Fálkinn - 31.10.1936, Page 4

4
FÁLRINN
Samvinna og kynning
Norðurlanda.
Um þessar mundir er liðin rúm-
lega hálfönnur öld síðan þvi var
hreyft opinberlega, að Norðurlanda-
þjóðirnar ættu að taka upp með sjcr
nónari samvinnu en verið hafði (>g
efla með sjer bræðralag í stað þess
að berast á banaspjótum, eins og
tíðkast hafði svo oft áður. Talsmenn
þessarar kenningar liöfðu eigi að
eins menningarlegt samstarf þjóð-
anná á stefnskrá sinni heldur jafn-
framt stjórnarfarslegt samband land-
anna. Var hafin útgáfa tímarita til
þess að afla þessum málum fylgis,
en það eina þeirra, sem lifði var
vísindalegt tímarit „Det Skandina-
viske I.itteraturselskabs Skrifter“,
sem kom út 1795—1832. Og eina
stjórnmálasamvinnan milli landanna
var samþykt, er gerð var af Dan-
mörku—Noregi og Svíþjóð, þess efn-
is að vernda verslun sína í Napole-
onsstyrjöldunum. Svo kom ófriður-
inn 1809—10 og umbyltingar þær
sem gerðust næstu árin til 1814 og
enduðu með því, að Noregur losn-
aði frá Danmörku og komst í sam-
band við Svía. Við þá atburði köfn-
uðu allar tilraunir til stjórnmála-
legrar samvinnu eins og eðlilegt var,
en meðal skálda og vísindamanna
var samliugurinn norræni enn
vakandi.
En um 1840 lifnar á ný yfir þeirri
hreyfingu, sem kölluð hefir verið
„skandinavismi". Það voru frjáls-
íyndir stúdentar, sem beittu sjer
mest fyrir henni og eru tveir þeirra
frægir í Danmörku, Carl Plough og
Orla Lehmann. Þá voru norrænir
stúdentafundir haldnir og eru þeirra
frægastir Upnsalafundurinn 1843 og
Khafnarfundurinn 1845. Og þar var
stjórnarfarslegt samband sett á
stefnuskrána á ný, sem aldrei skyldi
verið hafa. Forustumennirnir voru
liugsjónamenn fremur en politiskir
raunsýnismenn og hugðust að styrkja
aðstöðu Dana i baráttunni um her-
togadæmin, með því að stuðla að
stjórnarfarslegri sameiningu Norður-
landa. Og svo vel var stefnunni orðið
ágengt, að þegar Danir áttu í fyrri
slyrjöldinni um hertogadæmin kom
bæði norskt og sænskt sjálfboðalið
þeim til hjálpar. En það var erfitt
að sameina ríkin á Norðurlöndum
til samstarfs út á við. Óvinir Dana
voru sunnan Danmerkur en óvinir
Svía austan Svíþjóðar. Það voru því
ekki sameiginlegir hagsmunir, sem
þjóðirnar áttu að gæta, Og svo fór,
að í ófriðnum 1864, að Danir stóðu
einir uppi og voru ofurliði bornir.
ITvorki Norðmenn nje Svíar hreyfðu
liönd eða fót þeim til hjálpar, þó að
hugsjónamennirnir, eins og Björns-
on talaði máli hins hrjáða bróður
við suðurlandamærin. Með stúdenta-
mótinu 1875 mátti segja, að hinn
gamli „skandinavismi“ væri lagður
í gröfina.
En ýms menningarleg samvinna
hjelt þó áfram. Og í lagasetningu
ýmiskonar höfðu löndin samvinnu
sín á milli og samræmdu þau lög,
sc-m mest var þörfin á að sainræma
vegna mikilla viðskifta landanna,
svo sem siglingalöggjöfina. Menning-
arleg samvinna var einkum milli
' 'sindamannanna, ekki síst í norræn-
um fræðum. En svo kom heims-
styrjöldin. Þá fundu norrænu þjóð-
irnar, hve ómissandi það var, að
slofna til norrænnar samvinnu,
miklu nánari en áður liafði verið.
En nú var ekki minst á það, sem
í febr. 1919 var sent út boðsbrjef til
fjelagsstofnunarinnar og skýrt frá
tilgangi fjelagsins, er sje sá, að auka
samhygð Norðurlandaþjóðanna og
samvinnu í menningarmálum og
efnalegum málum. Voru fjelögin þrjú
stofnuð vorið 1919 og fyrsti formað-
ur sænska fjelagsins var Louis de
Geer landshöfðingi, norska fjelagsin-;
Hagerup Bull hæstarrjettardómari og
danska fjelagsins de Jonquieres yf-
irborgarstjóri.
Rúm þrjú ár liðu þangað til ís
lenska fjelagið var stofnað; það var
29. sept. 1922 og varð Matthias Þórð-
arson fornmenjavörður fyrsti for-
maður þess. En fjelag þetla var fá-
ment framan af og Iögðust fundir
þess niður uin skeið. En síðustu ár-
in hefir íslandsdeildin starfað af
miklu kappi og liefir nú um 450
ir.eðlimi, eða tiltölulega mest allra
fjelaganna.
í Finnlandi hófst nokkru síðar
undirbúningur hjá þeim monnuni,
sem samvinnu vilja hafa við Norð-
urlönd, um stofnun norræns fjelags
þar. En aðstaða Finnlendinga var
önnur en liinna. Þjóðin er að ætt-
erni og menningu tvískift og finskir
sjálfstæOismenn, sem lilúa vilja að
sinni eigin menningu en gera sænska
menningu landræka, höfðu horn i
síðu hinnar nýju lireyfingar, Þó fór
svo, að finskt fjelag var stofnað
haustið 1924 og eru löndin síðan
fimm innan vjebanda norrænu
Iireyfingarinnar.
Hugsjón norrænu fjelaganna, sú
að efla menningarlega og efnalega
samvinnu Norðurlandaþjóðanna og
viðkynning þeirra, er öllum kunn.
En um hitt kynnu ýmsir að spyrja,
sem ekki eru meðlimir Norræna
fjelagsins, á hvern liátt fjelagið geri
þetta og hvað því hafi orðið ágengt
i starfinu. Skal því drepið á nokk-
áður hafði orðið „skandinavisman-
um“ að falli: stjórnarfarslega heild-
armyndun eða ríkjasamband Norð
urlanda. Menn sáu, að það var auð-
velt að auka liolla samvinnu frænd-
þjóðanna án þess að skerða í nokkru
fullveldi þeirra, einnar gagnvart ann-
ari. Það voru ekki liðnir nema fáir
mánuðir af heimsstyrjöldinni, þegar
Norðurlandaríkin sendu herþjóðun-
um fyrstu sameiginlega orðsend-
ing sína. Og í desember 1914 boð-
aði Gustaf Svíakonungur konunga
Noregs og Danmerkur til sameigin-
legs fundar i Málmey. Annar kon-
ungafundur var haldinn í Oslo haust-
ið 1917. Og samvinna Norðurlanda-
þjóðanna á ófriðarárunum var
margvísleg, firrti þær mörgu fári og
Ijetti þeim mjög tilveruna. Má þar
minnast á vöruskifti Norðurla'ida-
þjóðanna á harðærisárum styrjaldar-
innar, sem íslendingar voru að vísu
að miklu leyti lausir við vegna þess,
að verslunarsamband hjelst lengst af
opið til Ameríku.
Á þessum árum fær hugsjón Nor-
rænu fjelaganna byr undir báða
vængi og eflist svo, að undir eins
árið 1919 eru norræn fjelög stofnuð
hjá þremur þjóðunum, Döhum,
Norðmönnum og Svíupm.
Það var danski • augnlæknirinn
C. I. Heerfordt, sem fyrstur fór að
starfa að fjelagsstofnuninni. Þó
komst hún ekki fram í þeirri mynd,
sem liann hafði hugsað sjer. Þeir
sem einkum lögðu drögin að undir-
stöðu norrænu fjelaganna voru Svi-
arnir Conrad Carlesson fyrv. fjár-
málaráðherra og próf. Eli F. Heck-
scher. Og meðal samverkamanna má
einkum nefna Alexander Foss verlc-
fræðing og próf. Aage Friis sagn-
fræðing í Danmörku og Joh. L. Mo-
winckel síðar forsætisráðherra, i
Noregi. Þessir menn voru farnir að
starfa að fjelagsstofnuninni 1918 og