Neisti - 30.01.1979, Blaðsíða 7

1. tbl. Neista 1979, bls. 7
Herlög í Tyrklandi
Ljosm. : A1 Clayton
senda fólk út á vinnustaði. Ég bý í New
York, þar sem við erum að stíga
mikilvæg skref í þessa átt. Fyrst athug-
uðum við hvers konar fyrirtæki störf-
uðu í borginni. Við sáum að í New
York er nær enginn þungaiðnaður.
New York er fjármálamiðstöð Banda-
ríkjanna og heimsins. Það er fullt af
blaðarusli sem þvælist þar upp og
niður í byggingu tryggingafélaga og
skrifstofum stórfyrirtækja, sem hafa
aðalstöðvar sínar í New York. í New
Jersey, hinum megin við Hudson-ána,
er aftur á móti stærsta iðnaðarsvæði í
heimi, að Ruhr-dalnum undanskild-
um. Við ákváðum að senda fólk til
New Jersey og afla okkur fótfestu í
þessu mikilvægasta iðnaðarsvæði
Bandaríkjanna. Hingað til hefur okkur
gengið vel. Verkafólkið hefur yfirleitt
aldrei mætt sósíalískum hugmyndum
áður. En ég er sannfærður um að þetta
starf á eftir að bera ríkulegan ávöxt.
ÁD.
Yfir „hátíðarnar" var róstusamt í
nokkrum borgum í Tyrklandi. Hægri-
menn í borginni Kahraman Maras
upphófu grimmdarlegar hermdarað-
gerðir gegn vinstrisinnum og linnti
þeim ekki fyrr en herinn greip í taum-
ana og tók borgina herskildi. Þá voru
100 fallnir, ungir jafnt sem gamlir.
í kjölfar þessara atburða lýsti Bulent
Ecevit forsætisráðherra yfir að herlög-
um þyrfti að koma á í 13 héruðum
landsins til þess að tryggja „friðinn".
Stjórnarskrárbundin réttindi voru af-
numin og komið á fót sérstökum her-
dómstólum.
Vegna nálægðarinnar við íran hafa
menn verið með getgátur á lofti um
hvort fjöldabaráttan þar sé farin að
skelfa hægrimenn í Tyrklandi og þeir
vilji verða á undan fjöldanum og
treysta völd ríkjandi stéttar, koma á
„lögum og reglu“.
Án efa er hin heilaga reiði hægri-
sinnanna (sem nefna sig „ídealista" eða
hugsjónamenn) samsuða úr trúarleg-
um og pólitískum ágreiningi við ýmis
öfl er hafa bært æ meir á sér að undan-
förnu. Hugsjónamennirnir hallast að
„Þjóðlega athafnaflokkinum", sem
kveður sig byggja á frjálshyggjulegum
grunni, en hefur í raun öll helstu ein-
kenni fasistískra samtaka eins og
nafnið gefur til kynna. í Tyrklandi er
ríkjandi rétttrúnaðarskoðunin Sunni,
en Sjíítar eru í minnihluta (hins vegar í
meirihluta í íran). Erjur hafa löngum
verið milli þessara hópa. Einnig hafa
hægrimenn verið vel á verði gagnvart
verkalýðssinnum.
Aðstæður eru töluvert aðrar í Tyrk-
landi en í íran. Við völd er ríkisstjórn
„jafnaðarmannsins" Bulents Ecevits.
Flokkur hans, Lýðveldisflokkur al-
þýðu, nýtur mikils fylgis meðal al-
mennings eins og kom fram í kosning-
unum 1977. Undanfarið hefur verið
vöxtur í starfi verkalýðshreyfingarinn-
ar og meðvitað pólitískt starf verka- og
menntamanna aukist. Jafnframt hafa
Kúrdar, minnihlutaþjóðernishópur,
haft uppi háværar kröfur um almenn
réttindi til jafns við aðra íbúa landsins.
Þeir hafa hneigst til þess að tengja
baráttu sína víðari skilningi á þjóð-
félaginu, og sett fram kröfur um félags-
legar umbætur og frelsi. Þar eð enginn
raunverulegur fjöldaflokkur alþýðu er
til í Tyrklandi, fylkja menn sér um
Ecevit og reyna að þrýsta á hann um að
fá framgengt hugðarefnum sínum.
En Ecevit er nokkuð aðþrengdur af
hægrimönnum sem hann er í stjórn
með. Þeim er mest í mun að hafna
öllum tilslökunum til verkalýðs og
minnihlutahópa um almenn lýðrétt-
indi og kaupkröfur. Aðalatriðið er að
stöðugleiki ríki í jþjóðfélaginu og allar
hræringar er stefria jafnvægi borgara-
sléttarinnar í voða séu barðar niður án
miskunnar.
Jafnaðarmaðurinn kom fyrir nokkru
upp í Ecevit og hann fór að taka upp
vinstrisinnaðri stefnu. Hann komst þó
ekki langt sökum sinnar erfiðu að-
stöðu. Herlögin eru þannig sigur
hægrimanna í Tyrklandi. Þetta er það
sem þeir vildu fá fram með morðunum
í Kahraman Maras. Þegar Ecevit var
álasað fyrir þessa afdrifaríku ákvörðun
sagði hann, að ef hann hefði ekki gert
þetta hefði sér verið ýtt til hliðar og
herinn tekið völdin.
Mikil óvissa ríkir nú um framvindu
mála í Tyrklandi. Fasisminn getur
aukist stig af stigi og völdin færst í
hendur herforingja, eins og mikil hætta
er á að verði nú þegar herlög eru í gildi.
Herforingjar hafa frjálsar hendur með
ýmis kona.r kúgunaraðgerðir. Þeir hafa
bannað alla pólitíska starfsemi og
handtekið róttæklinga við ýmis konar
„ólöglegt athæfi“, t.d. að hengja upp
auglýsingaspjöld. Bent hefur verið á,
að ástandið í Tyrklandi fái æ meira
svipmót með ástandinu í Argentínu
þegar herforingjarnir tóku völdin af
Evitu. Valdaránið fylgdi í kjölfar öldu
fasískrar þróunar og skerðingar á
almennum mannréttindum. Þannig
verður Ecevit e.t.v. rutt úr vegi og
skálmöld mannvíga og fangelsana
tekur við. Sennilegast er tyrkneskur
alntenningur síst undir það búinn að
fata út á götuna eins og nágrannar
þeirra íranir gerðu. Á næstu vikum
munu línur væntanlega skýrast hvað
verða vill.
IP/I
Vaclav Havel, nýr talsmaður Charta 77
/ byrjun október var talsmaður Charta 77, Jaroslav Sabata handtekinn af
tékknesku lögreglunni. Sabata var gripinn við pólsku landamœrin, þar sem
hann var staddur vegna sameiginlegs fundar fulltrúa Charta 77 og hinna
pólsku samtaka KOR.
Handtaka Sabata fylgdi í kjölfar aukinna ofsókna á hendur andstöðunni í
Tékkóslóvakíu, sem beindust fyrst og fremst gegn meðlimum Charta 77.
77/ að sýna almenningi fram á að þráttfyrir tilraunir yfirvalda vœri Charta
ekki búin að vera, var gamall og þekktur andstöðumaður, Vaclav Havel,
gerður að talsmanni hennar í byrjun nóvembers síðastliðinn. Havel varfyrsti
talsmaður Charta, og með því að láta hann komafram að nýju var cetlunin að
sýnafram á að samfellan í baráttu Charta hafi ekki verið rofin.
/ síðasta tölublaði „Listy“, sem er málgagn sósíalísku andstöðunnar í
Tékkóslóvakíu, birtist viðtal við Vaclav Havel sem hér koma nokkrar glefsur
úr.
Sp. - Hvaða gildi álítið þér að
Chartan hafi, eftir nær tveggja ára
árangursríka starfsemi?
Sv. - Charta hefur sömu sjónarmið
og sömu þýðingu og hún hefur haft frá
upphafi: að vekja athygli á mannrétt-
indabrotum í landi okkar.
„Við erum hvorki orðnir
gamlir né kalkaðir“
Sp. - Lítið þér bjartsýnum augum á
framtíð Charta? Alítið þér að tékk-
neskum yfirvöldum muni mistakast að
þagga niður í henni?
Sv. - Svo framarlega sem þeir grípa
ekki til algerrar ógnarstjórnar, þá held
ég það. Charta mun vinna á sama hátt
og áður.
Auðvitað á Charta við sín vandamál
að etja eins og allar aðrar hreyfingar.
Ég held líka að menn, bæði hér heima
og erlendis, vænti sér meira af okkur en
við erum færir um að standa undir.
Oft heyrast raddir um að Charta sé
þreytt og á niðurleið eftir allar ofsókn-
irnar, að innan hennar sé alvarlegur
skoðanaágreiningur o.s.frv. Þetta er
alrangt. Charta er hvorki orðin gömul
né kölkuð, en við getum heldur ekki
áorkað meiru en við höfum bolmagn
til.
Ofsóknirnar aukast
Sp.- Síðasta yfirlýsing Charta er
stíluð til Kurt Waldheim og nefndar
þeirrar er undirritaði lokaskjalið í
Helsingfors. Hvers vegna stiguð þið
þetta skref og hvers væntið þið ykkar
af því?
Sv. - Við vildum umfram allt sýna
að Charta lifir og starfar, og þannig
þagga niður í þeim orðrómi að hún hafi
gefið upp öndina. Við vildum einnig
sýna áheyrendum okkar í vestri við
hvers konar kringumstæður við lifum
og störfum, því fáir geta ímyndað sér
það. Við stíluðum bréfið til Kurt
Waldheim og nokkurra evrópskra
ríkisleiðtoga. Jafnvel það á sér sínar
orsakir. Við höfum í nær tvö ár verið
að reyna að komast í kallfæri við
tékknesku stjórnina. En tilraunir
okkar hafa verið árangurslausar. Þess í
stað hefur staða okkar stöðugt
versnað. Ofsóknirnar hafa aukist bæði
aðferðirnar og markmið þeirra. Starf-
semi okkar er stimpluð glæpsamleg.
Við slíkar aðstæður er það rétt og
tímabært að snúa sér til yfirvalda sem
er stjórn okkar æðri. Siðasti dropinn
var handtaka Jaroslav Sabata, en það
var bara einn liður í almennri þróun:
Þeir ætla sér greinilega að stöðva starf-
semi okkar með öllum tiltækum
ráðum.
Ólíkar pólitískar
skoðanir
Sp. - Hvað finnst yður og vinum
yðar um það frumkvæði og þá athygli
sem Alþjóðasamband Sósíalista (Ann-
að alþjóðasambandið) hefur veitt and-
stöðunni í Tékkóslóvakíu í seinni tíð?
Sv. - Að sjálfsögðu er það
óumræðanlega mikilsverður hlutur.
Stuðningur sem flestra pólitískra afia
er lífsspursmál fyrir okkur. Á hinn
bóginn felur stuðningurinn frá Al-
þjóðasambandi Sósíalista ekki í sér að
Charta í heild halli sér að einhverjum
ákveðnum straumi innan hinnar
sósíalísku hreyfingar. Innan Charta
eru mjög marglitir pólitískir straumar.
Ef við myndum halla okkur að
einhverri einni pólitískri stefnu myndi
það takmarka möguleika Charta allt of
mikið.
Sp. - Þér eruð vel þekktur sem
leikritahöfundur og leikhússpekúlant.
Hvað álítur þú einkenna leikhússtarf-
semi í Tékkóslóvakíu í dag?
Sv. - Ég get næstum ekkert sagt þér
um leikhús í Tékkóslóvakíu. Ég hef
ekki farið í leikhús óralengi.'
Sp. - Hvers vegna?
Sv. - Ástæðurnar eru minnst tvær.
Fyrir það fyrsta þá veit ég hvers ég get
vænst af leikhúsunum í Prag. Ég þekki
til hinna leyfilegu leikritahöfunda,
leikstjóra og leikara, og ég veit að ef ég
færi í leikhús myndi mér leiðast alveg
óhemju mikið. Þetta á rætur sínar að
rekja til aðstæðnanna að hluta til, og
mín sjálfs að hluta.
Stöðug aðgát
- í öðru lagi er svo það að ef ég
vogaði mér í leikhús þá myndi það
strax valda vandræðum. Það er ekki
hægt að koma í veg fyrir að ég myndi
þekkjast. Einhver myndi taka eftir
mér, og upplýsingar berast fljótt til
yfirmanna og ráðamanna, sem aftur
leiðir til lögreglurannsóknar eða at-
hugunar á því hvort ég hafi talað við
einhvern, hvort ég hafi mögulega hitt
einhvern leikarann eftir sýningu o.s.
frv. Og þess vegna læt ég það vera að
fara þangað.
Sp. - Hvernig eru persónulegar
aðstæður yðar?
Sv. - Síðan ég gerðist talsmaður
fyrir Charta er aftur farið að fylgjast
vel með mér. Mér er sifellt veitt eftir-
för af nokkrum borgaralega klæddum
lögreglumönnum, sem ljósmynda og
reyna að bera kennsl á alla sem heilsa
mér eða tala við mig á götu. Ég hef
tekið upp alls kyns bendingar til við-
vörunar vinum mínum og kunningjum
svo þeir látist ekki sjá mig og nemi ekki
staðar hjá mér.
En þetta er daglegt brauð hjá okkur,
þó það sé erfitt að venjast því. . .