Fálkinn - 02.03.1929, Qupperneq 7

F Á L K I N N
7
Mercur í Konstantinopel,
Eftir Tobias,
Hann hjet Einar og verslaði á
Laugaveginum. Og verslunin
hjet Konstantínópel.
En vei jjeim sem kallaði liann
Einar. Að visu hai'ði því nafni
verið klínt á hann þegar fyrsta
prestsverkið var gert að hon-
Um, — frumburðinum hans
Guðbrandar i Mörk. En eflir að
hann var kominn til Reykja-
víkur og var farinn að lnigsa
um að gerast kaupmaður fann
hann vel, að Einar Guðhrands-
son var gersamlega óhæft kaup-
mannsnafn, — í sveit gat það
staðist og ef til vill í Reykjar-
firði, en alveg ómögulega í
Reykjavík. Sem hetur fór lifði
hann á ættarnafnaöldinni. Ætt-
arnafn varð hann að fá — helsl
eitthvað sem henti á eða væri í
ætt við starfsemi þá, sem hann
ætlaði að helga líf sitt. Dag og
nótt braut hann heilann um
nafnið, en gekk illa að ákvarða
sig. Einkum voru það tvö nöfn
sem hann festi hugann við,
annað heyrði hann nefnt í
hvert skifti sem liann talaði við
heildsala, svo að hann vissi að
það hlaut að vera náskylt versl-
unarmálum. Það var Monopol,
og fanst honum það fallegt
nafn. Hitt var nafnið á mesta
kaupmanni sem hann vissi um
i heiminum, kaupmanni sem
'verslaði ineð allar vörutegund-
ir sem nöfnum tjáir að nefna
og hjet Trademark. Hann hafði
sjeð það nafn frá því að hann
var barn, utan á sykurkössum,
hóffjaðrapökkum, mjölsekkjum,
hárgreiðum og kreóíínsbrúsum,
og oft hugsað til þess eftir að
liann fór að vitkast, að gaman
væri að vera í sporum þess
manns.
Svo fór hann á fund viturs
manns og skákls í bænum til
þess að fá hann til að færa í
letur umsóknina til stjórnar-
ráðsins. En sá vitri sannfærði
hann um, að hvorugt nafnið
mundi ná tilgangi sínum og
færði fyrir því ýmsar ástæður,
sem hjer verða ekki raktar.
Sami maður tók að sjer að út-
Vega honurn nafn sem hann
gæti verið sæmdur af. Það var
hann sem fann nafnið Mercur.
Þar voru slegnar tvær flugur í
«jnu höggi: Einár frá Mörk
hjekk Merkur-nafnið og verslun-
nrgoðsins í senn. C-ið varð
sjálfsagt að hafa til að gefa
nafninu göfugri blæ, á sama
hatt og ýmsir hnýta zetu í róf-
una á ættarnafni sínu til þess
að gera það svipmeira.
Hann fór í stjórnarráðið og
keypti sjer Mercur-nafnið fyrir
10 krónur í menningarinála-
deildinni og fjeklc það vígt á
horgarabrjefinu. — Verslunina
skírði hann Konstantínópel —
það var útlent orð og þýddi
Mikligarður.
Og nú var Mercur farinn að
versla í Ivonstantínópel og hafði
keypt sjer höfuðhók og kladda,
og leigt sjer talsíma og vika-
dreng. Og þegar einhver hringdi
og spurði í símanum „er það
Einar“ var svarað mjög alvar-
lega: Nei, „það er Mercur“ —
alveg eins og lcandídatinn, sem
að gefnu tilefni sagði: jeg er
ekki maður, — jeg er lögfræð-
ingur.
Einar var alinn upp i sveit,
kominn af efnuðu bændafólki
og þólti efnilegur unglingur og
hneigðist snemma til kaupskap-
ar. Átta ára gamall sneri hann á
ömmu sína í hnifakaupum, fjekk
tvíblaða sjálfskeiðing með
skjaldbökukinnum og kork-
trekkjara fyrir ryðgaðan ein-
blöðung — milligjafarlaust. —
Fram að fermingu voru hnífa-
kaupin sjergrein hans og stóð
honum enginn á sporði af öllum
þeim, sem gengu með honum til
prestsins. Svo fór hann að panta
glingur frá „Importören" og
„Daells Varehus“ og prangaði
því út um sveitina. Hann skrif-
aði ávalt kunningjabrjef með
hverri pöntun og er þetta sýnis-
horn af þeim: „Kæri Importör
minn! Þetta sem stendur á seðl-
linum ætla jeg að biðja þig að
senda mjer með fyrstu ferð, svo
jeg fái það fyrir hátíðina. Því
miður get jpg ekki skifað þjer
langt brjef núna, þvi hann pabbi
ætlar að taka það; en hann er nú
kominn i skinnsokkana og ferð-
búinn á hændanámsskeiðið. Af
okkur og mjer er ekkert að
frjetta utan góða líðan I. s. g„
allur fjenaður er kominn á gjöf
og tvær kýr bornar og komust
báðar i góða nyt. Jæja, jeg hætti
nú þessu pári. Allir hjer í bæ
biðja innilega að heilsa þjer og
þínum og Manga Jóns biður mig
að skila að sjer líki steinhring-
urinn bráðavel. Þinn einlægur
Einar Guðhrandsson. (Stilling:
herr). P. S. Fyrirgefðu bóna-
kvabbið. Þinn sami E. G.“.,
Næsta stigið á kaupinensku-
hrautinni var hestakaup. Það
var verslun sem vert var uin að
tala og hann steinhætti að skrifa
„Importören“. Hann reið út á
hverjum sunnudegi og kom jafn-
an heim á nýjum hesti að
kvöldi og oftast með meira í
buddunni. Hann eignaðist spari-
sjóðsbók þegar vasabókin hætti
að torga, en sá bráðlega að það
var arðvænlegra að lána fátækl-
ingum peningana gegn veði í
lcindum, hesti, kú eða smjör-
sköku en að eiga þá í faankan-
um. Það var uppgripafengur, og
Einar græddi á tá og fingri.
En —• mikill vill ætíð meira.
Hann hafði verið letingi til al-
mennrar vinnu alla sína æfi og
langaði í kaupstaðinn, því þar
hafði hann sjeð svo marga með
hendurnar í buxnavösunum. Og
þar gat hann verslað alla daga
vikunnar, eða að minsta kosti 6.
— Hann kastaði teningunum,
skóf af sjer föðurnafnið, Einar
Guðbrandsson i Mörk hvarf úr
lifandi manna tölu, en Mercur í
Konstantínópel opnaði verslun á
Laugaveginum.
Honum var Ijóst að verslunar-
aðferðin úr sveitinni dugði. ekki
i Reykjavík. Þarna var hann i
iðu samkepninnar og nú var um
að gera að selja ódýrt og hafa
veltuna nógu mikla. Hann fór til
heildsala niður í bæ, keypti vör-
ur og horgaði út í hönd og fylti
alla Konstantínópel með mjöl-
sekkjum, sykurkössum, kextunn-
um, tóbaki, skósvertu og öðru
því sem menskir menn þurfa lil
lífsins viðurhalds. Hann ákvað
að selja allar vörurnar með inn-
kaupsverði fyrsta mánuðinn til
þess að hæna fólkið að, og setti
stórar auglýsingar í blöðin, um
að allar vörur yrðu seldar með
innkaupsverði og ekki eyri dýr-
ari.
En það varð engin ös í Kon-
stantínópel. Mercur furðaði sig
riijög á þessu en fjekk bráðlega
skýringuna. í blöðunum sá hann
að nágranni hans auglýsti allar
vörur langt undir innkaupsverði.
Svona yrðu þeir að fara að því
að ná sjer í viðskiftavinina. Og
Mercur var ekki seinn á sjer
að auglýsa á ný 20% afsláttur
frá lægsta innkaupsverði.
Og nú komu viðskiftavinirnir.
Heilir mjölsekkir, sykurkassar
og tvíbökutunnur ultu út úr
Konstantínópel í allar áttir og
eftir fáa daga varð Mercur að
fara til heildsalans á ný og
kaupa meiri birgðir. Og svona
gekk koll af kolli. Aleiga Mer-
curs var fyrir löngu búin og
heildsalinn vildi ekki lána meira.
En nú vissi líka fólkið að Kon-
stantínópel var til, nú var skrið-
ur kominn á og allir vissu að alt
var ódýrast í Konstantínópel.
Nú var óhætt að setja upp
verðið.
Mercur hafði einkum veitt at-
hygli tveimur viðskiftavinum
sínum sem komu daglega og
stundum oftar en einu sinni á
dag og keyptu fyrir stórupphæð-
ir — mörgum hundruð krónur
í hvert slcifti. Hann mundi geta
lifað á versluninni þó enginn
kæmi nema þeir, og grætt stór-
fje.
En þeir hættu að koma þegar
verðið hækkaði. Allir hættu að
koma undir eins* og lága verð-
inu var lokið. Þessir tveir, sem
Mercur hafði borið mest traust
til sýndu sig ekki heldur, og það
var ekki nema eðlilegt, því þeir
voru pakkhúsmenn hjá ná-
grannakaupmanninum og höfðu
verið sendir af honum til þess
að kaupa vörur hjá Mercur með-
an þær voru ódýrari þar en hjá
heildsölunum.
Mercur reyndi alt sem hugs-
anlegt var í næstu þrjá mánuði
— annað en að selja vörur und-
ir innkaupsverði, því það hafði
hann reynt áður. Hann auglýsti,
hann sat um sveitamenn fyrir
innan Mjölni, en ekkert dugði.
Aldrei hafði hann komist í ann-
an eins bobha á æfi sinni. Þarna
sat hann í dýrri búð, fullri af
vörum og dagsverslunin var
þetta þrjár krónur og upp í
fimm. Einn og einn eldspítu-
stokkur eða skósvertudós.
Nú voru góð ráð dýr. Mercur
1 Konstantínópel var á heljar-
þröminni og skuldheimtumenn-
irnir eins og hungraðir úlfar.
Aldrei hafði hann þverbrotið
ooooaooooaooaaoooooaaaooo
o o
Verslið I
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o o
0000000000000000000000000
Edinborg.
o
o
o
o
o
§
o
o
o
o
heilann jafn ákaflega og þessa
siðustu dagana, en ekkert
stoðaði.
Það var ekki neina um tvent
að velja: verða gjaldþrota eða
kveikja í, og var hvorugt gott.
Að vísu voru þetta manna dæmi.
Hann þekti marga, sem höfðu
átt í mesta basli þangað til
þeim tókst að verða gjaldþrota
— þá fyrst urðu þeir uppgangs-
menn. En þó fanst honum hitt
úrræðið fyrirhafnarminna. Það
væri ekki annað en vátryggja
vörurnar nógu hátt og kveikja
svo á eldspítu á hentugum stað.
Hann gat ekki gleymt ná-
granna sínum, sem hafði keypt
allar niðursettu vörurnar hans
fyrir hálfvirði og græddi nú
þúsundir króna á að selja þær
aftur. Hann hafði hagað sjer
eins og bjáni. Þégar hann fór að
hugsa um það, sá hann að þetta
slagorð, að græða á umsetning-
unni, var hreinasta fáviska.
Hitt væri meira ráð að selja
þó ekki væri nema lítið og taka
tvöfalt og þrefalt verð fyrir það.
Hann reyndi það um sinri en á-
rangurslaust. Enginn vildi versla
við Mercur i Konstantínópel.
Svo var það eitt kvöld eftir
lokunartíma, að hann kveikti í.
Tók alla reikningana og rukk-
unarbrjefin, kladdann, höfuð-
bókina og borgarabrjefið, tók
spotta af tjöruhampi og lagði
að, tjáði upp annan endan og
kveikti á honum. Síðan fór hann
upp að Lækjarbotnuin til þess
að allir gæti sjeð að hann hafði
verið fjarverandi.
Þar liitti hann ýmsa lesta-
menn, sem hann þekti úr ung-
dæmi sínu. Þeir voru á leið í
kaupstaðinn og föru vitanlega
undir eins að spyrja kaupmann-
inn um sykur- og kaffiprísana.
Það varð úr að Mercur lofaði
þeim öllu því sem þeir þyrftu
með ineð mun lægra verði en
nokkursstaðar annarsstaðar —
nú var honum óhætt að lofa, því
í nótt mundi alt brenna til
kaldra lcola. Og hann beið með
óþreyju eftir því, að símað yrði
um brunanna að Lækjarbotnum.
En kvöldið leið tíðindalaust.
Hann og sveitamennirnir urðu
þarna um nóttina og morguninn
eftir urðu þeir samferða niður í
bæ. Mercur var utan við sig á
leiðinni. Hann var að hugsa um
brunann — hvort mörg hús
mundu hafa brunnið, livort eld-
urinn hefði komist yfir götuna
til nágrannans og hvort hann
mundi hafa hátt vátrygt. Verst
þótti honum ef hann, þessi þorp-
ari sem verst hafði snúið á
Frli. á bls. 15.