Samvinnan - 01.01.1952, Blaðsíða 13

Grein sú, sem hér birtist, er kafli
úr einu af kennslubréfum Bréfa-
skóla SÍS í sálarfræði. Er það
eftir fil. dr. Alf Ahlberg, en þýtt
hafa og tekið saman Broddi Jó-
hannesson og Valborg Sigurðar-
dóttir.
Orðið múgur hefur verið notað
mjög í bókmenntum síðari ára, án
þess að gætt væri nógu glöggrar skil-
greiningar á því, og ennfremur hefur
þess gætt nokkuð, að athuganir, sem
gerðar hafa verið á sérstökum mann-
hópum og voru góðar og gildar á tak-
mörkuðu sviði, hafi verið alhæfðar
og taldar eiga við félagslífið yfirleitt.
I þessu máli á orðið múgur einung-
is við flokk manna, sem er að iafnaði
sundurleitur að uppruna, en heinir
um stundarsakir sameiginlegri athygli
að sama viðfangsefni, sem vekur hjá
öllum eða flestum einstaklingum
sömu sterku, frumstæðu geðshræring-
arnar. Ef eldur kemur upp í sam-
komuhúsi, breytast samkomugestir
auðveldlega í múg, sem auðkennist
af sameiginlegri ofsahræðslu. Þessi
sameiginlega hræðsla smitast frá
manni til manns, og hendir þá, að
luigrakkir menn og rólyndir bregðast
öðru vísi við í hópnum en nokkur
þeirra hefði gert einn sér, þótt eins
hefði staðið á að öðru leyti. En hóp-
urinn ærist, menn ryðjast að dyrum,
troðast undir og hljóta meiðingar, en
komast miklu seinna út en verið hefði,
ef notið hefði rólegrar athugunar og
mats á hættunni. Á líkan hátt getur
hrifning, reiði, örvænting og aðrar
sterkar, frumstæðar geðshræringar
lireytt ólíkustu mönnum í múg.
Margt veldur því, að múgur skap-
ast auðveldast á vorum dögum. Þétt-
býlið auðveldar stórlega sköpun múgs
og einnig aukin tækni við að dreifa
mæltu máli, áróðri og lýðskrumi.
Jafnframt þessu hafa hinar uppruna-
legu félagsheildir horfið úr sögunni,
en „einmanar hópsins“ flýja gjarna til
múgsins, samlagast honum og öðlast
þannig andlegt ástand, sem í mörgu
er áþekkt ölvímu.
A u ðk enni múgsins.
Þegar tilfinningalíf mannhóps er
„Múgurinn" er uppbót
fyrir eðlilegt félagslíf
Sænski sátfræbirLgurinrL fil. dr. Alf Ahíberg ræðir
úm vamir gegn múgæði og múgseffun
samræmt, svo að úr verður múgur,
er ýmsum tækjum beitt, svo sem æs-
andi málflutningi og tónlist, skraut-
lýsingu, merkjum og fánum, sam-
stilltum hreyfingum í hópgöngum og
mörgu fleira. Múgáhrifin koma nú
fram í því, að einstaklingarnir varpa
að meira eða minna leyti frá sér því
viðbragða- og hugsunarsniði, sem
uppeldið hefur tamið þeim, en bernsk
og frumstæð öfl sálarlífsins fá yfir-
tökin. Um stundarsakir getur virzt
sem máttugur andi hafi náð valdi á
hverjum einstakling hópsins og knýi
hann nauðugan viljugan til athafna,
sem hann hefði alls ekki framið við
venjulegar aðstæður. En andinn er ill-
ur eða góður eftir atvikum.
Múgurinn er mjög næmur fyrir sefj-
andi áhrifum, þar eð gagnrýni og
frjáls dómgreind eru stórlega skertar.
Menn verða óhæfari til að dæma hlut-
lægt um atburði. Getur vitnisburður
æstra sjónarvotta verið að litlu haf-
andi fyrir þær sakir. Þeir líkjast þá
barni, sem brenglar saman hugarór-
um sínum og veruleikanum. Múgur-
inn getur trúað fáránlegustu fullyrð-
ingurn, og honum geta dulizt augljós-
ar fjarstæður. Siðferðisstigið lækkar
eins og vitsmunastigið. Þó að ein-
staklingur sé gæddur sæmilegri
ábyrgðarvitund í hversdagslegu lífi,
getur hún horfið að miklu eða öllu
Ieyti, ef múgæðið grípur hann. Ösvíf-
inn eða ofstækisfullur foringi getur
komið hði sínu til hryllilegustu
óhæfuverka, svo sem meiðinga og
manndrápa, með því að magna trúar-
eða kynþáttaofstæki manna sinna.
Ástæða er til að ætla, að slík óhæfu-
verk séu því aðeins framin í múg, en
ekki utan múgsins, að einstaklingarn-
ir losna þá undan persónulegri ábyrgð.
Menn láta illvirkið ógert, vegna þess
að þeir óttast afleiðingarnar, fremur
en að þeir afneiti verkinu vegna sið-
ferðilegrar fordæmingar á því. Áþekkt
þessu er það, er grandvara menn
dreymir, að þá sé að dreyma, og vita
þá jafnframt, að þeir þurfa ekki að
bera ábj^rgð gerða sinna, og fremja
þá óhæfuverk, er þeir láta ógert í
vöku.
„Meginauðkenni múgsins eru á
þessa leið: Hann er á valdi geðshrær-
inga, ofsafenginn, ofbeldissamur,
hviklyndur, festulaus og lítt hæfur til
að taka ákvarðanir. Með honum
kvikna frumstæðar tilfinningar öðrum
fremur. Idann er sérstaklega sefnæm-
ur, lítt fær um að yfirvega, fljótráður
í dómum, óhæfur til að beita æðra
vitsmunastarfi, auðginntur og auð-
leiddur, sneyddur sjálfsvirðingu og
ábyrgðarvitund og lætur gjarna
stjórnast af vitundinni um eigin
styrkleika og ber mörg auðkenni hins
9