Samvinnan - 01.07.1978, Blaðsíða 33

Og ég kæmi í návist guðs við
þessa tilbreytingu, að koma af
sjónum þreyttur undan ár-
inni.“ (Bls. 104). Ógleymanleg
er líka frásögnin af því, þegar
það kom í Ijós vorið sem Theó-
dór átti að fermast, að honum
hafði láðst „af einhverjum mis-
skilningi" að læra altaris-
göngubænirnar utanbókar, og
var nú ekki annað sýnna en að
honum yrði vísað frá ferm-
ingu það árið fyrir þessar sak-
ir. En sem betur fór barst þessi
hrakfallasaga einhvern veginn
til Jónatans gamla Daníels-
sonar, sem var „hinn mesti
greindarkarl“, hafði lengi átt
heima úti i Grímsey, en var nú
i Flatey, á sama bæ og Theó-
dór, og var honum sérlega góð-
ur. Jónatan gamli „reiknaði
það út“ fyrir Theódór, að hann
yrði búinn að læra bænirnar
fyrir miðnætti, ef hann legði
sig fram, — huggaði hann með
því, að það „væri ekki eins-
dæmi með greinda pilta, að
þeim gengi illa að læra kver-
ið,“ — og spáði þvi, að Theódór
„myndi verða bókhneigður, er
fram i sækti.“ Kvaðst Jónatan
gamli skyldi senda drengnum
„góðan hug til styrktar“ á
meðan hann væri að læra bæn-
irnar, enda fór það svo, að spá-
dómar karls stóðust fullkom-
lega, bæði að því er varðaði
ferminguna og bókhneigðina,
þótt hið síðar talda kæmi aðal-
lega í Ijós „þegar fram í sótti.“
— Það er börnum og ungling-
um ómetanlegt að fá að vera
samvistum við slík gamal-
menni, jafnvel þótt þrifnaður
Jónatans gamla hefði gjarna
mátt vera dálítið meiri. Og
slík er lýsing Jónatans, að
hann verður með eftirminni-
legustu mönnum bókarinnar.
Svo margt hefur verið rætt
og ritað um þann mikla þjóð-
lega fróðleik, sem þessi bók
Theódórs Friðrikssonar hefur
að geyma, að það væri að bera
í bakkafullan lækinn að fara
mörgum orðum um það efni á
þessum stað. Það sem f verum
segir okkur um mannlíf í land-
inu á seinasta hluta nítjándu
aldar og fyrstu áratugum hinn-
ar tuttugustu, er meðal þess
bezta sem við eigum á því sviði.
Að lokum skal hér minnzt
lítillega á málfar þessarar
gagnmerku bókar. Mál Theó-
dórs er blessunarlega eðlilegt
og laust við alla tilgerð, en
sums staðar hefði hann
kannski mátt „fínpússa" ögn
betur. Allvíða notar hann
orð, sem koma lesandanum
skemmtilega á óvart, eins og
þegar hann segir um Kristínu
gömlu frá Hóli, þá er sat hjá
lömbunum með nonum íorð-
um, að hún hafi verið „hamur
dugleg og þaulkunnug.......“
(Bls. 138). Og þegar hann lýsir
glugga, sem var loðinn af hélu
í vetrarhríðum, verður honum
að orði: „Glugginn var kafloð-
inn inn í trog, og hélan svo
þykk...“ o.s.frv. (Bls. 227).
Ekki minnist undirritaður þess
að hafa séð eða heyrt annars
staðar talað um að maður sé
„hamur“ hvað dugnaðinn
snertir, og ekki hef ég heldur
heyrt gluggakistu kallaða
„trog,“ en hvort tveggja þetta,
ásamt mörgu öðru, gerir í ver-
um kræsilegan lestur fyrir þá
sem hafa yndi af íslenzkri
tungu.
Ekki verður annað séð, en að
þeir eiginleikar, sem gerðu
vart við sig hjá Theódóri
Friðrikssyni þegar í bernsku
hafi enzt honum æ síðan.
Hann virðist alla ævi hafa ver-
ið hrifnæmur tilfinningamað-
ur. Jafnframt hefur hann ver-
ið léttlyndur og átt auðvelt
með að ráða fram úr margvís-
legum vanda, enda þurfti hann
oft á því að halda um dagana.
Aðeins einu sinni hvarflaði það
að honum að láta sig hverfa
þegjandi og hljóðalaust, svo að
konan og börnin fengju þessar
þúsund krónur, sem hann var
líftryggður fyrir. „Fundust mér
þetta þá svo miklir peningar,
að þeir gætu bætt fyrir þessi
mistök öll.“ (Bls. 299). Þessi
örvænting stóð þó aðeins
skamma stund, líklega aðeins
fáeinar mínútur, að því er bezt
verður séð. Innan skamms tók
heilbrigð lífsþrá völdin að
nýju, og Theódór var ákveðn-
ari í þvi en nokkru sinni fyrr
að gefast ekki upp.
Eins og þeir vita, sem hafa
lesið í verum, eða heyrt hana
lesna, þá endar bókin á því, að
höfundurinn er á vertíð í Vest-
mannaeyjum, — í fimmtánda
skiptið — og að þessu sinni að-
gerðarmaður hjá Helga Bene-
diktssyni. En nú var hann orð-
inn þreyttur af áratuga löngu
striti, honum fannst hann ekki
vinna eins rösklega og ungu
mennirnir, vinnufélagar hans,
og kunni því illa. Þá var það
eitt kvöld, að hann sat inni í
matsal að kveldverði nýaf-
stöðnum. Mikið skvaldur var í
salnum, og útvarpið glumdi
yfir öllu saman — það var
verið að lesa þingfréttir. Allt
í einu heyrir hann það lesið,
að rithöfundarstyrkurinn til
Theódórs Friðrikssonar hafi
verið hækkaður upp í fimmtán
hundruð krónur, sem jafngilti
því, að honum væri tryggður
þessi lífeyrir til æviloka. Og
þetta var reyndar ekki svo litil
fjárhæð á því herrans ári 1936.
„Ég hrökk við, eins og kviknað
hefði i mér innvortis, og stóð
upp frá borðinu í mikilli geðs-
hræringu.“ (Bls. 721). En
hvernig tók svo þessi gamli
sjóari og „slorkarl“ slíkri frétt,
að öðru leyti? Hvernig „hélt
hann upp á daginn“? Enn
skulum við heyra hvað hann
segir sjálfur:
„Ég dundaði við það um
kvöldið, að þvo mér um allan
skrokkinn. Svo tók ég nokkrar
strokur og andardráttaræfing-
ar fyrir opnum glugga til að
hafa úr mér gigtina. ... Ég gat
lítið sofið um nóttina. Þegar
sólin kom upp um morguninn,
fagnaði ég henni eins og barn.“
(Bls. 723).
Á þeim orðum endar Theódór
Friðriksson þessa bók sína. En
hann skrifaði reyndar margt
fleira. Eftir hann liggja skáld-
sögur, smásögur, aldarfarslýs-
ingin Hákarlalegur og há-
karlamenn — og síðast en ekki
sízt framhald æviminning-
anna. Sú bók heitir Ofan jarð-
ar og neðan. Hún fjallar um
árin eftir að f verum lýkur, og
Arnór Sigurjónsson sá einnig
um þá útgáfu. Ákjósanlegt
hefði verið, ef Ofan jarðar og
neðan hefði getað orðið í ver-
um samferða til lesenda nú,
og vonandi verður þess ekki
mjög langt að bíða, að gömlum
og nýjum aðdáendum Theó-
dórs Friðrikssonar veitist kost-
ur á því að eignast allar ævi-
minningar þessa merkilega
manns. ♦
NEYTENDAMÁL
Framhald af bls. 11.
kaupanda og seljanda, t.d.
vegna galla á seldri vöru.
Vandamál varðandi kaup með
afborgunarskilmálum snerta
neytendur mjög mikið. Svo sem
kunnugt er, er það mjög al-
gengt að lausafjárkaup fari
fram með þeim hætti, að selj-
andi lánar kaupanda kaup-
verðið eða hluta þess um vissan
tíma, t.d. þannig, að kaupandi
greiðir hluta kaupverðsins þeg-
ar í stað en greiðir síðan eftir-
stöðvarnar með tilteknum af-
borgunum á ákveðnum gjald-
dögum. Algengt er, að seljandi
leitist við að tryggja skilvísa
greiðslu eftirstöðva kaupverðs-
ins með þvi að halda eignar-
rétti sínum yfir söluhlut, þar
til kaupverðið er að fullu greitt,
enda þótt kaupandi fái afnot
söluhlutar þegar við kaupin.
Þessi viðskiptaháttur hefur
tvímælalaust ýmsa kosti til að
bera en einnig má benda á nei-
kvæða þætti, sem tengdir eru
viðskiptum af þessu tagi.
Frá sjónarhóli seljanda má
sjálfsagt almennt fullyrða, að
möguleiki þeirra til að bjóða
viðskiptavinum söluvarning
gegn afborgunarkjörum auki
viðskiptin eða geri þau arð-
vænlegri. Á hinn bóginn fylgir
áhætta því að lána vissan
hluta kaupverðsins, þar eð
ætíð má reikna með nokkrum
vanskilum. Slík áhætta er hins
vegar ekki fyrir hendi, þegar
um staðgreiðsluviðskipti er að
ræða. Að vísu standa seljanda
viss úrræði til boða í þá átt að
tryggja skilvísar efndir frá
hendi kaupanda, og má þar
fyrst og fremst benda á eignar-
réttarfyrirvarann, en í reynd-
inni er eigi víst, að endur-
heimturéttur seljanda sé jafn
haldgóð trygging og virðast
mætti við fyrstu sýn. Óvíst er,
hvort seljanda stendur mikill
hagur af því, að endurheimta
söluhlut, sem vanskila kaup-
andi hefur notað um alllanga
hríð og rýrnað hefur í verð-
gildi af þeim sökum, auk þess
sem endurheimta hefur óhjá-
kvæmilega í för með sér um-
stang og kostnað fyrir selj-
anda.
Að mörgu leyti stendur kaup-
endum hagur af möguleikum
til afborgunarviðskipta. Með
þessu móti fær hinn almenni
borgari tækifæri til að eignast
hluti, sem hann yrði ef til vill
að vera án ella. Skortur á
reiðufé aftrar mönnum iðulega
frá kaupum muna, sem hins
vegar er hægt að afla með því
að „dreifa“ greiðslu kaupverðs-
ins yfir lengri tíma. Kaupand-
anum stendur hér til boða
mikilvægur möguleiki til öfl-
unar lánsfjár til „lifsgæðasöfn-
unar“, sem bankarnir geta ekki
sinnt nema að nokkru leyti.
Hins vegar leynast hættur í af-
borgunarkaupum, ef svo má að
orði komast. Þessi viðskipta-
möguleiki er til þess fallinn að
lokka kaupandann til að baka
sér skuldbindingar, sem hann
getur ekki staðið við, þegar á
reynir, þar eð mörgum kaup-
andanum hættir til að ofmeta
væntanlega greiðslugetu sína.
Eru þess vissulega mörg dæmi,
að bjartsýnismenn hafi i kaup-
gleði sinni hætt sér út á hálan
ís í þessu efni, einkum með því
að gera of stór innkaup með
afborgunarkjörum á of skömm-
um tíma. Mönnum gleymist
oft, að afborgunarlán frá
verslunum eru dýr lán og er
oft mun hagkvæmara fyrir þá,
33