Skinfaxi - 01.05.1998, Blaðsíða 18

Vímuefnaneysla
er ort nao trsKusveiflum
Vímuefnaneysla íslenáinga kefur verið
mikiá í umræáunni síáari ár og algengt aá
menn telji margs konar afkrot fylgifisks
vímuefnaneyslu landans. Hverjir eru þaá
sem nota vímuefni og kvernig á aá
kregáast viá? A undanförnum árum kefur
tlr. Helgi Gunnlaugsson, dósent í
félagsfræái viá Háskóla íslands skoðaá
fjölkreytt munstur vímuefnaneyslu
íslendinga.
Breyttir tímar
Olögleg fíkniefni eru tiltöl ulega ný í okkar
keimskluta og ný efni valda titringi í
samfélaginu. Efnin eiga iáulega uppruna
sinn í fjarlægum löndum og kera
torkennileg nöfn og eru því skynjuð sem
utaákomandi kætta sem geti grafiá undan
samkug og staáfestu samfélagsins. Og ]rar
sem við erum fámenn tjóá, einangruð frá
umkeiminum veráur kættan meira
ákerandi en ella. Vegna smæðar okkar
kregáumst við enn sterkar viá jjessum
utanaðkomandi vágesti sem talinn er getað
ógnað æskunni og jrar með framtíá
jjjóáarinnar.
Eðli fífe niefnaneyslu
Neyslu ólöglegra fíkniefna má skipta í
grófum dráttum í tvennt. Annars vegar er
um einkverskonar tilrauna- eða
félagsneyslu að ræða. Mörg efni eru
prófuð, sér í lagi kanankisefni, og finnst
neysla af jiessu tagi í öllum
Jijóáfélagskópum. Umfang neyslunnar er
mjög káð tískusveiflum á kverjum tíma.
Neysl an er einkum kundin við yngra fólk
sem nota efnin á svipaðan kátt og áfengi er
notað af meirikluta fólks. Margar ástæður
liggja að kaki neyslunnar einsog
nýjungagirni, ákrif frá jafningjakópi og
spenna, jrví neysla fíkniefna er könnuð og
iðulega fylgir jiessu einkver kúltúr.
Einkver kluti jiessa kóps fer út í jrráláta
neyslu ýmissa efna, ekki síst áfengis, en
mun fleiri gefa kins vegar neyslu fíkniefna
upp á kátinn jiegar kemur fram á
fullorðinsár. Um jetta vitna kæái
íslenskar og erlendar rannsóknir.
Hinn kópurinn felur í sér enn stærra
vandamál. Hér erum við að tala um neyslu
jaðarkópa sem kafa oráiá undir í lífinu
einkverra liluta vegna. Rannsóknir kafa
ítrekað sýnt að fíkniefnaneyslan er mest
kjá undirmálskópunum, jieir sökkva dýpst
í fen karára fíkniefna. Þeir versla með
efnin, Jpeir leita jieirra og neyta og nota
ýmis ráð kæði lögleg og ólögleg til aá
komast á sinn kátt í gegnum táradal
vonkrigáa og örvæntingar. Handtöku-
skýrslur fíkniefnalögreglu, kér á landi og
erlendis draga skýrt upp jpess mynd.
Stærstur kluti kandtekinna er ýmist
atvinnulaus eáa ófaglærður og í mun ríkari
mæli en gengur og gerist í samfélaginu.
Margir telja að fíkniefnaneysla sé orsök
jiessa vítakrings og ef jpau væru tekin kurt
snerist dæmið algjörlega við. Þetta
samkand er kins vegar mun flóknara en
svo. Það gerist e.t.v. kjá litlum kópi sem
kefur félagslegan stuáning, t.d. frá
fjölskyldu. En jiar sem fjölskyldutengsl eru
að meir eða minna rofin, óregla og vesöld
verið ríkjandi, skólaganga í molum og
jafnvel slóð afkrota og ofkeldis, er kins
vegar ekki kægt aá reiáa sig á slíkan
stuáning. En að mörgu leyti getur jiað j)ó
verið jiægilegt fyrir stjórnvöld og okkur öll
aá geta kent á slíkan óvin eða klóraköggul
og litið á fíkniefnin sem uppsprettu
vandamála í kinu flókna samfélagi
nútímans.
Hvernig eiga yfirvölcl a 6
stemma stigu við
vandanum?
Sumir álíta farsælast að leyfa fíkniefnin og
setja J>au á frjálsan markað. Stríðið sé
tapað og rétt einsog með áfengiskannið sé
eðlilegast aá viáurkenna Jiað og takast á við
vandann með nýjum kætti. En j>ó
fíkniefnalöggjöfin eigi vafa lítið eftir að
færast í frjálsræðisátt í framtíðinni væri
varkugavert aá rasa kér um ráð fram.
Lögleiðing jjessara efna myndi án alls vafa
ekki leysa vandann í einu vetfangi frekar en
refsilöggjöfin. Þó efnin virðist aágengileg
Jieim sem sem kaía ákuga myndi
neytendakópurinn vafalítið stækka og
kreikka og kostnaður samfélagsins
sömuleiðis aukast.
Ef yfirvöld vilja í alvöru leitast við aá
uppræta verstu mein Jiessa vanda, eins og
kann klasir við í dag, væri eðlilegast að fara
keint í rætur kans sem liggja í félags- og
efnakagslegum vanda jaðarkópanna, sem
skilyrðir og plægir jarðveginn fyrir
misnotkun karðra fíkniefna. Þar sem
félagsgerðin er í lamasessi, jiar er
fíkniefnavandinn jafnframt mestur, aljijóá-
legar rannsóknir sýna jietta svo ekki verái
um villst. Jafnframt má kúast við jpví að á
meáan eftirspurnin eftir vímuefnum er
fyrir kendi aá framkoáið verðist líkast til
einnig alltaf til staáar. Ef viá viljum draga
úr verstu meinum neyslunnar verðum við
jiví að skilja forsendur eftirspurninnar. Við
gerum jiað fyrst og fremst með
rannsóknum og pólitískri stefnumótun
sem tekur á vanda undirmálskópanna og
meá fordæmalausri fræðslu og uppeldi sem
sem taka verður miá af öllum ávana- og
vímuefnum, ekki síst tókaki og áfengi.
Vímuefni kafa ætíð fylgt manninum og
svo mun örugglega verða áfram. Viá
verðum liins vegar að leitast við að draga úr
jpeim skaáa sem jiau geta kaft í för meá sér
og læra aá umgangast jiau á sómasamlegan
kátt.