Samvinnan - 01.08.1973, Blaðsíða 32

Dr. Ingimar Jónsson:
Þátttaka íslendinga í
Ólympíuleikunum 1936
Forustumenn íslenzkra í-
þróttamála tala alltaf um að
íþróttum og stjómmálum megi
ekki blanda saman, og slíkt
detti þeim ekki i hug að gera.
Saga íslenzkra íþrótta sýnir þó
að þessu er öðruvisi farið. Gott
dæmi þar um er þátttaka ís-
lendinga i Ólympíuleikunum
1936 í Berlín og íþróttasam-
skiptin við Hitlersþýzkaland á
þeim árum, eins og sýnt verður
fram á í þessari grein. Vegna
yngri lesenda er rétt að taka
það fram, að íhaldið á íslandi
með Morgunblaðið i broddi
fylkingar fagnaði valdatöku
Hitlers 1933, dásamaði hann á
alla vegu og hrósaði honum
fyrir að ganga á milli bols og
höfuðs á þýzkri verkalýðshreyf-
ingu. Synir borgarastéttarinn-
ar tóku þýzku nazistana sér til
fyrirmyndar og stofnuðu eigin
nazistaflokk, Þjóðernishreyf-
ingu íslendinga, og voru kall-
aðir „ungu mennirnir með
hreinu hugsanimar“ af þáver-
andi formanni Sjálfstæðis-
flokksins. Sumir þessara ungu
manna urðu og eru enn framá-
menn í íslenzkri íþróttahreyf-
ingu.
Misnotkun Ólympíuleikanna
Ólympíuleikarnir í Hitlers-
þýzkalandi 1936 voru harm-
leikur. Hvorki fyrr né síðar
hafa Ólympíuleikarnir, þessi
hátíð æsku og friðar, verið mis-
notaðir á eins hryggilegan
máta og þá af þýzku fasistun-
um. Samkvæmt eðli sínu var
þýzki Hitlersfasisminn yfirlýst-
ur óvinur ólympískra mark-
miða. „Hann stefndi að því
marki að kæfa frelsishreyfing-
ar eigin þjóðar, að leggja undir
sig önnur lönd og útrýma heil-
um þjóðum. Þvert á móti
stefndi ólympíuhreyfingin að
eflingu lýðræðis, virðingu með-
al þjóða og tryggingu friðar.
Tenging á milli fasismans og
ólympismans var þvi fyrirfram
útilokuð."1) Ólympíuleikarair
1936 voru kærkomið tækifæri
fyrir þýzku fasistana til áróð-
urs og blekkingar. Á fundi í
Ríkisráðinu þann 10. október
1933, þar sem meðal annarra
voru mættir von Tschammer
und Osten íþróttaleiðtogi og
Ewald forseti undirbúnings-
nefndar Ólympíuleikanna,
sagði Hitler: „Út á við er staða
Þýzkalands hin erfiðasta og ó-
þægilegasta, það verður að
reyna með miklum menning-
arlegum afrekum að vinna álit
heimsins á sitt band.“2) Af
þessum sökum sé það heppi-
legt, að Ólympíuleikarnir verði
haldnir í Þýzkalandi.
Lýðræðissinnuð öfl í öllum
heiminum sáu strax fyrirætl-
anir þýzku fasistanna og gerðu
sér ljóst, að þeir ætluðu sér að
brjóta allar ólympiskar reglur
og hugsjónir. Þannig myndað-
ist mikil hreyfing um allan
heim gegn því að Ólympíuleik-
arnir yrðu haldnir í Þýzka-
landi Hitlers. Markmið þessar-
ar hreyfingar var að fá því
framgengt að Ólympíuleikarn-
ir yrðu haldnir í öðru landi,
sem ekki væri fasískt. En þeg-
ar Alþjóðaólympíunefndin, sem
hafði ákveðið það árið 1931 að
leikarnir skyldu fara fram í
Þýzkalandi, sat við sinn keip,
reyndi hreyfingin að fá íþrótta-
fólkið til þess að taka ekki þátt
í leikunum. Þýzku fasistarnir
urðu þvi að róa að því öllum
árum að koma í veg fyrir að
Ólympíuleikarnir yrðu haldnir
annarsstaðar en í Þýzkalandi
og síðar að tryggja þátttöku
sem flestra þjóða í þeim —
einnig fslendinga.
Hlutverk „Norræna
félagsins“
Sá var m. a. tilgangurinn að
baki frumkvæði „Norræna fé-
lagsins" (Nordische Gesell-
schaft) að íþróttasamskiptum
milli íslands og Hitlersþýzka-
lands stuttu eftir valdatöku
Hitlers. „Norræna félagið"
stundaði áróðurs- og mold-
vörpustarfsemi á Norðurlönd-
um í því skyni að kynna þess-
um þjóðum hinn „nýja þýzka
anda“ og undirbúa jarðveginn
fyrir fyrirætlanir þýzka fasis-
mans. í stjóm félagsins voru
margir af helztu nazistafor-
ingjum Þýzkalands, svo sem
Himmler, Rosenberg, Frick,
Darre og von Tschammer und
Osten, sem áður var nefndur.
Norræna félagið starfaði sem
slíkt á íslandi og hafði náið
samband við þýzka sendiráðið,
þýzk-islenzka félagið Germ-
aniu og ýmsa kunna nazista
hérlendis, til að mynda Gísla
Sigurbjörnsson, sem var milli-
göngumaður félagsins og i-
þróttaforustunnar allt fram til
síðari heimsstyrjaldar og kom
því m. a. til leiðar að árið 1935
kom hingað til lands þýzkt
knattspyrnulið og íslenzkt iið
fór til Þýzkalands. Þessi í-
þróttasamskipti voru óspart
notuð til að hylla þýzka fas-
ismann, og Þjóðverjarnir not-
uðu heimsókn sína til íslands
til þess að stuðla að þátttöku
íslendinga í Ólympíuleikunum
í Berlín. Þannig segir einn far-
arstjóranna, Funkenberg, sem
var framkvæmdastjóri rikis-
deildar „Norræna félagsins“ í
Berlin í viðtali við Morgunblað-
ið 24. júlí 1935, að hlutverk
félagsins sé að efla samvinnu
norrænna þjóða; „þess vegna
er hinn þýzki knattspyrnu-
flokkur hingað kominn og þess
vegna bjóða Þjóðverjar íslenzk-
um knattspyrnumönnum í
sumar til Þýzkalands, og þess
vegna óska Þjóðverjar að sem
allra flestir íslendingar komi
til Berlinar á Ólympíuleikana
og keppi þar.“
Annar Þjóðverji, Lutz Koch,
bar íslendingum kveðju for-
stöðumanna undirbúnings-
nefndar Ólympíuleikanna í
kveðjuhófi sem Þjóðverjarnir
efndu til og lét þá ósk í ljós,
að íslendingar tækju þátt í
leikunum.3) Þessi Koch var síð-
ar, nánar tiltekið þann 11. okt-
óber 1935, skipaður „fulltrúi
ÍSÍ (í Þýzkalandi — aths. I. J.)
vegna væntanlegrar ólympíu-
farar“ af stjórn ÍSÍ.4)
Erfiðleikar Ólympíunefndar
íslands
íþróttasamband íslands
hafði þegar þann 16. april
1934 skipað Ólympíunefnd ís-
lands til þess að undirbúa þátt-
töku íslendinga í Ólympiuleik-
unum í Berlin. Skipan nefnd-
arinnar sýnir, að tekið var tillit
til pólitískra aðstæðna i Þýzka-
landi, því a. m. k. fjórir með-
limir nefndarinnar af níu voru
kunnir aðdáendur Hitlers-
þýzkalands. Fremstur i flokki
var dr. Björn Björnsson. Á hans
herðum hvíldi nær allt starf
nefndarinnar, sem vann geysi-
mikið starf, því til mikils var
að vinna. Nefndin þurfti að
yfirstíga margskonar erfiðleika,
áður en yfir lauk, eins og sést
á eftirfarandi orðum forseta
ÍSÍ, Benedikts Waage á árs-
þingi ÍSÍ 1936: „Af öllum
nefndum og ráðum, sem ÍSÍ
hefur skipað, held ég að ekki
sé ofmælt, að Ólympíunefnd
íslands hafi átt við mesta erfið-
leika að etja. Svo að segja all-
ir hafa verið á móti henni."5)
Benedikt átti hér fyrst og
fremst við það, að Alþingi hafði
tvivegis (1934 og 1935) neitað
henni um fjárstyrk til þess að
senda keppendur á Ólympíu-
leikana. Skýringin á þessari af-
stöðu Alþingis er sú, að al-
þingismönnum var kunnugt
um að óeining ríkti meðal í-
þróttafélaganna í Reykjavík
um það, í hvaða greinum ís-
lendingar ættu að keppa á
leikunum, og einnig var þeim
ljóst, að íslenzkur almenning-
ur var fráhverfur þýzka fasis-
manum. Þannig komst Jakob
Möller, sem ásamt Jóhanni
Jósefssyni vararæðismanni
Hitlersþýzkalands í Vest-
mannaeyjum var helzti stuðn-
ingsmaður Ólympíunefndar-
innar á Alþingi, ekki hjá því
að víkja að andúð á einmitt
þessu iþróttamóti í Berlín °)
þegar harm reyndi að fá al-
þingismenn til þess að sam-
þykkja styrk til nefndarinnar
árið 1935 með því að gera sem
minnst úr baráttu andfasiskra
afla gegn leikunum. Því studdi
Jakob sig við yfirlýsingu, sem
forseti Alþjóðaólympíunefnd-
arinnar hafði gefið eftir að
hafa rætt við Hitler i Berlín;
þessi yfirlýsing átti mikinn
þátt í því að brjóta niður and-
stöðuna gegn því að leikarnir
yrðu haldnir í Þýzkalandi.
Að afstaða meirihluta al-
þingismanna til umsókna Ól-
ympíunefndarinnar byggðist á
andstöðu gegn þýzka fasism-
anum sýna eftirfarandi setn-
ingar úr bréfi forseta ÍSÍ til
eins íþróttakennara. Þar segir:
„Eins og þú veizt hefur Alþingi
synjað okkur um fjárstyrk til
Ólympíufarar tvisvar sinnum.
Ætlum við nú að reyna í 3ja
skiptið þegar Alþingi kemur
saman i næsta mánuði. Þeir
eru svo mikið á móti því að
senda iþróttamenn til Þýzka-
lands að við erum undrandi.
Það er eins og þeir haldi að
allir verði „nazistar“ sem þang-
að fara.“7)
Baráttan á íslandi gegn
Ólympíuleikunum
Baráttan á íslandi gegn Ól-
ympíuleikunum i Hitlersþýzka-
landi og þátttöku íslendinga í
þeim var háð af kommúnist-
um og andfasistum. Þessi bar-
átta hófst um mitt ár 1935 og
var einn þáttur í baráttu ís-
lenzkrar verkalýðshreyfingar
gegn fasismanum. Hér á landi
voru þó engin baráttusamtök
32