Stéttabaráttan - 25.04.1973, Qupperneq 10

Byltingin er nauðsynleg!
Það, að byltingin er nauðsynleg, má skilja á tvo vegu: Annars vegar hin sósíaliska bylting er
sögulega nauðsynleg-óumflýjanleg, og mun grein þessi sanna það. Hlutlæg lögmál stýra gangi
sögunnar þar sem hin ólíku þjóðfélagsform leysa hvert annað af hólmi. Það er óhjákvæmilegt,
að auðvaldsskipulagið verði leyst af hðlmi af sósíalismanum. Hins vegar, byltingin er huglasgt
nauðsynleg-æskileg. Hópur þeirra verkamanna, sem gerir sér grein fyrir því, að með
byltingu muni þeir endanlega frelsaðir frá arðráni og kúgun, verður æ stærri. Svo er þvf varið
nú, þegar hinn kommúniski áróður vinnur stöðugt meira á. Þetta er nauðsynlegt skilyrði þess
að byltingin verði að veruleika. Þjóðfélagsformin taka ekki við hvert af öðru á sjálfvirkan hátt.
Arðránið verður afnumið í hlífðarlausri baráttu stéttar gegn stétt, Verkalýðsstéttar gegn
borgarastétt.
10.
Hvað er verkamaður ? Til þess að geta svarað
þessari spurningu verðum við að reyna að
finna grundvallareinkennin, sem sameiginleg
eru fyrir alla verkamenn og aðskilja þá frá
öllum öðrum stéttum og þjóðfélagsstigum.
Sem efnishyggjumenn verðum við fyrst og
fremst að leita þessara einkenna f grunni
þjóðfélagsins: framleiðslunni.
Til þess að hægt sé að framleiða þarf þrennt:
vinnandi fðlk, sem vinnur úr hráefnum (eða
jorð, ef um landbúnað er að ræða) með verk-
færum. Þannig hefur það ætíð verið. Én í
auðvaldsskipulagi eru mikilva.’gustu verkfærin
og hrácfnin, þ.e.a. s. framleiðslutækin, að
mestu leyti í eign fárra manna. Athugun á
samþjöppun fjármagns t. d. í Svíþjóð hefur
sýnt, að 0,2% af íbúum landsins eiga 2/3 allra
hlutabréfa. Svipað hlutfall er í Englandi og þó
að enn liggi ekki fyrir tölur. Hér á landi er
ljóst að íslenzka auðvaldsþjóðfélagið er hvað
þetta snertir lftið frábrugðið. Meginþorri
þeirra vinnur ekki, samt hirða þeir ágóðann
í skjóli þess að þeir eiga framleiðslutækin. •
Þetta geta þeir jprteinungis vegna þess að til
er önnur stétt, sem ekki hefur umráð yfir
neinum framleiðslutækjum: verkalýðsstéttin.
Það eina, sem verkamaðurinn á er getahans
til vinnu þ. e.a. s. vinnuaflið. Til þess að
halda lífinu er hann þvi neyddur til þess að
leita til kapítalistanna og vinna í verksmiðjum
heirra. Verkalýðsstéttin og kapítalistarnir.
Þetta eru aðalstéttir auðvaldsþjóðfélagsins.
Það er á milli þeirra sem höfuðmóthverfan er.
Baráttan milli þessara tveggja stétta ákvarðar
eðli þjóðfélagsins. Þessi barátta er hlffðar-
laus og móthvcrfuna milli kapítalista og
verkalýðsstéttar er ekki hscgt að leysa innan
ramma þessa þjóðfélags. Orsök þessarar
mótsetningar er arðránið.
MarkaÓshogfræði
Eins og Marx hefur sannað, er hacgt að gera
flest í hinu borgaralega þjóðfélagi að verzlunar
vöru. Þetta gildir jafnt um ást sem ísskáp.
Nærri því allir hlutir ganga kaupum og sölum.
Þetta á líka við um vinnuaflið, það er einnig
vara f auðvaldsþjóðfélagi. Virði vörunnar
ákvarðast af því vinnumagni, sem að rneðal-
tali er nauðsynlegt til þess að framleiða hana.
í þjóðfélagi á lágu tækni og þekkingarstigi þarf
meiri vinnu(framleiðsla vörunnar tekur lengri
tíma og er dýrari), en f þjóðfélagi á hærra
þróunarstigi. í tækniþróuðu þjóðfélagi hefur
framleiðni vinnuaflsins aukist gífurlega. A
Islandi er fiskiðnaðurinn á háu tæknistigi, við
getum séð á eftirfarandi tölum aukna fram-
leiðni vinnuaflsins í fiskiðnaði:
Arið 1910 störfuðu við fiskveiðar 15.890
manns (18.7% þjóðarinnar).
Arið 1950 störfuðu við fiskveiðar 15.515
manns (10.8% þjóðarinnar).
Arin 1910-14 var aflamagnið 80 þús. tonn
(um 20 þ.t. á ári).
Arið 1950 var aflamagnið 376 þús. tonn.
Að meðaltali hefur hin nauðsynlega vinna sem
þarf til að veiða hvert tonn af fisk sem sagt
minnkað. Virði vinnuaflsins ákvarðast einnig
af því vinnumagni sem þarf til framleiðslu
þess. Með þessu er átt við eftirfarandi. Til
þess að verkamaðurinn geti verið góður verka-
maður fyrir kapítalistann er nauðsynlegt að
hann fái mat í magann, þak yfir höfuðið, klæði
á kroppinn auk vissra tækifæra til skemmtana
og hvfldar. Þess utan verður hann að geta
alið börn f heiminn og veitt þeim lífsviður-
væri svo að varan vinnuafl taki ekki skyndi-
legan endi og hjól auðvaldsins hætti að snúast.
fýrst og fremst er gildi vinnuaflsins metið
eftir virði þeirra vara sem eru nauðsynlegar
til lífsviðurværis verkamannsins og framfærslu
barna hans.
Arðrónið
En við ákveðnar ástæður skilur varan vinnuafl
sig frá öðrum vörum. A meðan hún er nýtt
getur hún skapað meiri verðmæti, en sam-
svarar gildi hennar. Það er einmitt þessi
eiginleiki vinnuaflsins, sem er uppsprettan að
ríkidæmi og valdi kapítalistanna. Þegar verka-
maðurinn "ræður sig hjá fyrirtæki" eins og
það er kallað, selur hann í raun og veru
kapítalistanum vinnuafl sitt. Kapítalistinn
borgar honum fyrir getu hans til að vinna t.d.
fyrir einn dag f átta. tíma. En verkamaðurinn
hefur þegar eftir 3 tíma skapað þau verðmæti,
sem samsvara réttu gildi vinnuaflsins, þ. e.
launanna. Þau verðmæti, sem hann skapar
það sem eftir er dagsins, slær kapítalistinn
eign sinni á. Það er einmitt þetta sem átt er
við, þegar talað er um arðrán. Verðmætin,
sem kapítalistinn hirðir, kallast gildisauki
(meirvirði). Til dæmis getum við litið á verk-
smiðjur SÍS á Akureyri. Arið 1969 greiddu
þær í laun 90 milljónir(og þar er innifalinn
hluti forstjóra og annarra stjórnenda), en
sölu verðmætið var 472,1 milljón. Með því
að bera saman gildisaukann við það sem verka-
maðurinn fær er hægt að ákvarða arðráns-
hlutfallið. (Rýmið eða rýmisleysið leyfir
okkur eingöngu lauslega framsetningu á
gildisaukakeimingunni. Það sem fjallað hefur
verið um hér er skiptagildið. Til þess að
skilja kenninguna til hlitar verður einnig að
skilja hvað átt er við með notagildi og hver
afstaða nota-og skiptagildis er til hvors
annars. íyrir áframhaldandi nám sjá t. d.
Marx: Launavinna og auðmagn úrvalsrit 1).
Verkamaðurinn lótinn borga
Arðránið á verkalýðnum er nauðsynlegt fyrir
kapítalistana. Það hefur verið til svo íengi
sem kapítalisminn hefur verið til. En það
hefur ekki ætíð verið á sama stigi. Þvert á
móti er það svo að arðránið hefur stöðugt
tilhneigingu til að aukast. Þetta er vegna
hinnar harðnandi samkeppni milli kapítal-
istanna. tJrslit þeirrar baráttu eru akveðin
af þeim sem geta framleitt vörurnar fljótast
og ódýrast. Það getur sá sem hefur beztu
vélarnar og mestu tæknina. En góðar vélar
eru ekki ódýrar. Til þess að verða sér úti
um þær, þarfnast kapítalistarnir enn meira
auðmagns. Stærð auðmagnsins ræður þannig
mestu um úrslit baráttunnar. Eina aðferðin
til þess að auka auðmagnið er aukið arðrán.
t>að eru alltaf verkamennirnir, sem verða
að standa undir kostnaði hins kapítalíska
framleiðslukerfis. Þeir fá að borga með
líkömutn sínum, - eru bókstaflega rúnir inn að
skinni. Nú hafa íslenzku kapftalistarnir
fjárfest miklu auðmagni(sem tekið er af verka-
lýðnum í formi skatta-en skattar eru hluti
arðránsins) til kaupa á skuttogurum. Með
þessu(ásamt útfærslu landhelginnar (sem
tryggir þeim aukinn afla)) hyggjast þeir stór-
auka arðránið á íslenzkum verkalýð.
Verkfallsbarófta
Þannig er það venjulega. En stærð arðránsins
er eklci eingöngu ráðin á skrifstofum for-
stjóranna. Til er önnur hlið á málinu-
barátta verkalýðsstéttarinnar. Hin óstöðvandi
gróðaleit kapítalistanna hefur tilhneigingu til
þess að þvingalaunin niður undir það sem
menn þarfnast til lágmarksviðurværis, þ.e.a.
s. í mörgum tilfellum borga þeir ekki einu
sinni fyrir rétt gildi vinnuaflsins, heldur
undir því, sem þýðir það að verkamaðurinn
getur ekki framfleytt sér og fjölskyldu sinni.
Dæmi um aðferðir, sem auðvaldið beitir til að
koma laununum svona langt niður, er innflutn-
ingur á ódýru erlendu vinnuafli, Til slíks
þekkjxun við lítið hér, en það hefur verið og er
mikið tíðkað erlendis alveg á sama hátt og
þrælahaldið í Ameríku á sfnum tíma, og í dag
samningur EBEríkjanna um flutning verka-
manna á milli landa.
Við slikar þrengingar grípa verkamennirnir til
eina varnarvopns síns - verkfalls. Með fram-
gangsríkri verkfallsbaráttu geta verkamennir-
nir dregið úr arðráninu og versnandi lífskjör-
um. En það er aðeins um stvmdarsakir. Svo
lengi sem auðvaldskerfið varir, minnka stöð-
ugt allar þannig fengnar bæfur.
íslenzkir verkamenn, sem eiga heimsmet í
verkföllum, hafa þrátt fyrir þessa tíðni verk-
falla ekki hærra kaup heldur en sem rétt nægir
þeim til lífsviðurværis, og eins og verkamanna
annarra landa gengur kjarabarátta þeirra út á
það að fá leiðréttar þær kauplækkanir, sem
stöðugt framkallast f kapitalíska hagkerfinu,
því kapitalistarnir leitast við að lækka kaupið
niður fyrir líffræðilegu mörkin. Vegna hinnar
ósættanlegu móthverfu auðvaldsþjóðfélagsins,
verður þetta ferli, sem endurtekur sig stöðugt
og er vítahringur, sem efnahagslega baráttan
kemst aldrei út fyrir, nema baráttan fyrir
pólitísku völdunum, fyrir sósíalfskubyltingunni,
sé höfð til leiðsagnar,
Kreppurnar
Hið aukna arðrán stendur í beinu sambandi við
samþjöppun auðmagnsins, sem hefur komið á
heimsvaldastefnu og einokunarkapitalisma í
stað hins hreinræktaða samkeppniskapitalisma.
Það er þróun, sem hvorki er jöfn né stöðug.
Þróun auðvaldsins einkennist þess f stað af ó-
stöðugleika og rykkjum. "Góðæri" og kreppur
fylgja í kjölíar hvors annars. Og í hvert sinn
verða kreppurnar æ harðari. Heilar fram-
leiðslugreinar stöðvast og milljónir manna
verða atvinnulausar og svelta. Nú fer alheims-
kreppan stöðugt dýpkandi og leiðir yfir verka-
lvðinn atvinnuleysi og hungur í auðvaldslöndun-
um. T. d. jðkst fjöldi skráðra atvinnuleysingja
í Svíþjóð (einnig er til dulið atvinnuleysi) úr
57.000 í 104.000 frá desember 1970 til janúar
1971.
f öllum hinum kapitalíska heimi dregst nú
framleiðsla í hinum ýmsu greinum hans saman.
I Japan minnkaði t. d. framleiðsla f stáliðnaði
um 15 % síðasta ársfjórðungi 1970. I Banda-
ríkjunum lækkaði framleiðsluvísitala þunga-
iðnaðarins úr 170 (jan. 1970) í 162 (jan. 1971).
Þessar tilhneigingar eru alls staðar eins.
Kreppan er offramleiðslukreppa. Framleitt er
meira af vörum en hægt er að selja. - Ilvem-
ig getur það átt sér stað ? Ein mikilvægasta á-
stæðan er sú, að kapitalísk framleiðsla beitir
sér eingöngu fyrir vinnu f gróðaskyni en ekki
vinnu eftir þörfum almennings. Bæta má þvi
við, að framleiðslan sem heild er stjómlaus,
þ. e. a. s. að það fyririinnst ekki og getur aldr-
ei orðið nein framsýn skipulagning, vegna þess
að til eru margar miðstöðvar, sem taka á-
kvarðanimar - kapitalistahóparnir - sem standa
andspænis hver öðrum sakir gróðafíkni sinnar.
Þá sést greinilega, að hin kapitalíska fram-
leiðsla er afar völt, að í kerfinu sjálfu eru
fólgin viss öfl, sem valda óstöðugleika og á-
rekstmm milli hinna ýmsu framleiðslugreina.
Og þá fyrst og fremst milli þungaiðnaðarins
og neyzluvaraiðnaðarins.
Heimsvaldastefnan
Eins og við sjáum, eru kreppurnar í auðvalds-
skipulagi óumflýjanlegar og óhjákvæmilegar.
Það er ekki hægt að leysa þær innan ramma
núverandi þjóðfélags. En kapitalistarnir reyna
stöðugt að halda þeim niðri og skjóta þeim á
frest. Ein af aðferðum þeirra er fjármagns-
útflutningur. Kapitalistarnir fjárfesta f aukn-
um mæli erlendis það fjármagn, sem þeir hafa
ekki nægan hagnað af heima fyrir og ylli að
öðrum kosti offramleiðslu, þar sem þeir hafa
aí því meiri hagnað.
Velþekkt dæmi er flutningur vefnaðariðnaðar-
ins frá Svíþjóð til Portúgals. En hinn aukni
fjármagnsútflutningur á fyrst og fremst við
stærstu einokunarfyrirtækin. Hin 23 lang-
stærstu (SKF, LME, Alfe Laval, Electrolux
o. s.frv.) stjórna nú þegar helming sænskrar
iðnaðarframleiðslu erlendis. Og það eru úti-
búin erlendis sem blðmstra mest. Sá hluti
sænsks fjármagns, sem fluttur er út, vex í sf-
fellu.
fslenzka borgarastéttin hefur stundað fjármagns-
útflutning allt frá tímum fyrri heimsstyrjaldar-
innar. I dag eru það SíI og SfS, sem hafa úr-
slitatökin. Þessir auðhringar eiga fyrirtaáú
bæði í Englandi og Bandaríkjunum. Þessir
auðhringar arðræna öreiga í Danmörku (Es-
bjerg), Færeyjum, Islandi, Englandi og USA.
Verksmiðjur SH og SlS í Bandaríkjunum hafa
vaxið stórlega imdanferin ár. Síðastliðið ár
seldu þær fyrir 8,5 milljarða, sem er um 50 %
alls útflutningsverðmætis íslenzka auðvaldsins.
Eitt af aðaleinkennum heimsvaldastefnunnar er,
eins og Lenín skilgreindi hana, að fjármagns-
útflutningurinn öðlast sérstaka þýðingu saman-
borið við vöruútflutning. Svíþjóð er nú á dög-
um heimsvaldaland - á því er enginn vafi.
Sænska einokunarauðvaldið tekur með lífi og
sál þátt í þvf arðráni, sem framið er á verka-
lýðsstétt og alþýðu annarra landa af heims-
valdasinnum alls heimsins, með Bandaríkin í
fararbroddi. Wallenberg og co. (einn helzti
kapitalisti Svíþjóðar) og bandarísku heimsvalda-
sinnamir liafa sameiginlegra hagsmuna að gæta
í þessu: arðráni og kúgun á verkalýðsstéttinni
og á öllum kúguðum þjóðum og alþýðu landa sé
viðhaldið og aukið. Með fjármagnsútflutningi
geta kapítalistarnir ýtt kreppunni á undan sér.
En aðeins um stundarsakir. Auðvaldið er al-
þjóðlegt. Kreppa í hinum stóru heimsvalda-
löndum skaðar óhjákvæmilega sænska einokun-
arauðvaldið. Kreppan er þegar á leiðinni. I
Bandaríkjunum er atvinnuleysistalan þegar
komin yfir 7 %, sem er hæsta talan síðan á 4,
áratugnum. I Englandi er nær 1.000.000 (ein
milljón) manna atvinnulaus, Oveðursský
kreppunnar hrannast upp.
Ríki auðvaldsins
Afskipti rfkisins er önnur aðferð, sem hefur
verið gripið til, til þess að reyna að komast
hjá hinum óumflýjanlegu kreppum. , Eftir al-
heimskreppuna á 4. áratugnum, hefur ríki
auðvaldsins ætíð haft mikil afskipti af efna-
hagsbyggingunni. Til þess að hindra að verka-
lýðurinn rísi upp og eins til að vernda hags-
muni auðvaldsstéttarinnar í heild, hefur ríkis-
valdið jafnvel neyðzt til að standa gegn ein-
stöka kapitalistum. En vegna hins mjög
skammsýna ákafa síns í sem mestan gróða,
hafa þeir oft verið algjörlega vanmegnugir að
borga stórum hluta verkalýðsstéttarinnar slílc
laun, að hún hafi nóg fyrir svo einföldum og
nauðsynlegum hlutum sem fæði og húsaskjóli.
Ilin vaxandi einokun krefst æ meiri afskipta
hins kapitalíska ríkisvalds af efnahagsbygging-
unni. Nú ná þessi afskipti til flestra sviða;
1) Einokunarstefna SlS í iðnaði bæja og þorpa
úti á landi
2) Neyzlupólitíkin, sem m.a. felur í sér öfl-
ugan stuðning við einokunarauðvaldið í hinni
alþjóðlegu samkeppni (fjárfestingarauðvald).
3) Launapðlitíkin, framkvæmd af ASÍ, sem
heldur laununum niðri sérstaklega I útflutnings-
iðnaðinum.
4) Atvinnumarkaðspólitíkin auðveldar tilfærslu
milli atvinnugreina (styrkir til flutnings og
námskeiða og atvinnubótavinna) og dregur úr
hinum hlutfellslega skorti á vinnuafli (endur-
hæfing, innflutningur fólks) til þess að hindra
yfirborgun og halda laununum niðri.
5) Félagsmálapðlitíkin, sem að nokkru leyti
stuðlar að því að viðhalda trausti verkalýðsins
á stjórninni og hefur það hlutverk, að við-
halda neyzlugetu verkalýðsstéttarinnar I vissan
tfma (húsaleigu- og framfærslustyrkir o. fl.).
En þegar lengra dregur, minnkar kaupmáttur
launa verkalýðsstéttarinnar enn þá meir, þar
sem hinn hluti hennar verður að taka á sig ok
slíkrar stefnu með greiðslu hærri skatta.
Hvaða bragða sem kapitalistamir reyna að
grípa til, geta þeir ekki leyst kreppur sínar.
Og það er engin furða. Kreppurnar eru í nánu
sambandi við slík efnahagskerfi. Vegna
stjórnleysis I framleiðslu, skipulagsleysi og
samkeppni, vegna grundvallarmóthverfunnar í
kapitalíska efnahagskerfinu; mðthverfunnar
milli framleiðsluaflanna og framleiðsluafstæðn-
anna.
Stríð og torliming
Framleiðsluöflin eru maðurinn og kunnátta hans
ásamt tækjum þeim, sem notuð eru til vinn-
unnar. Mjkilvngasti þátturinn í þróun fram-
leiðsluaflanna á skeiði kapitalismans er að
þau öðlast sffellt meira samfélagslegt eðli.
Með starfsskiptingunni verða æ fleiri menn og
æ fleiri þættir samfélagsins háðir hverjir öðr-
um við framleiðslu einnar vörutegundar. I
stórum fyrirtækjum eru hundruð verkamanna
og öll þessi fyrirtæki eru tengd hvert öðru, þau
vinna fyrir heimamarkað og heimsmarkað.
Framleiðsluafstæðurnar eru afstæður manna á
milli við framleiðsluna (stéttaskiptingin). Mik-
ilvægasta framleiðsluafstæðan í auðvaldsþjóð-
félaginu er einkaeign fámennrar klíku á fram-
leiðslutækjunum. Samfera einokuninni verður
þessi klíka æ fámennari. Það er einmitt vegna
þess - að framleiðsluafstæðurnar taka á sig sí-
fellt meiri blæ einkaeignar, en framleiðsluöfl-
in verða samfélagslegri - að mótsetningin milli
þerra kemur upp og verður æ skýrari. Einka-
eign á framleiðslutækjunum verður hindrun í
vegi tackni- og framleiðsluþróunar. Og ekki
aðeins það - samfera einkaeigninni er fram-
leiðsluöflunum sóað til einskis. Niðurlagning
sfldarverksmiðja eftir að síldinni hafði verið
nær gjöreytt í kapphlaupinu um hámarksgróða.
Smáframleiðendur eru gerðir gjaldþrota af
stóru einokurunum, SÍS, SHo.fl. Hvað er
hægt að kalla þetta öðru nafni en eyðilegging
á fullstarfandi framleiðsluöflum ?
Annað dæmi er einkaleyfið, en einokunarkapi-
talistarnir geta hindrað að uppgötvanir komi
fram í dagsljósið, eingöngu til þess að keppi-
nautar þeirra hafi ekki gagn af þeim.
Þriðja dæmið er hin geysilega eyðsla, sem er
afleiðing af því, að framtak verkamaimanna er
stöðugt liamið.
Listinn gæti orðið óendanlega langur. Neðst
á honum eru ránsstyrjaldir heimsvaldastefn-
unnar, sem tortíma framleiðsluöflum í óhugn-
anlega miklum mæli. Styrjaldir eru nauðsyn-
legar viðhaldi kapitalismans - ekki eingöngu til
þess að vinna nýja eða halda gömlum mörkuð-
um - heldur einnig vegna þess að þær tortfma
framleiðsluöflunum og geta dregið það um
tíma, að kreppan skelli á.
Byltingin
Allt þetta sýnir greinilega hversu rotin og
mikil afæta auðvaldið er. Framleiðsluafstæð-
ur þess eru í dag hemill á framfor alls mann-
kyns. Tortúning auðvaldsskipulagsins er því
nauðsynleg, ef framleiðsluöflin eiga að geta
þróazt og mannkynið tekið framförum. Ohjá-
fe'æmilegt er að í stað auðvaldsskipulagsins
komi aðrar framleiðsluafstæður, sem geri
framþröun framleiðsluaflanna mögulega: sós-
íalisminn - og síðar meir - kommúnisminn.
t>etta hefur þegar átt sér stað í Kfna, Albaníu
og Alþýðulýðveldunum Víetnam og Kóreu. Og
hefur m.a. haft í för með sér geysimikla fram-
þróun á sviði tækni og vísinda.
En það er rangt að halda, að þetta eigi sér
stað sjálfkrafa. Framleiðsluafstæðurnar eru
ákveðnar af fólkinu með baráttu stéttar gegn
stétt. Þannig var það á 18. og 19. öld, er
borgarasléttin braut á bak aftur framleiðslu-
afstæður lénsskipulagsins og kom á sínum
eigin. I’annig var það er verkalýðsstéttin og
bandamenn hennar börðust fyrir yfirráðum yf-
ir framleiðslunni í Kína og Albaníu á 5. ára-
tug þessarar aldar. Þannig var það á Islandi
á dögum gamla kommúnistaflokksins, er hann
fylkti framsæknasta hluta verkalýðsins til bar-
áttu gegn fslenzka auðvaldinu. Og þannig er
það í dag, þegar verkalýðurinn er á ný að
‘ skipuleggja sig á byltinga,rsinnuðum grundvelli.
En það er ekki sama hvernig barizt er. Ovin-
urinn er vel skipulagður og hefur yfirráð yfir
öllu ríkisvaldinu með lögreglu þess, dóms-
valdi, fangelsum og her (gegnum NATO-sátt-