Samvinnan - 01.03.1978, Síða 23

Grein eftir
Tómas Guðmundsson
Ur bæklingnum
Astandið í sjálfstæðismálinu.
í skjóli við
ofbeldið
Það er að vísu mjög ánægju-
legt, að stjórn Bandaríkjanna
skuli hafa lofað því að láta oss
afskiptalausa um endanleg sam-
bandsslit við Dani 17. júní n.k.,
og þá er ekki síður gott til þess
að vita, að einn ágætasti forustu-
maður sambandsþjóðar vorrar,
Christmas Möller, hefur nýlega
haldið samkvæmisræðu, sem virð-
ist hafa verið mjög kurteisleg i
okkar garð, eins og vænta mátti.
Þar sem vér erum að hætti smá-
þjóða harla viðkvæmir fyrir því,
sem að okkur snýr, er ekki nema
eðlilegt, að slíku sé haldið á lofti,
en hins vegar er engin skynsam-
leg ástæða fyrir því, að hampa
þessu tvennu svo mjög í skiln-
aðarmálinu, eins og gert hefur
verið, því hvorugt snertir kjarna
þess máls hina minnstu vitund.
Það hefur nefnilega ekki verið
neinn ágreiningur um það, að vér
ætlum að skilja við Dani, og í
aldarfjórðung hefur enginn Is-
lendingur gengið þess dulinn, að
vér hefðum fullan rétt til þess.
Ágreiningurinn er um það eitt,
hvort vér eigum heldur að hrifsa
þennan rétt til vor að hætti upp-
reistarmanna eða ná sama tak-
marki með jafn einföldum og eðli-
legum hætti sem þeim að halda
oss við gerða samninaa. Það væri
vissulega illt til þess að vita, ef
vér þyrftum að leita úrskurðar
annarra ríkja um það, hvor að-
ferðin sé oss samboðnari. enda
segir „viðurkenning" Bandaríkja-
stjórnar ekkert til um það að
þessu sinni. Þá verður það að
teljast fullmikil lítilþægni, að
ætla sér að byggja fullveldiskröf-
ur þjóðarinnar á vinsamlegum
ummælum Christmas Möller, og
trúað gæti ég því, að honum hafi
komið það kynlega fyrir, að vera
allt í einu orðinn íslenzk frelsis-
hetja, á borð við Jón Sigurðsson,
fyrir að segja það eitt, sem allir
íslendingar og Danir vita, að það
sé æskilegt og sjálfsagt, að hver
þjóð fái að ráða ráðum sínum á
eigin spýtur. Mig furðar á því,
að jafn almenn sannindi skuli
hafa getað farið fram hjá Morg-
unblaðinu allt til þessa, og leyfi
mér raunar að efast um, að jafn
ágætu blaði hafi komið þau svo
mjög á óvart sem það lætur.
í nýprentuðu hefti Helgafells
hef ég ásamt meðritstjóra mínum
vikið nokkrum orðum að ávarpi
því, sem Alþingi var sent, og af-
stöðu blaðamanna til þeirra
manna, er að því stóðu. S'ðan
hefur fátt nýtt gerzt í þessu máli,
því ekki getur það talizt til tíð-
inda þótt málgögn þeirra manna,
er kosið hafa að rjúfa einingu
þjóðarinnar í sjálfstæðismálinu,
haldi áfram að „æsa sig upp“ eft-
ir mætti. Þannig hefur Þjóðvilj-
inn nýlega hvatt til átaka í bar-
áttunni gegn „kvislingunum", en
svo nefnir blaðið þá menn, er að
ávarpinu stóðu. Verður því ekki
neitað, að slíkar nafngiftir hljóma
undarlega af vörum þeirra
manna, er til skamms tíma stóðu
í ástúðlegu trúnaðarsambandi við
Hitler og kvislinga hans, og
myndu enn í dag leggja blessun
sína yfir öll þeirra hermdarverk,
ef Hitler hefði ekki sjálfur að
fyrra bragði afsalað sér vináttu
þeirra. Slikum mönnum verður
að visu ekki láð, að hafa gengið
í flokk „uppreistarmannanna", en
hins vegar mætti öðrum vera
blandin ánægja að því, að vita
forustu sjálfstæðismálsins komna
í hendur þeirra manna, er hafa
hingað til látið sér nægja þær
skoðanir einar, sem þeir hafa
fengið „sendar heim“ til sín frá
útlöndum, og verða nú, þegar
samgöngur hafa truflazt af styrj-
aldarástæðum, að geta sér til um
það frá einum degi til annars,
hvort erlendu stórveldi komi það
betur, að þeir hagi sér sem
„gentlemenn eða dónar“.
Svo virðist, sem margir upp-
reistarmannanna séu þeirrar skoð-
unar, að ekki skipti miklu máli,
hverjum augum hinar Norður-
landaþjóðirnar líti á framkomu
vora í skilnaðarmálinu, og gæti
það raunar bent til þess, að þeir
hyggðu á nánari kynni við aðrar
þjóðir en þær í framtíðinni. Fyrir
þetta verða þeir þó naumast vítt-
ir, og það því síður, sem þetta er
mál, er veit fyrst og fremst að
oss sjálfum. Og sjálfum oss eig-
um vér fyrst og fremst að hlífa
við endurminningunni um það,
að hafa gert aldagamlan lýðveld-
isdraum þjóðarinnar að veru-
leika í skjóli við ofbeldisverk, er
fjandsamlegt stórveldi hefur
framið á bræðraþjóð vorri, og
vér eigum að hlífa niðjum vorum
við þeirri ömurlegu vitneskju, að
feður þeirra hafi hafnað samn-
ingsbundinni og drengilegri lausn
þessa máls fyrir þá sök eina, að
hún var óbrotnari og eðlilec,ri en
svo, að nokkur einstakur pólitísk-
ur spákaupmaður gæti öðrum
fremur eignað sér hana og hag-
nýtt í harðvítugum eltingaleik
eftir atkvæðum kjósendanna. 4
• SORGLEG MISTÖK
Allir vita eða ættu að vita,
að getuleysi Dana til að full-
nægja samningsskyldum sín-
um stöfuðu af ómöguleika með
þar að lútandi breyttum atvik-
um. Það er enginn ágreiningur
um það hjá þessum fræði-
mönnum, að sl’k atvik fresta
einungis framkvæmd samn-
ingsskyldunnar, en heimila
ekki gagnaaðilum riftunarrétt,
sbr. grein mína i vikublaðinu
íslandi 22. nóvember 1943, tölu-
lið 3b hjá Oppenheim.* Hins
vegar fjallar töluliður 4b um
samningsrof annars hvors að-
ila og kallast það á ensku „vio-
lation of treaty“. Þetta þýðir
eins og ég bendi á: „A violation
of a treaty is an injurious
act committed either ■wlll-
fully and maliciously or
with culpable negligence."
^Samningsrof er óréttmæt at-
höfn framin annaðhvort af
ásettu ráði og ráðnum (illum)
*) Brezki þjóðaréttarfræð-
ingurinn.
hug eða af vitaverðu gáleysi.)
Til þess að nota þessa reglu
Oppenheims þarf Bjarni að
sanna, að Danir hafi af ásettu
ráði og ráðnum (illum) hug
rofið Sambandslögin eða að
minnsta kosti komið sér hjá
að fullnægja þeim með því að
gera sig seka um culpable neg-
ligence — vitavert gáleysi. Það
vill svo vel til, að Bjarni þýðir
einmitt umsögn Oppenheims
við þennan tölulið sem sönnun
þess, að hann telji riftunarrétt
eftir honum heimilan vegna
vanefnda. Samt segir hann á
næstu blaðsiðu, að Danir eigi
að vísu ekki sök á því, að þeir
hafi ekki af sinni hálfu getað
fullnægt Sambandslagasamn-
ingnum. Svona er nú van-
efndakenningin sorgleg mistök.
Bretar og Bandaríkjamenn
eiga vissulega þjóðarréttar-
fræðinga, sem þekkja skil á
gildandi reglum um áhrif ó-
möguleika (impossibility) á
samninga og mismuninn á
þeim og violat.ion (samnings-
rofi), og mér er það fyllilega
ljóst, að þetta var aðal ástæð-
an fyrir ráðleggingum þeirra
að bíða með sambandsslitin,
og virðist Björn Þórðarson
hafa rennt grun í þetta, sbr.
ræðu hans 1. desember 1942.
0 LÖGSKILNAÐARMENN
Ég hafði til þessa tíma ekki
verið í neinum samtökum í
þessu máli, en fengið þakkar-
bréf fyrir ritgerðir mínar frá
ýmsum mætum mönnum, og
þar á meðal frá Sigurði Guð-
mundssyni skólameistara á Ak-
ureyri. Mér þótti eðlilega vænt
um það, ekki hvað sizt þegar
aðalblaðakosti landsins var
beitt af alefli til þess að ó-
frægja þá, sem gerðust svo
djarfir að hafa sjálfstæða
skoðun á skilnaðarmálinu og
láta hana i Ijós. En margir
fylltust andúð á þessu of-
stæki og varð það úr, að þeir
sameinuðust og kölluðust lög-
skilnaðarmenn, en hinir hrað-
skilnaðarmenn. Þar sem útlit
var fyrir á árinu 1943, að fyrir-
hugað væri að afgreiða Sam-
bandsmálið árið 1943 á sama
hátt og til stóð að gera 1942
með einhliða yfirlýsingu og án
þess að tala við sambandsþjóð-
ina, þá ákváðu samtök lög-
skilnaðarmanna að senda al-
þingi enn áskorun, og jafn-
framt var gefinn út bækling-
urinn „Ástandið í sjálfstæðis-
málinu“. Áskorunin er undir-
skrifuð af 27 manns, en texti
hennar hljóðar svo:
„Áskorun
send alþingi 22. sept. 1943.
Vér undirritaðir alþingiskjós-
endur í Reykjavík, á Akureyri
og í Hafnarfirði skorum á hið
háa alþingi að ganga ekki frá
formlegum sambandsslitum við
Danmörku að óbreyttum þeim
aðstæðum, sem íslendingar og
Danir eiga nú við að búa.“
Meðal þeirra sem skrifuðu
undir eru margir merkustu
menn landsins og skrifuðu
nokkrir þeirra í bæklinginn.
Jóhann Sæmundsson læknir
skrifar greinina „Skilnaðar-
málið er ekki happdrætti" (sjá
bls. 42-51). Þetta er jákvæð
og góð grein og fróðleg, eins
og vænta mátti af svo mætum
manni. Ég skrifaði þarna grein-
23