Stúdentablaðið - 01.09.1995, Qupperneq 22

22
RANNSOKNIR
Refsilöggjöf ekki í stakk búin að taka
á tölvubrotum
Óttar Pálsson lajjanemi hefur í sumar kannad jýrir styrk úr Nýsköpunarsjóði námsmanna med hvaða hœtti íslensk refsilögyjjöf tekur á
tölvubrotum. Niðurstöður hans benda til pess að Islendingar séu nokkuð á eftir nágrönnum sínum í pessu efni.
Nafn: ÓTTAR PÁLSSON
Nám: 4. árs nemi f lagadeild.
Heiti verkefnis: Hujjtakið
tölvubrot.
Umsjónaraöili: Jónatan Þór-
mundsson prófessor ojj Eiríkur
Tómasson prófessor.
Markmiöslýsing: Kanna at-
hafnir sem beinast að htijjbúnaði
sem slíkum ojj hvernijj refsilöjj-
jjjöf er í stakk búin til að m&ta
peim. Höfundalöjj ojj löjj um
einkaleyjt ojj hönnunarvernd
eru könnuð ojj löjj um persónu-
upplýsinjjar, skráninjju ojj með-
ferð (tölvulöjj), ákvÆ almennra
hejjninjjarlajja o.s.frv.
Yerkefni Óttars Pálssonar fólst
einkum í því að rannsaka
hugtakið tölvubrot og kanna
hvernig íslensk refsilöggjöf sé í stakk
búin til að takast á við slík afbrot.
Óttar segir að meö tölvutækni gefist
ný tækifæri til afbrota sem erfitt sé að
meðhöndla vegna þcss að
rcfsilöggjöfin haldi ekki alltaf í við öra
þróun tækninnar. Afleiðingin sé sú að
rcfsiákvæðin verði götótt og geti
jafnvel leitt til þess að sýkna þurfi aðila
sem með réttu verði kallaðir
kaldrifjaðir tölvuglæpamcnn.
Tölvubrot
Hvað eru þá tölvubrot? Óttar segir
tölvubrot vera þau brot sem beinast
gcgn tölvum eða tölvukerfum - cinnig
brot sem unnin cru mcð tölvum eða
öllu heldur þar sem tölva kemur við
sögu. Grunnregla refsiréttar segir að
mönnum skuli ekki refsað fyrir aðra
háttsemi en þá sem samsvarar
verknaðarlýsingu refsiákvæðis. Með
öðrum orðum þurfa ákvæði að ná yfir
afbrot til þess að refsa megi fyrir þau.
Vandamál refsilöggjafarinnar er því að
fylgja eftir þeirri öru tækniþróun sem
átt hefúr sér stað í þjóðfélaginu.
Misnotkun í Háskólanum
Alvarleg tölvubrot hafa ekki skotið
upp kollinum hér í jafn ríkum mæli og
crlendis. Óttar telur þó að minni
háttar brot séu á hinn bóginn töluvert
algeng. Hér er um að ræða misnotkun
á tölvubúnaði. Til að mynda hafi
intcrnct-kerfi H.í. orðið fyrir barðinu
á óprúttnum tölvuspekingum oftar en
einu sinni. Þessi mál hafa ekki orðið að
lögreglumálum en 4-5 mál sem
klárlega teljast til tölvubrota hafa farið
fyrir dómstóla. I þessum málum
reyndist unnt að sakfella viðkomandi
aðila á grundvelli gildandi löggjafar.
Islendingar langt á eftir
„Vinna mín fólst einkum í að skoða
refsilöggjöf Norðurlanda (Svíþjóð,
Danmörk, Noregur og Finnland) um
tölvubrot og bera hana saman við
löggjöfina hér. Eg held að ég taki ekki
of stórt upp í mig þegar ég fúllyrði að
við séum langt á eftir grönnum okkar í
þcssum efnum. Fyrir 10 árum var
byrjað að breyta refsiákvæðum um
tölvubrot á Norðurlöndum en slík
endurskoðun hefúr ekki átt sér stað
hér á landi. Dómsmálaráðuneytið
hefúr þó hug á að bæta úr þessu cins
fljótt og auðið er. Einnig kannaði ég
skýrslu nefndar á vegum Evrópu-
ráðsins (European Committee on
Crime Problems). Ljóst er að íslensk
refsilöggjöf hefúr tekið minnstri þróun
og er langt á eítir.“
Sjálfstæð vinnubrögð
Óttar segir að verkefnið hafi hann
unnið að mestu sjálfstætt en hann hafi
notið leiðsagnar Jónatans Pórmunds-
sonar og Eiríks Tómassonar og fengið
aðstoð við heimildaöflun í dómsmála-
ráðuneytinu. Skýrsluvélar ríkisins og
dómsmálaráðuneytið styrktu verkefnið
fjárhagslega. Aðspurður um gildi
verkefnisins fyrir sig segir Óttar: „Pað
cr mikil og góð þjálfun fólgin í
verkefni sem þessu. Verkefnið krefst
sjálfstæðra vinnubragða við heimilda-
öflun og úrvinnslu en þessi atriði eru
einmitt ekki áberandi í lögfræði-
náminu. Ég kem til með að skila
skýrslu um niðurstöður mínar til
dómsmálaráðuneytisins og vonandi
koma þær til með að nýtast á einhvern
hátt.“
Eftir Flóka Halldórsson
Rannsókn fylgir ábyrgð
Berjjpóra Hlíðkvist Skúladóttir vann í sumar að rannsóknum á Raunvísindastofnun á fitusýrusamsetninjju ojj hollustu pess feitmetis sem mest er neytt á
Islandi um pessar mundir. Berjjpóra sejjir rannsóknina hafa tekið mið af neytendum ojy falist í samanburði á innlendri ojj erlendri framleiðslu.
/
Aður en lengra er haldið er rétt að
gera skýran greinarmun á fitu og
fitusýru. „Fita eða fituefni er
samheiti sem lýsir fjölbreytilegum hópi
efna sem eiga tiltekna eiginleika
sameiginlega,“ skýrir Bergþóra. „I’essi
skilgreining tekur til fjölmargra efna
sem ekki teljast til fituefna í daglegu tali.
Fitur eru í raun blanda margra fitusýra
sem hver um sig hefúr sín ákveðnu
einkenni. Samkenni fitusýra felst aftur á
móti í þvi að þær eru kolefniskeðjur
með karboxýlhóp á öðrum endanum."
Nóg um það.
Fifa er nauðsynleg líkamanum
I almennri umræðu hefúr orðið fita
neikvæða merkingu hvað heilsu varðar.
Bergþóra bendir þó réttilega á aö líkt og
kolvetni og prótein þá er fitan mikilvæg
orkuuppspretta líkamans. Fita er
samþjappaðasta form orku i matarræði
okkar. Hún veitir okkur nauðsynlegar
fitusýrur sem líkaminn getur ekki
myndað sjálfúr en eru engu að síður
nauðsynlegar eðlilegum þroska. Fita er
cinnig nauðsynleg til viðhalds
heilbrigðri húð, stýringu kólestról-
efnaskipta og sem forveri prosta-
glandina sem eru hormónalík efni sem
stýra mörgum efnaferlum líkamans.
Fæðufita er einnig nauðsynleg til að
bera fituleysanlegu vítamínin A, D, E og
K og hjálpa til við frásog þeirra úr
smáþörmum.
Fjölþættar niðurstöður
I verkefni sínu kveðst Bergþóra hafa
fitusýrugreint eftirtalin matvæli:
Matarolíur, smjörlíkistegundir, majones,
innlent sem erlent, kartöfluflögur,
innlendar og erlendar, djúpsteik-
ingarfeiti og djúpsteiktar kartöflur,
kökur, jafnt innlendar sem erlendar.
Niðurstöður rannsóknarinnar eru
fjölþættar og óþarft að rekja þær í
smáatriðum. Bergþóra telur þó
athyglisvert að tvöfalt meira er af
mettuðum fitusýrum í erlendu majonesi
en i því íslenska þó að mun meira sé af
fjölómettuðum fitusýrum í því erlenda.
Einnig er athyglisvert að við athuganir á
kartöfluflögum kom í Ijós að Bugles sker
sig úr. Hvorki meira né minna en 92,6%
eru mettaðar fitusýrur. Menn geta því
allt eins gætt scr á tólg fyrir framan
sjónvarpið. Þegar fituhlutfallið er skoðað
sést að Maarud er lang feitast, með um
38 g í hverjum 100 g sem sést á því að
þegar kartöfluflögurnar voru malaðar
urðu Maarud að olíukenndum graut en
allar hinar frekar að kartöfludufti.
Islensku kartöfluflögurnar komu aftur á
móti bcst út við samanburð á
fituhlutfallinu með einungis 16 g í
hverjum 100 g. Bergþóra leggur áherslu
á að könnunin nái einungis til hluta þess
feitmetis og fituríkra vörutegunda sem
landsmenn neyta og að mikilvægt sé að
kanna nánar fitefnasamsetningu þeirra
matvæla sem eru á markaði bæði
innlendra og erlendra.
Rannsókn fylgir ábyrgð
Bergþóra segir verkefnið frábært
tækifæri til sjálfstæðrar vinnu. „I náminu
gefst ekki færi á öðru en veigalitlum
tilraunum. I þessari rannsókn gefst
tækifæri til víðtækrar rannsóknar sem
svipar til þess sem tekur við eftir að námi
lýkur. Rannsókninni fylgir ábyrgð. Sá
sem gerir rannsóknina þarf að standa
undir niðurstöðunum. Ometanlegt er
að ciga kost á því að framkvæma slíka
rannsókn undir leiðsögn fagmanna."
Bergþóra vekur ennfremur athygli á því
að tækifæri til rannsóknarstarfa fyrir
nemendur eru frckar fábreytt. Lítið er
um styrki og aðra fyrirgreiðslu. Viljinn
er fyrir hendi en vísindamönnum er í
fæstum tilfellum fært að ráða stúdenta
til rannsóknarstarfa. Nýsköpunarsjóður
veitir þess vegna ómctanleg tækifæri.
Eftir Dagfinn Sveinbjörnsson
Nafn: Bergþóra H. Skúladóttir
Nám: 3. árs nemi í lífefnafræði
Heiti verkefnis: Rannsóknir á
fitusýrusamsetningu og hollustu
feitmetis.
Umsjónaraðili: Sigmundur
Guðbjarnason prófessor
Markmiðslýsing: Kanna fitu-
sýrusamsetninjju ojj hollustu á
pví feitmeti sem er mest er neytt
á Islandi um pessar mundir.
Styrkir: 2 mánuðir frá Nýsköp-
unarsjóði.
Dýratilraunir og réttindi dýra
Sijyfús Gizumrson l&knanemi og Asjjeir Brynjar Torfason heimspekinemi unnu í sumar um tvejjjjja mánaða skeið að úttekt á meðferð
tilraunadýra hér á landi. Verkefni petta var styrkt af Nýsköpunarsjóði námsmanna.
Nafn: SIGFÚS GIZURARSON
/ÁSGEIR B. TORFASON
Heiti verkefnis: Meðferð
tilraunadýra á Islandi.
UmsjónaraSili: Stefán B. Sigurðs-
son prófessor, Jón Kalmansson
ojj Páll Skúlason prófessor.
MarkmiSslýsing: Greininjj á
sibferðilejjum forsendum dýratil-
rauna ojj helstu rejjlum ojy við-
miðum, sem jjilda á pessu sviði.
Könnuð verða löjj ojj rejjlugerðir
um tilraunir á dýrum auk siða-
rejjlna einstakra félajjasamtaka ojj
stofnana um pessi efni. Lajjt mat á
stöðu mála ojj jjerðar tillöjjur um
úrbatur.
Eins og nærri má geta tóku þeir
Sigfús og Asgeir á viðfangsefni
sínu frá ólíku sjónarhorni.
Asgeir fjallaði um siðfræðilegar
vangaveltur sem lúta að tilraunum á
dýrum. Sigfús var öllu meira í hinni
hagnýtu hlið: „Verkefni mitt fólst
aðallega í gagnaöflun um þær tilraunir
sem stundaðar eru á dýrum og þær
reglur sem gilda um þessar tilraunir,"
segir Sigfús. „Uttekt mín beindist
einkum að þeim tilraunum sem fram
fara á heilbrigðisstofnunum og beinast
að dýrum eins og rottum, músum og
naggrísum."
Löggjöf og úrbætur
A Islandi eru í gildi dýraverndunarlög
frá 1994 og þar er kafli sem lýtur að
meðferð tilraunadýra. Aftur á móti á
enn eftir að gefa út reglugerðir í
tengslum við þessa löggjöf en sl. sumar
var sett á laggirnar ncfnd til þess að
vinna í þcim málum. Almennt má segja
að skýrar reglur hafi skort um tilraunir
á dýrum og eftirlit með þcim málum.
Sigfús bendir á að ekki megi líta svo á
að meðferð tilraunadýra hafi verið
slæm hér á landi. „Eg tel að þeir sem
hafi fengist við tilraunir á dýrum séu
mjög meðvitaðir um hvað þeir eru að
gera. Hins vegar væri æskilegt að setja
skýrar reglur um slíkar tilraunir til að
fyrirbyggja slæma meðferð og upplýsa
fólk um hvernig beri að haga sér við
þessar tilraunir.“
Sigfús kannaði löggjöf Norðmanna
um meðferð tilraunadýra sem þykir ein
sú besta í heimi. Þessa löggjöf bar
Sigfús saman við íslenska löggjöf og á
grundvelli þess samanburðar og fleiri
gagna ætlar hann að leggja til tillögur
til úrbóta. „Vonandi nýtist vinna mín
við samningu þeirra reglugerða sem
nú cr unnið að,“ segir hann.
Siðfræði dýratilrauna
Ymsar siðfræðilegar spurningar
tengjast tilraunum á dýrum. Sú
spurning sem liggur hvað beinast við
er: Höfúm við rétt til að nota dýr í til-
raunir? Eru ekki einhver mörk í þess-
um efnum og hvers vegna má drepa
dýr í tilraunaskyni en ckki menn? Þessi
umræða hefúr verið mjög lifandi meðal
siðfræðinga í útlöndum síðasta ára-
tuginn en er nú að knýja á hér á landi.
Þrjú sjónarhorn siðfræðinnar
Asgeir segir að heimildir hafi verið
nægar og í raun of miklar til að hann
kæmist yfir þær allar. Margar þessara
heimilda fjölluðu einkum um rétt dýra
og samspil manna og dýra cn tilrauna-
dýr eru aðeins lítill hluti í því sam-
hengi. En hvaða hugmyndir eru hclst á
lofti um tilraunir manna á dýrum? Að
mati Asgeirs er augljósasta skiptingin á
milli fylgjenda og andstæðinga tilrauna
á dýrum. „Ef litið er til siðfræðinnar
má segja að einkum sé að finna þrjár
mismunandi höfúðáherslur. Eitt
sjónarmiðið er að ekki megi valda
dýrum þjáningu. Þessi röksemd er
runnin undan nytjastefnunni. Önnur
röksemd hvílir á réttindasiðfræðinni og
leggur áherslu á að virða beri réttindi
dýra, s.s. réttindi til lífs. Þriðja
hugmyndin er sú að dýratilraunir geti
verið réttlætanlegar undir vissum,
ströngum skilyrðum. Forðast skuli að
valda dýrum meiri þjáningu en
mögulegt er og aðeins beri að nota dýr
í tilraunum cf brýna nauðsyn ber til og
í þeim tilvikum aðeins lágmarksfjölda
dýra. Þannig megi ekki nota dýr þegar
hægt er að notast við aðrar aðfcrðir til
að komast að sömu niðurstöðu. Eins
verða að vera góð rök fyrir því að
framkvæma hverja tilraun og hún
verður að hafa mikið gildi til að
réttlætanlegt sé að nota tilraunadýr.“
Þeir Asgeir og Sigfús töldu sig hafa
lært sitthvað af þessu verkefni. „Þótt
verkefnið sé ekki nátengt námsefni
mínu í læknisfræðinni þá lærðist
ýmislegt gagnlegt. Eg fékk nokkra
innsýn í stjórnsýsluna og hvernig
hlutirnir ganga fyrir sig þar.“ Að mati
Asgcirs var „gott að fá tækifæri til þess
að nýta það sem maður hcfúr lært til
að takast á við raunverulcgt
úrlausnarefni. Þetta var mjög gaman
þó að stundum hafi reynt á þolrifin því
að engin einföld lausn sýnist vera á
deilunni um tilraunadýr.“
Eftir Flóka Halldórsson