Skinfaxi - 01.12.1912, Blaðsíða 3

SKINFAXI
91
sem allsherjareign, þá kemur til kasta
þiggjendanna ab meta gjöfina og gefand-
ann að maklegleikum. Menn verða
að gera sjer grein fyrir, hvort maSurinn
hefur farið í landaleit og fundiS ný lönd,
aða hvort hann hefur aSeins ruglaS saman frá-
sögnum á tíundu eSa tuttugustu hönd, hvort
verkið ber með sér, að höf. hafi staðið
augliti til auglitis við virkileikann, eða hann
birti aðeins það, sem Pétur og Páll sáu.
Eftir ]iví hvort maðurinn er dyggur verk-
maður eða ótrúr þjónn í sannleiksleitinni,
á að meta gildi hans.
Eg hefi verið svo fjölorður um þennan
augljósa mun, sem er á vísindamönnun-
um, og vísindalegum tilberum, af því mér
virðist að mikill glundroði ríki í þessu efni,
að minsta kosti meðal þeirra manna, sem
þykast hafa vit á. Höfundar eru oft metnir
hér á Iandi eftir því, hve þykkar bækur
þeirra eru. Sé að velja um tvo, þá virð-
ast jafnvel trúnaðarmenn þjóðarinnar spyrja
fyrst, hve mörg pund af lituðum pappír
Páll hafi með sínu soramarki, og hafi
hann þyngri pappírsbagga en Pétur, þá er
sagt, að Páll sé snjallari. Um hitt er
ekki spurt, hvor hafi fundið og gefið
menningunni meira magn af hreinum og
áður ófundnum sannindum, en það er þó
aðalatriðið.
Þegar nú á að leitast við að meta verk
Guðmundar Finnbogasonar, þá verður það
ekki virthér eftir þyngd eða þykt bókarinnar.
Það munu aðrir gerar, heldur hvort hann
hafi auðgað heiminn með nýum sann-
indum eða ekki.
Bók þessi er þannig tilkomin, eins og
íslendingum mun kunnugt, að til er hér
á landi sjóður einn allmikill, sem styrkir
með nokkurra ára millibili, íslenska heim-
spekinga til þriggja ára námsdvalar við
erlenda háskóla. Guðmundur fékk styrk
þennan fyrir nokkrum árum og fór suður
um lönd, var langdvölum i Frakklandi og
Þýskalandi; ennfremur í Austurríki, Sviss
og ítaliu. Kom síðan heim og hafði þá,
að þvi er virðist, fengið meiri og viðtæk-
ari mentun en annars gerist hér á Iandi.
Næsta vetur hélt hann tuttugu fyrir-
lestra í Reykjavík, þá hina sömu, er hann
hefur nú gefið út og nefnt ,.Hug og heim“
Aldrei fyr hafði þekst þvílík aðsókn að
nokkrum fróðleik í höfuðstaðnum. Stærsti
fundarsalurinn rúmaði ekki alla sem hlusta
vildu, svo að hver fyrirlestur var tvíflutt-
ur. Klukkutíma áður en opnað var, stóð
hópur manna við salsdyrnar, hvernig sem
veður var, og beið þess að fá orðið að
heyra. Sögðu svo fróðir menn, að Guð-
mundur mundi vera sá fyrstu maður, sem
grætt hefði á heimspeki. Hverju sættu
þessar vinsældir? Ástæðurnar voru marg-
ar. Guðmundur er manna orðhagastur
og talaði um efni, þar sem fræðimenn voru
orðvana; sumir komu til að heyra ný og
snjöll orð, slegin og mótuð í sjóð íslensk-
unnar. Sumir komu af því allir komu,
en langflestir sóttu fyrirlestrana svo fast,
af því þeir fundu, að ræðumaðurinn kom
úr landaleit, að hann hafði glímt við veru-
leikann og fengið blessun lians.
Þó hetði þetta, ef til vill, ekki verið nóg
ef Guðmundur hefði verið „moldviðris-
heimspekingur.“ En þar var öðru nær.
Sennilega hefur honum verið meðfædd sú
gáfa, að vera ljós, að gera það erfiða létt,
að skilja áheyrandann eða lesarann, giska
rétt á hvernig skilningi hans er háttað
og laga sig eftir ]>ví. En ótvirætt hefir
Guðmundur Iíka notið þess sérstaklega, að
í stað þess að flestir fræðimenn okkar eru
aðallega nærðir á þýskum eða dansk-þýsk-
um bókmentum, þar sem moldviðrisblind-
bylurinn á upptök sín, hefir hann meir og
meir orðið fyrir áhrifum franskra hugsun-
arskörunga og James hins ameriska. En
frakkneskir höfundar eru allra manna Ijós-
astir, skarpskýrastir, og skrifa með meiri
glæsileik og snild en títt er um aðra menn.
Hinsvegar var James sprottinn upp úr