Fréttablaðið - 22.09.2009, Page 14

14 22. september 2009 ÞRIÐJUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
Það dylst engum að ástandið í íslensku efnahagslífi er ekki
gott í kjölfar þess að hið mikla
krosstengslaveldi útrásarvíking-
anna hrundi eins og spilaborg.
Margir hafa tapað miklu en fáir
meira en erlendir lánveitendur
bankanna og íslensku fyrirtækj-
anna sem þóttu vera að gera það
gott í útlöndum. Hér á Íslandi
hefur hrunið einkum haft áhrif
á tvennt: Annars vegar hækk-
andi verðbólgu og hins vegar
aukið atvinnuleysi. Gengishrun
krónunnar hefur á hinn bóg-
inn verið stöðvað með upptöku
gjaldeyrishafta en ekki sér fyrir
endann á því hversu lengi þau
verða í gildi. Gengisvandanum
hefur verið slegið á frest í bili,
en Íslendingar þurfa að aðlagast
nýrri stöðu þar sem innfluttur
varningur mun verða frekar dýr
um nokkurt skeið.
Hækkandi verðbólga er vissu-
lega ótíðindi og hún hefur m.a.
haft í för með sér hækkun vísi-
tölutryggðra lána. Á hinn bóg-
inn er ekki einleikið hversu
mikið vægi þessi þáttur hefur
fengið í allri fjölmiðlaumfjöll-
un um efnahagsástandið. Gefið
er í skyn að „vandi heimilanna“
felist einkum í verðbólgu og
hækkun neyslulána. Á hinn bóg-
inn er það ekki nema hálf sagan
því að það blasir við að stærsti
vandinn er á þeim heimilum
þar sem önnur fyrirvinnan eða
báðar hafa misst vinnuna. Samt
hafa engin hagsmunasamtök
tekið baráttuna gegn atvinnu-
leysi upp sem mikilvæga kröfu
og tillögur stjórnarandstöðunn-
ar í efnahagsmálum virðast
einkum hafa það að markmiði að
auka atvinnuleysið með fjölda-
uppsögnum ríkisstarfsmanna.
Sannleikurinn er hins vegar
sá að verðbólga á Íslandi hefur
oft verið meiri. Verðtrygg-
ing lána gerir það vissulega
að verkum að kostnaðurinn af
verðbólgunni fellur á skuld-
ara. En verðbólgan sem slík
er þó ekki meiri en svo að hún
er ekki næg skýring á því að
margir telja sig hafa um sárt að
binda vegna skuldastöðu sinnar.
Meginástæða er þess er gríð-
arleg skuldasöfnun heimilanna
á góðæristímanum. Verulegur
hluti af þeim vanda er skuld-
setning vegna hárra húsnæðis-
lána sem urðu til vegna hús-
næðisbólunnar 2004-2007. Hún
var annars vegar framkölluð
vegna óábyrgra kosningalof-
orða Framsóknarflokksins um
hækkun hlutfalls húsnæðislána
og hins vegar vegna samkeppni
bankanna við Íbúðalánasjóð til
þess að knýja á einkavæðingu
hans. Þessi vandi er pólitískur
vegna þess að hann var að hluta
til framkallaður af stjórnmála-
mönnum á atkvæðavæðum og
trú fyrirtækja á að frjálshyggju-
kreddur yrðu áfram hafðar að
leiðarljósi við stjórn ríkisins. Á
hinn bóginn offjárfestu marg-
ir í húsnæði og í bílum í blindri
trú á að hér yrði áfram góð-
æri með hækkandi tekjum og
ekkert stopp. Vandi þeirra sem
það gerðu verður að teljast ein-
staklingsbundinn og lýsingar á
bágum högum þeirra sem sýndu
mesta ábyrgðarleysið eru ekki
endilega til þess fallnar að vekja
samúð.
Í samanburði við þessa hækk-
un verðbólgu – sem er vissulega
alvörumál en þó ekki söguleg
stórtíðindi – er mun alvarlegra
mál að atvinnuleysi í landinu sé
að nálgast tveggja stafa tölu. Ef
eitthvað mun leiða til fólksflótta
þá er það þessi staðreynd en
ekki verðtrygging, gengistrygg-
ing eða eitthvað annað. Heimili
með margar fyrirvinnur getur
tekið á sig versnandi fjárhags-
stöðu vegna verðbólgu en ef
önnur eða báðar missa vinnuna
þá er svigrúm þess horfið og
ekkert blasir við nema gjaldþrot.
Hérna er kominn hinn raunveru-
legi vandi heimilanna á Íslandi
og hann felst í því að þúsund-
ir manna hafa misst vinnuna á
undanförnum misserum.
Þessi atvinnuleysisvandi er
stærsta vandamál í íslensku
efnahagslífi þessa stundina en
það birtist svo sannarlega ekki í
fjölda dálksentímetra í blöðun-
um. Atvinnuleysið er fíllinn í
borðstofunni sem enginn talar
um. Að hluta til eru ástæður
þess pólitískar. Gagnrýnend-
ur núverandi ríkisstjórnar hafa
ekki sett fram trúverðuga stefnu
til að draga úr atvinnuleysi og
ekki heldur samtök atvinnurek-
enda – sem enn einblína á dýrar
patentlausnir í atvinnumálum.
Verkalýðshreyfingin er sinnu-
laus og talar máli atvinnurek-
enda eins og oft áður. Ríkis-
stjórnin hefur því ekkert aðhald
í þessu máli frá stjórnarandstöð-
unni. Hún hefur það ekki held-
ur frá aðilum vinnumarkaðar-
ins. Fjórða valdið, fjölmiðlarnir,
er stikkfrí og hefur vanrækt að
setja atvinnuleysi á dagskrá. En
ef það er eitthvert málefni sem
kallar á þjóðarátak núna þá er
það baráttan við atvinnuleysið.
Markmiðið á að vera að tryggja
fulla vinnu á næstu mánuðum.
Þá fyrst verður hægt að tala um
að kreppan sé í rénun.
Atvinnuleysisvandinn
SVERRIR JAKOBSSON
Í DAG | Atvinnuleysi
UMRÆÐAN
Már Wolfgang Mixa skrifar
um skuldavanda heimil-
anna
Fjárfestingar séreignar-sparnaðar mega vera í
hlutabréfum, skuldabréfum
og bundnum innlánum. Þetta
var sjálfsagt á meðan allt
lék í lyndi, flestir sem spör-
uðu með þessum hætti voru
að auka líkur á áhyggjulausum ævidögum síðar
meir. Sparnaðurinn hefur verið laus til útborg-
unar frá 60 ára aldri nema þegar um örorku eða
andlát er að ræða. Ég vil að boðið verði upp á
fjórðu leiðina. Hún felur í sér að fólk geti fjárfest
í sínu eigin húsnæði með niðurgreiðslu skulda.
Slíkt væri hægt með tvennum hætti. Fólk gæti
notað sparnað sinn ótakmarkað til að greiða inn
á lán sín eða til greiðslu á vöxtum og afborgun-
um af fasteign sinni. Þetta myndi hjálpa mörg-
um við að létta á greiðslubyrði sinni og þar sem
útborgunin er skattskyld fengi ríkissjóður pen-
inga í kassann.
Þegar upphafleg umræða um heimild til
útgreiðslu átti sér stað, að hámarki samtals millj-
ón krónur, var gert ráð fyrir að tvöfalt hærri upp-
hæð færi í greiðslur úr séreignarsjóðum en raun-
in hefur orðið. Rök um að rýmkun til útborgunar
leiði til þess að séreignarsjóðir þurfi að selja
eignir í stórum stíl og mynda neikvæðan sölu-
þrýsting eru því ómarktæk. Kínamúrar fjármála-
stofnana eiga auk þess að tryggja að kröfuhafar
geti ekki þrýst á skuldara að ganga á lífeyrissér-
eign sína.
Þetta minnkar skuldsetningu heimilanna og
gæti verið mótvægi við núverandi stöðnun í efna-
hagslífi þjóðarinnar. Hvati til sparnaðar eykst
einnig því með þessu er tryggt að þeir sem sýnt
hafa fyrirhyggju í sparnaði og kjósa að minnka
húsnæðisskuldir sínar fái að njóta þess í dag
þegar að þörfin er mest.
Höfundur er fjármálafræðingur.
Séreignarsparnaður – húsnæðislán
MÁR WOLFGANG
MIXA
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Bara einhvern talsmann
Fréttastofa Rúv flutti framhald á frétt
Fréttablaðsins í gær, en þar var fjallað
um vilja stjórnvalda til að færa öll
húsnæðislán til Íbúðalánasjóðs. Rúv
ákvað að ræða við hlutaðeigandi
málsaðila, sem af einhverjum ástæð-
um var Gísli Tryggvason, talsmaður
neytenda.
Nú hefur sú stofnun staðið sig
hið ágætasta, einhver hefði þó
frekar rætt við
fulltrúa Íbúða-
lánasjóðs um
hvort sjóðurinn
réði við að taka
við lánunum.
Tja, eða þá
ráðherra um
hvort hugað
væri að öllum þáttum málsins. En
ekki talsmann neytenda; ekki frekar
en talsmann Femínistafélagsins;
jafnágætt og það embætti er.
Aftur og nýbúinn
Undanfarið hefur þeim fréttum farið
fjölgandi þar sem fasteignasalar ræða
um hve viðskiptin hafa aukist mikið
upp á síðkastið. Það sé augljós vís-
bending um að fasteignamark-
aðurinn sé á uppleið.
Einhvern veginn verður
manni hugsað til góðærisins,
þegar hver blaðamaður á
fætur öðrum át upp sölu-
ræður fasteignasala án þess
að hafa fyrir því að skoða stóru
myndina. Hafa menn ekkert
lært á því?
Alltaf meðmæli
Í fljótlegri yfirferð yfir víðfeðmar
lendur bókaútgáfu má finna fjórar
bækur sem Andri Snær Magnason
kemur að, þó án þess að rita þær.
Hann skrifar formála að bókunum
Mannlaus veröld og Blómalandið og
mælir með bókinni Árin sem enginn
man eftir. Slíkt hið sama gerði hann
við bókina Tvískinnu í fyrra.
Andri er tengdur andstöðu
gegn virkjunum órjúfanlegum
böndum, en andstæðingar
andstæðinganna hafa oftar
en ekki talað um atvinnumót-
mælendur í þeim hópi. Svo
virðist sem Andri Snær sé
orðinn atvinnumeðmæl-
andi.
kolbeinn@frettabladid.is
KS Frosin innmatur
Hjörtu og lifur
198.-
H
inn 6. október í fyrra, daginn sem Geir H. Haarde flutti
sjónvarpsávarpið sitt, breyttist allt á Íslandi. Tæplega
tólf mánuðum síðar vitum við ekki enn hvernig tilveran
verður.
Það hefur ýmislegt gerst á þessu ári sem er liðið.
Það varð eitt stykki búsáhaldabylting, það var skipt um ríkisstjórn,
gengið til alþingiskosninga, samþykkt að sækja um aðild að Evr-
ópusambandinu og tekist á um mestu fjárhagsskuldbindinga lýð-
ræðistímans.
Þetta hefur vissulega verið sögulegt ár. Eftir stendur þó að óviss-
an um framtíðina er enn svo til hin sama og haustið 2008. Því miður.
Hrunið skildi eftir sig risastórt tómarúm sem hefur ekki verið fyllt
upp í.
Baráttan um hvaða hugmyndafræði á að fylla þetta pláss er rétt að
hefjast. Hún snýst um hvernig samfélag verður hér á næstu árum.
Það eru mörg grundvallarmál óútkljáð. Hvernig á til dæmis að
hátta umgengninni við náttúruauðlindir landsins, við fiskinn í sjón-
um, fallvötnin, og orkuna sem er undir yfirborðinu?
Á að bora og byggja virkjanir og framleiða eins fljótt og mögulegt
er gnótt rafmagns til að vinna landið út úr kreppunni? Og ef svo,
í hvað á að nota orkuna? Álframleiðslu og aðra stóriðju, gagnaver,
samgöngur? Eða á að friða ár og fossa og háhitasvæðin í óbyggðum
og finna aðrar leiðir til að skapa nauðsynleg verðmæti?
Ríkisstjórn Samfylkingar og VG hefur boðað uppstokkun á kvóta-
kerfinu. Hvernig það verður gert veit enginn. Og annar stjórnar-
flokkanna vill í Evrópusambandið, hinn ekki. Það er ekki skýr fram-
tíðarsýn í boði á Íslandi þessa dagana. Hér eru margir lausir endar.
Andrúmsloftið einkennist af óvissu og efa.
Vendingar á ritstjórn Morgunblaðsins, elsta dagblaði landsins,
verða að skoðast í þessu ljósi. Þær eru klárlega hluti af þeirri valda-
baráttu sem er fram undan og snýst um hvernig samfélag rís upp
úr ösku hrunsins.
Það var fyrirséð að sú barátta yrði háð á mörgum vígstöðvum.
Þar á meðal á fjölmiðlunum, sem í augum sumra eru fyrst og fremst
valdatæki.
Í þessu samhengi er athyglisvert að bera saman í hvaða áttir tvö
stærstu blöð landsins eru að þróast. Morgunblaðið hefur misst rit-
stjóra sinn vegna þess að skoðanir hans fóru ekki saman við skoð-
anir einstaklinga í eigendahópi blaðsins. Í sumar fóru aðstandendur
Fréttablaðsins hins vegar þá leið að opna forystugreinaplássið á
skoðanasíðu blaðsins fyrir völdum hópi utanhússpenna. Tilgang-
urinn var tvíþættur, að hnykkja á þeirri yfirlýstu ritstjórnarstefnu
að Fréttablaðið hefur ekki skoðun en þó öllu frekar að leitast við að
endurspegla sem fjölbreyttust sjónarmið í þjóðmálaumræðunni.
Með þeim hætti væri lesendum best þjónað við að móta sína eigin
skoðun á málefnum líðandi stundar.
Tómarúm sem margir vilja fylla:
Andrúmsloft
óvissu og efa
JÓN KALDAL SKRIFAR