið í sig. Spekin og jaspis eru
ógegnsæ, án gljáa og augu okkar sjá að-
eins: sterklituð aðkomuefni en alls ekki
kristalgerðina.
Við leitum spekinnar og spyrjum: „Hvað
eigum við að gera?“ Svarið berst ekki því
hún segir engum hvað hann eigi að gera.
Einn segir: „Hér er spekin!“ Og annar seg-
ir: „Hér er spekin!“ En aðeins sá sem rek-
ur sig á hlustar á varúðarorð spekinnar og
segir: „Hér er spekin ekki!“ Hann segir
satt því hún er hulin ráðgáta.
Eins er
með
spekina!
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins