Samvinnan - 01.03.1978, Síða 10

FJÁRHÚS
ÁRNA
ÁEYRI
Árni stóð
teinréttur við
borðið
og taldi átján
hundraðkróna
bankaseðla.
„Hér er sjóðurinn
fyrir jörðina
mína.“
segja, hélt það gæti ef til vill
gert illt verra. Mér fannst
hryggilegt ef það ætti fyrir mér
að liggja að hrekjast frá öllum
minum og verða sauðamaður á
mannbroddum í Eyrarfjalli og
ég lifði hörmulega nótt, það
var martröð.
Morguninn eftir var Sigurð-
ur búnaðarmálastjóri hættur
við búskaparhugleiðingar sínar
og líklega hefi ég ekki nema í
þetta eina sinn orðið glaður við
að heyra að hætt sé við bú-
skaparáform.
Faðir minn var umboðsmað-
ur Sigurðar með jarðarafgjald-
ið, Árni Tómasson kom þvi oft
heim þegar hann var að borga
landsskuldina. Árni á Eyri var
stórmyndarlegur, fyrirmann-
legur maður, hann var oftast
í svona ferðalögum klæddur
brúnum vaðmálsfötum, jakk-
inn var mjög síður og hnepptur
alveg upp í háls og mig minn-
ir að tölurnar væru einkenni-
lega margar og þétt raðað á
jakkann. Það var jafnan nýr
ferskur andblær sem kom með
Árna á Eyri, enda hafði hann
frá mörgu að segja á kvöldvöku
inn til dala. Bærinn hans var
hinum megin við fjallið svo að
margt var öðruvísi en heima
hjá mér. Hann gat sagt fréttir
frá stórum rekatrjám sem
komu alla leið frá ströndum
Síberíu eða Ameríku og rak
upp á Eyrarfjöru. Það voru víst
dálagleg kefli sem eitthvað
mátti nota. Heima þurfti kind-
in fimm vættir en á Knarrar-
eyri eina vætt. Svona var allt
ólíkt en sennilega hvorttveggja
jafngott. Árni kunni margar
sögur um það þegar hann
byggði fjárhúsin, þá stórmerku
framkvæmd, og hvernig hann
sigraði hina mestu erfiðleika
og verður nokkuð frá því sagt
í þessari stuttu grein.
Árni á Eyri kom upp mjög
stórum, myndarlegum barna-
hópi á Eyri og honum þótti
sérkennilega vænt um þennan
gamla fæðingarstað Urðarkatt-
ar en hann var alltaf fátækur
af fé og það var ekki auðvelt
að kaupa jarðir í þá tíð.
Dalsá vann stöðugt að þvi að
brjóta af túninu á Eyri og það
átti stóran þátt í að Árni bjó
sig undir að flytja i burtu af
jörðinni. Flestir, sem flytjast
í brottu af jörð, sem þeir eiga
ekki, hafa ekki mikinn áhuga
að eiga þær. En því var ekki
þannig farið með Árna á Eyri.
Hann gat ekki hugsað sér að
flytja frá jörðinni sem i raun
og veru var jörðin hans nema
að kaupa hana fyrst. Þess
vegna kom Árni heim til föð-
ur míns, karlmannlegur, virðu-
legur, dálitið veðurtekinn, sér-
stakur fulltrúi afskekktrar
byggðar við Eyrarfjall.
Faðir minn sat við borðið i
stofunni heima, Árni á Eyri
stóð upp af stólnum og sagði:
,,Ég er kominn til að borga
jörðina mína, sjóðurinn er all-
ur hér,“ og hann benti á vasa
innan á jakkanum. En það
varð bið á að sjóðurinn kæmi í
ljós. Sérkennilega stór sikkeris-
næla var næld yfir vasann sem
geymdi sjóðinn, sennilega eina
peningaeign bóndans, 1.800,00
krónur. Til frekari öryggis
hafði svo verið rækilega saum-
að fyrir hinn verðmæta vasa.
Hjördís, kona mín, klippti nál-
sporin með skærum og þá kom
i ljós veskið með teygjubandi.
Árni stóð teinréttur við
borðið og taldi átján hundruð
króna bankaseðla. „Hér er
sjóðurinn fyrir jörðina mína.“
Þétt handtak föður míns og
Árna, er sjóðurinn hafði verið
talinn, fullvissar mig um að
þessi viðskipti höfðu farið
fram af vináttu og góðum
skilningi af beggja hálfu en
þetta atvik gleymist mér aldrei.
Þegar Árni var níu ára snáði
fluttist hann að Knarrareyri
með foreldrum sínum, eða árið
1878.
Þarna ólst hann upp á höf-
uðbólinu við hliðina á Tóftum
og vann foreldrum sínum allt
sem hann gat til 1897 en um
þær mundir hóf hann eigin
búskap með konu sinni, Jó-
hönnu Jónsdóttur, og bjó i full
fjörutiu ár. Frá Eyri fór hann
árið 1941. Elsta fjárhúsið
byggði Árni árið 1900 og ann-
að húsið fimm til sex árum
síðar og hið þriðja og síðasta
reisti hann 1928. Öll eru þessi
hús byggð úr grjóti, torfi og
rekavið og gerð af svo mikilli
snilld og hagleik að til alveg
eindæma má telja enda standa
þau enn teinrétt og nær ó-
skemmd eftir svona mörg ár,
eða allt frá aldamótum. Fjár-
húsin sjálf eins og þau eru í
dag lofa betur hagleik bóndans
á Eyri en nokkur orð.
Ekki get ég nákvæmlega sagt
um það hve langan tíma tók
að flytja grjótið i húsin því
það leitaði Árni allt uppi á
Eyrarfjöru, eftir hvert stór-
brim, sem algeng eru þarna á
veturna. Brimið var iðið við
að rífa kambana og fjöruna
eitthvað til svo jafnan kom
nokkuð af nýjum vellöguðum
steinum í dagsljósið. Árni
haf ði mikil bústörf og stundaði
alltaf sjóinn einnig. Það var
því erfitt aukastarf að leita að
grjótinu í fjörunni og bera það
í stórar hrúgur þar sem sjórinn
náði ekki i það aftur. Hver ein-
asti steinn var vandlega skoð-
aður með vakandi auga og ekki
hreyfður nema lag hans væri
að öllu leyti gott til hleðslu.
Þvi heita mátti ókleift að laga
nokkurn stein sakir þess hve
hart grjótið er.
Grjótinu ók Árni síðan á
veturna á stórum heyjasleðum
og beitti þá hesti fyrir. Stund-
um kom það fyrir meðan á
vegghleðslu stóð að Árna vant-
aði góða hornsteina. Ekki gat
hann hugsað sér að nota illa
lagaða steina og allra síst á
horn. Þá tók hann fram ára-
bátinn sinn og reri inn með
fjörum og sótti þangað flesta
fallegustu hornsteinana. Ýms-
um fannst þetta langt gengið
enda dylst það engum að það
er undarlegt hvernig hann
hefur flutt svo stóra horn-
steina og undirstöðugrjót í ára-
báti og vitað er að nokkur slík
björg bar hann á bakinu upp
úr fjörunni. Árni vann að þess-
um byggingum aleinn nema
synir hans hjálpuðu honum við
síðasta húsið.
Timbrið, sem var notað í
þessar byggingar, var allt reka-
viður og sagaður af handafli á
staðnum. Spýtan, sem saga
átti, var sett lárétt á trönur
og söguð með svokallaðri kló-
sög og þurfti alltaf tvo menn
þegar sagað var þannig.
Árni þurfti þvi jafnan að fá
sér mann til að saga á móti
sér en þetta var mjög erfitt
verk og tímafrekt.
Allar stoðir og mæniásar var
eingöngu unnið úr úrvalsvið,
(rauðavið). Stoðirnar voru all-
ar finheflaðar, garðabönd og
garðastokkar sömuleiðis og
skafið með gleri.
Raftarnir voru flestir sagað-
ir þannig að tveir komu úr
gildleika spýtunnar og sneru
sagarförin inn í króna. Reftið
var mjög þétt, aðeins tíu senti-
metrar á milli rafta, svo að
þegar litið er upp í þekjuna er
eins og hún sé alþiljuð. Ofan á
raftana voru lagðar skógviðar-
hríslur sem voru fluttar fram-
an úr Eyrarfjalli og komu þær
þvert á raftana og átti að
varna því að torfið snerti raft-
ana en járnþak taldi Árni sig
ekki hafa efni á að kaupa.
Allt torf, sem i þetta þurfti,
var rist fram á svokölluðu
Eyrarengi og flutt á hestbaki
þaðan og er þetta um tíu kiló-
metra vegalengd. Hlaða var
byggð við tvö húsin en á henni
er járnþak. Ágætir gluggar
voru á öllum húsunum og
hurðir úr plægðum viði, garðar
eru steyptir og baðker.
Trégrindur voru i öllum hús-
unum. Samtals tóku húsin
160 til 180 fjár. Þessi bygging
var mikið og glæsilegt verkefni
10