Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.2008, Qupperneq 6

6 LAUGARDAGUR 5. APRÍL 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Ásgeir H Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
Rapparinn Mos Def náði loksinsað stimpla sig almennilega inn
sem leikari með leik sínum í Be
Kind Rewind og hann mun fylgja
því eftir með því að leika sjálfan
Chuck Berry í myndinni Cadillac
Records. Titillinn vísar í plötufyr-
irtæki sem átti sannkallaðan blóma-
tíma á sjötta áratugnum þegar
Berry hóf fer-
ilinn þar, sem og
tónlistarmenn á
borð við Muddy
Waters og Howl-
in’ Wolf. Adrien
Brody leikur
Leonard Chess,
sem stofnaði fyr-
irtækið, en nafn
þess vísar til
þess að í upphafi
geymdu þeir plöturnar sem þeir
seldu í skottinu á Cadillac. Það er
svo Jeffrey Wright sem leikur
Muddy Waters og Eamonn Walker
sem túlkar Howlin’ Wolf. Meðal
annarra leikara eru Beyoncé Know-
les sem Etta James, Gabriella
Union og Cedric the Entertainer.
Það er alls óvíst enn hvort Tobey
Maguire mun
klifra veggi í
fjórða sinn sem
Köngulóarmað-
urinn en það er
þó á hreinu að
hann hefur ekki
sagt skilið við
teiknimyndasög-
urnar að fullu.
Hann mun á
næstunni leika
aðalhlutverkið í Afterburn, sem
byggð er á samnefndri teikni-
myndasögu sem fjallar um framtíð-
arveröld þar sem sólin sjálf hefur
breytt hálfri jörðinni í sólbrunnið
eyðiland þar sem aðeins stökk-
breyttar furðuverur þrífast. Á hin-
um helmingnum er allt í upplausn
og verðmæti eins og Mona Lisa og
krúnudjásn konungsfjölskyldna eru
bitbein málaliða, sjóræningja og
fleiri ribbalda. Og þá hafa stökk-
breyttu furðuverurnar líka smekk
fyrir óræðu brosi Monu.
Tony Gilroy var kunnastur fyrir
að skrifa handritið að þríleiknum
um Jason Bourne þangað til hann
sló í gegn og fékk óskarstilnefningu
fyrir sína fyrstu
bíómynd sem
leikstjóri, Mich-
ael Clayton.
Hann mun fylgja
henni eftir með
Duplicity, sem
líkt og Michael
Clayton snýst
um stór alþjóða-
fyrirtæki sem
einskis svífast,
en í þetta skiptið
er um að ræða baráttu á milli að-
alnjósnara tveggja slíkra fyr-
irtækja. Í helstu hlutverkum eru
Paul Giamatti, Clive Owen og Julia
Roberts, auk Tom Wilkinson, sem
fékk einmitt óskarstilnefningu fyrir
leik sinn í Michael Clayton.
  
Dany Boon er kvikmyndagerð-armaður og leikari sem jafn-
vel helstu áhugamenn um evr-
ópskar kvikmyndir kannast varla
við. En nýjasta mynd hans, Vel-
komin til CH’TIS (Bienvenue chez
les CH’TIS) er engu að síður að
gera allt vitlaust í Frakklandi og
sló nýlega tíu ára gamalt met Tit-
anic í frönsku miðasölunni og er nú
tekjuhæsta mynd allra tíma í
Frakklandi. Miðað við umfjöllunar-
efni myndarinnar virðist þó ólíklegt
að þessi gamanmynd haldi í svipaða
sigurgöngu á heimsvísu. Hún fjallar
nefnilega um mann frá Suður-
Frakklandi sem er sendur í útlegð
til Norður-Frakklands og gengur
mest út á að gera grín að stað-
almyndum íbúa mismunandi lands-
hluta Frakklands - eitthvað sem
virðist vera ansi lókal húmor. En
hver veit, kannski virka Hafna-
fjarðarbrandarar jafnvel alls stað-
ar?
KVIKMYNDIR
Mos Def
Tobey Maguire
Julia Roberts
Eftir Gunnar Theodór Eggertsson
gunnaregg@gmail.com
Íágætri bók frá 1974 um ofbeldi í listumfjallar höfundurinn John Fraser um óræðnií ofur-ofbeldisfullum kvikmyndum, eða svo-kölluðum níðingamyndum. Þegar bókin var
skrifuð höfðu tvær nýlegar kvikmyndir vakið tölu-
verða athygli og Fraser ber saman framsetningu
ofbeldis í báðum verkum. Önnur myndin vakti
mikið umtal vegna hrottaskapar, en hin ekki, þrátt
fyrir að sú síðarnefnda innihaldi mun meira beint
og sýnilegt ofbeldi. Sú er The Godfather (1972),
með fjölda blóðugra og ruddalegra mafíumorða,
en til samanburðar er aðeins eitt morð í þeirri
fyrrnefndu, næstum ekkert blóð sýnilegt og flestir
ofbeldisverknaðirnir framdir utan sjóndeild-
arhrings áhorfandans. Sú er A Clockwork Orange
(1971). Út frá þessum samanburði veltir Fraser
því lengi fyrir sér hvers vegna mynd Kubricks hafi
vakið jafnsterk viðbrögð og raun ber vitni, en hin
ekki. Til að gera langa sögu stutta telur hann það
vera vegna óræðninnar sem ríkir í framsetningu
bæði á illmennunum og sjálfu ofbeldinu.
Ég fór að rifja upp þennan kafla eftir að ég
leigði mér Saw III (2006) um daginn. Fyrir þá sem
ekki þekkja til myndaflokksins segir hann frá rað-
morðingja sem kemur fórnarlömbum sínum fyrir í
aðstæðum þar sem þau þurfa að framkvæma ein-
hvern hrylling, ellegar týna lífinu. Í raun og veru
eru myndirnar lítið annað en röð af dauðasenum
sem snúast allar um frumlegar pyntinga- og af-
tökuaðferðir, hver annarri subbulegri. Slíkar
pyntingamyndir má rekja til sömu ára og Fraser
sat við sínar skriftir, eftir að höft kvikmyndaeft-
irlitsins höfðu minnkað tilfinnanlega vestra og
leikstjórar tóku að gera tilraunir með alls kyns of-
beldi. Blóðið skvettist fljótt yfir skjáinn í myndum
sem nutu almannahylli, á borð við Bonnie and
Clyde (1967) og The Wild Bunch (1969), með of-
beldi sem var auðskilgreinanlegt og hluti af mynd-
formi sem var kunnugt áhorfendum (s.s. maf-
íumyndir og vestrar). Órætt ofbeldi af þeim toga
sem finna má í A Clockwork Orange komst sjald-
an í mikla dreifingu án þess að hafa stór nöfn á
bak við sig (á borð við Kubrick sjálfan eða Sam
Peckinpah með Straw Dogs (1971)) heldur lenti
miklu frekar í b-mynda prógrömmunum. Alræmd-
ar níðingamyndir á borð við Last House on the
Left (1972) eða I Spit On Your Grave (1978) (sem
innihalda langar, erfiðar og niðurlægjandi ofbeld-
issenur) vöktu umtal meðal hryllingsunnenda, en
náðu aldrei að fanga athygli umheimsins fyrr en
með tilkomu myndbandstækninnar.
Í upphafi níunda áratugarins var fjöldi ofbeld-
ismynda kominn á myndbandamarkaðinn og því
orðinn aðgengilegri en áður þekktist. Þetta voru
hryllingsmyndir af ólíkum toga – bæði níð-
ingamyndir sem lögðu áherslu á tilfinningalega
flókið ofbeldi og hreinræktaðar subbumyndir sem
gerðu ekkert annað en að bjóða upp á heilalaust of-
beldi af verstu gerð. Þessar myndir voru kallaðar
„video nasties“ og komu af stað slíku hneyksli að rit-
skoðunarskærin fóru á fullt, margar myndir voru
einfaldlega bannaðar, og flestar hafa þurft ald-
arfjórðung til að jafna sig og komast aftur í samt
lag. Það hlýtur því að teljast merkilegt hversu mikið
landslagið hefur breyst á tímum þegar groddaverk-
um Saw-seríunnar er flaggað í öllum bíóum, stúd-
íóin keppast við að senda frá sér markaðsvænar
subbumyndir og nútímaníðingamyndir líkt og Irré-
versible (2002) eiga greiða leið í A-salinn. Þetta er
allt gott og blessað, enda brýn nauðsyn að horfast í
augu við og ræða ofbeldi í öllum birtingarmyndum
opinskátt í samfélaginu, en þegar öllum subbu-
skapnum hefur verið skúbbað fram í dagsljósið,
hvað getur jaðarmenningin þá gert af sér næst?
Gamla góða últraofbeldið
SJÓNARHORN » Þetta er allt gott og blessað, enda brýn nauðsyn að horfast í augu
við og ræða ofbeldi í öllum birtingarmyndum opinskátt í samfélag-
inu, en þegar öllum subbuskapnum hefur verið skúbbað fram í dags-
ljósið, hvað getur jaðarmenningin þá gert af sér næst?
Eftir Heiðu Jóhannsdóttur
heida@mbl.is
A
lfred Hitchcock er einn af merk-
ustu leikstjórum kvikmyndasög-
unnar og sömuleiðis einn þeirra
kvikmyndahöfunda sem hvað
flestir þekkja. Þegar hugsað er
um kvikmyndagerð Hitchcocks
koma vafalaust upp í hugann stjörnum prýddar
spennumyndir á borð við Psycho, Vertigo, Rear
Window og The Birds. Hér má reyndar lengi
áfram telja en Hitchcock leikstýrði meira en
fimmtíu kvikmyndum á ferli sem hófst á þriðja
ártugnum og náði fram til þess áttunda. Færri
hugsa hins vegar um Hitchcock sem breskan
leikstjóra enda fór þessi kaupmannssonur úr
austurhluta London snemma á ferli sínum til
Hollywood þar sem hæfileikar hans blómstruðu.
En þegar Hitchcock gerði sína fyrstu mynd í
Hollywood, þ.e. Rebecca sem kom út árið 1940,
hafði hann hins vegar leikstýrt yfir tuttugu
kvikmyndum í Bretlandi. Meðal kvikmynda
Hitchcocks frá Bretlandsárunum leynast marg-
ar perlur sem eru lítt þekktar í samanburði við
seinna tíma myndir hans, en þar má nefna
myndir á borð við The Lodger (Leigjandinn),
Blackmail (Fjárkúgun), The Man Who Knew
too Much (Maðurinn sem vissi of mikið), The 39
Steps (39 þrep) og Young and Innocent (Ung
og saklaus). Í fyrstu myndum Hitchcocks má
greina hvernig listræn sýn leikstjórans og
þematísk áhugaefni tóku að mótast strax í upp-
hafi ferils hans. Margar af ofangreindum mynd-
um hafa hins vegar verið illfáanlegar, ekki síst
þær elstu. Þessa dagana er hins vegar að koma
út safnútgáfa með tíu af myndum Hitchcocks
frá Bretlandsárunum sem nefnist Hitchcock –
The British Years, þar sem m.a. er að finna
fyrstu kvikmyndina sem Hitchcock leikstýrði,
The Pleasure Garden (Unaðsreiturinn) sem
kom út árið 1925. Auk ofantalinna mynda (ef
frá er skilin Blackmail) er að finna í útgáfunni
kvikmyndirnar Secret Agent (Njósnarinn),
Sabotage (Skemmdarverk), The Lady Vanishes
(Daman hverfur) og Jamaica Inn (Jamaica
gistiheimilið). Með þessari útgáfu hefur verið
fyllt upp í ákveðið skarð í útgáfu á höfund-
arverki Hitchcocks á mynddiskum, en flestar
safnútgáfur á myndum leikstjórans innihalda
þekktari og „klassískari“ verk frá því á Holly-
wood-árunum. Ef safnútgáfan nýja er skoðuð í
samhengi við áþekkar útgáfur sem komið hafa
út á undanförnum árum, s.s. Alfred Hitchcock:
The Early Years og The Early Hitchcock Col-
lection er nú hægt að nálgast bróðurpart þeirra
kvikmynda sem Hitchcock gerði snemma á ferl-
inum á mynddiskum, þótt sumar hafi reyndar
komið út í Bretlandi og aðrar í Bandaríkjunum.
Hitchcock og Lundúnaþokan Ferill Hitchcocks
hófst á þögla tímabilinu svokallaða í kvik-
myndagerð, en þá varð leikstjórinn fyrir áhrif-
um sem áttu eftir að einkenna stíl hans alla tíð.
Hitchcock fékk snemma áhuga á kvikmynda-
gerð en þegar hann var tvítugur að aldri fékk
hann vinnu við að skreyta textaspjöld fyrir
þöglar myndir hjá kvikmyndaveri í London.
Hann tileinkaði sér smám saman ólíkar hliðar
kvikmyndagerðar, lærði sviðshönnun, handrits-
gerð og klippingu, og eftir að hafa starfað sem
aðstoðarleikstjóri við nokkur verkefni, fékk
hann tækifæri til að leikstýra kvikmynd. Mynd-
in sem um ræðir, The Pleasure Garden, var
tekin upp í hinu virta Ufa-kvikmyndaveri í
Þýskalandi. Þar kynnti Hitchcock sér jafnframt
strauma í þýskri kvikmyndagerð og tileinkaði
sér m.a. stíláhrif expressjónismans. The Ples-
ure Garden er áhugaverð frumraun sem fjallar
um unga sýningarstúlku sem verður stjarna í
næturklúbb en vakti hins vegar takmarkaða at-
hygli þegar hún kom út. Önnur mynd Hitch-
cocks, The Mountain Eagle var nokkurs konar
melódrama sem átti sér stað í uppsveitum Ken-
tucky-ríkis, en Hitchcock mun sjálfur hafa vilj-
að vita sem minnst af þeirri mynd, sem er glöt-
uð í dag. Það var ekki fyrr en með sinni þriðju
mynd, The Lodger: A Story of the London Fog,
sem Hitchcock sló í gegn en myndin er ein af
vörðum breskrar kvikmyndagerðar frá þögla
tímabilinu. Í kvikmyndinni tvinnar Hitchcock
saman hrollvekjandi sagnaarfleifð Jack the Rip-
per, þrúgandi og þokublöndnu andrúmslofti
Lundúnaborgar og myndrænni framsetningu
þýska expressjónismans. Morðingi gengur laus
í London þegar sagan hefst og þegar dul-
arfullur leigjandi birtist utan úr myrkrinu, fer
hjónin sem hann leigir hjá að gruna að þar sé
ekki allt með felldu. Tvíræð sagan ber hand-
bragð Hitchcocks og ein helst kvikmynda-
stjarna Breta á þögla tímanum, Ivor Novello
fer með hlutverk leigjandans dularfulla. Í The
Lodger vann Hitchcock með handritshöfund-
inum Eliot Stannard sem átti eftir að skrifa
fjölmörg handrit fyrir leikstjórann á Bretlands-
árunum. Stannard hafði sterka sýn sem hand-
ritshöfundur og telja margir breskir kvik-
myndafræðingar að áhrif Stannard á mótunarár
Hitchcocks í kvikmyndagerð hafi verið van-
metin. Annar samstarfsmaður Hitchcocks frá
þessum tíma var Alma Reville, síðar eiginkona
leikstjórans, en hún starfaði sem aðstoðarleik-
stjóri við The Lodger. Alma vann sem klippari
og handritshöfundur í breska kvikmyndabrans-
anum áður en þau Hitchcock kynntust, og
starfaði náið með Hitchcock út ferilinn. Hitch-
cock gerði fleiri þöglar myndir og telst Down-
hill, sem einnig skartar Ivor Novello í aðal-
hlutverki, til snilldarverka leikstjórans frá því
tímabili. Kvikmyndin Blackmail er einnig stór-
merkileg, en hún stóð svo til klofvega milli
þögla tímabilsins og komu talmyndanna. Hitch-
cock vann myndina, tvíræða morðsögu sem
endar með eltingarleik um salarkynni British
Museum, fyrst sem þögla kvikmynd, en tók síð-
an upp atriði eftir á með tali að kröfu kvik-
myndaversins sem vildi gera myndina að einum
af fyrstu boðberum hinnar nýju hljóðmynda-
tækni árið 1929. Tvær ólíkar útgáfur af drama-
tísku atriði þar sem söguhetjan hugsar með
hryllingi til morðs sem hún framdi, sýnir hin
átakalausu umskipti Hitchcocks frá tjáskiptum
þöglu myndanna til talmyndar. Í þöglu mynd-
inni hryllir sögupersónuna við því að skera
brauð með voldugum hníf, en í síðara atriðinu
sker frásögn nágrannakonu í eyru söguhetj-
unnar þegar orðið „hnífur“ ber sífellt á góma.
Kvikmyndirnar The Man Who Knew too Much
og 39 Steps eru ef til vill þekktustu verk Hitch-
cocks frá Bretlandsárunum, en sú síðarnefnda
þykir að margra mati marka hápunkt kvik-
myndagerðar hans á þeim tíma. The Lady Van-
ishses, sem fjallar um leit að horfinni konu í
tákngerðu Þýskalandi nasismans og Young and
Innocent eru ekki síðri og til marks um það
hversu sterkum tökum Hitchcock hafði náð á
list sinni áður en hann fór til Bandaríkjanna.
Og það fyrsta sem hann gerð þar var að næla
sér í Óskarsverðlaun fyrir bestu mynd, þ.e.
rökkurmyndina Rebecca með Laurence Olivier
og Joan Fontaine í aðalhlutverki.
Kaupmannssonurinn
frá Austur-London
Flestir tengja kvikmyndagerð Alfreds Hitch-
cocks við meistaraverk á borð við Psycho og Re-
ar Window en sjaldnar koma myndir frá Bret-
landsárum hans upp í hugann. Á undanförnum
árum hefur mynddiskaútgáfa gert verk Hitch-
cocks frá því snemma á ferli hans aðgengileg og
þar er marga gullmola að finna.
Úr þokunni Ivor Novello birtist innan úr Lund-
únaþokunni í The Lodger frá árinu 1927