Fálkinn - 01.09.1939, Qupperneq 4

4
FÁ.LKINJN
TTMHVERFIÐ mótar manninn.
Umhverfið getur skapað ör-
lög lieilla þjóða og valdið sigrum
þeirra og hruni, það skapar fram-
tíðarmöguleika þeirra og innra
sem ytra viðhorf þeirra til iífs-
ins. Þannig mótast líf hvers ein-
staklings í djúpu innra samræmi
við Jandslag, staðháttu og lofts-
lagið þar sem hann býr. En ná-
kvæmlega eins og náttúran mót-
ar þjóðarsálina, þannig mótar
hún og sál hvers einstaks. Við
vitum ofurvel, að sljettubúinn er
jafnaðárlega öðruvísi skapi far-
inn cn dalbúinn eða fjallabúinn.
Og jeg hef þrásinnis veitt því
eflirtekt, að fólk sem býr í fögru
umhverfi hefir eitthvað glæsilegt
er og livernig sem hún birtist.
Það er skylda okkar gagnvart
þjóðarheildinni það er skvlda
gagnvart fegurð lífsins.
í islensku landslagi eru til
margir töfrandi fagrir staðir,
sumir alkunnir, en aðrir litt eða
ekkert þektir. Einn þeirra staða
er Barnafoss í Hvítá hinni horg-
firsku. En sá staður er minna
þektur en skyldi og lielst fyrir þá
sök, að hann er afvikinn og að
þangað hefir til þessa ekki legið
akfær vegur.
Erlendur mentamaður og víð-
f'örull ferðalangur, sagði fvrir fá-
um árum siðan, að þeir staðir í
íslensku landslagi, sem mest
væru eftirsóttir af erlendum
BARNAFOSS
Barnafoss.
i skapgerð sinni. Það hefir óaf-
vitandi mólast af fegurðinni, sem
uinhyerfis það er.
Þess vegna hefir það djúp
sálræn áhrif að njóta fegurðar,
hvort lieldur er í formi, anda-
gift, litum eða hljómum. Einn
þáttur þessarar fegurðar er i
náttúrunni sjálfri, en það er feg-
urð landslagsins. Og þetta er ekki
veigalítill þáttur i þjóðarsálinni,
því sveitafólk mótast af engri
fegurð meir, en einmitt af feg-
urð landsins, enda þótt það geri
sjer það ekki ljóst, eða viti alls
ekki af því. Kaupstaðarbúinn nýt-
ur landslagsfegurðarinnar meir i
augnablikinu og gerir sjer fyllri
grein fyrir henni, enda þótt hún
móti ekki líf hans jafn varanlega
og hún mótar líf sveitafólksins.
En livað sem þessu líður, þá
er það skylda okkar að vekja
eftirtekt á fegurð, hvar sem liún
ferðamönnum, ættu jafnoka sína
í öðrum löndum. Þannig ■ væru
Niagarafossarnir fegurri en Gull-
foss eða Detlifoss, Geysir ætti
volduga keppinauta í Yellowstone
Park, Vesúvius væri frægara f jall
en Hekla og Fingalshellirinn væri
skemtilegri en Surtshellir. En
þessi sami maður sagði að á ís-
landi væri til ein perla, sem hvergi
ætti sinn líka i heiminum, og það
væriuppspretturnar við Barnafoss
Hann sagði að þelta væri svo ein-
stætt og undursamlegt fyrirbrigði
að slikur staður yrði í öllum öðr-
um menningarlöndum jarðarinn-
ar notaður til að draga að ferða-
mannastraum. Þangað sópuðúst
ferðamenn i þúsundatali, þangað
lægju járnbrautir og akbrautir,
Þar risu upp veglegar gistihallir
og staðurinn væri auglýstur á
ferðaskrifstofum út um allan
heim. En lijer uppi á íslandi vissu
fáir af þessari sjerstæðu perlu,
hún væri livergi auglýst og þang-
að lægi ekki einu sinni akfær
vegur1). Það væri hending ein ef
maður rækist þangað. En þetta
fálæti við fegurð Barnafoss væri
átakanlegur vottur þess, að ís-
lendingar kynnu enn ekki að
notfæra sjer þá auðlind, sem
ferðamannastraumurinn gæti
veitt liinni íslensku þjóð.
Og hjer er annað dæmi: Fyrir
2—3 árum sendu Hollendingar
kvikmyndaleiðangur til íslands
til að taka menningarkvikmynd
af landi og þjóð. Að áliðnu sumri
þegar þeir voru búnir að fara
yfir meginhluta landsins, benti
jeg þeim á að fara að Barnafossi,
því að þar sæju þeir stað, sem
væri einstakur í sinni röð i ís-
lensku landslagi. En þeir voru
tregir að fara þangað. Þegar þeir
heyrðu nefndan „foss“ hristu
þeir höfuðið, því þeir sögðust
vera búnir að sjá alla fegurstu
fossana á landinu. Saml fóru
þeir þangað, og þeir urðu svo
hrifnir af fegurðinni við Barna-
foss, að þeir sögðust engan blett
á íslandi hafa sjeð fegurri og að
dagurinn væri skemtilegasti dag-
ur ferðalagsins.
Þetta eru aðeins tvö dæmi af
ótal mörgum, sem öll hljóða á
einn veg, enda búa stórfeldar
andstæður og fjölþætlir litir i
landinu umhverfis Barnafoss.
Þar er í senn voldug hamslaus
tign og óviðjafnanlega mjúkur
og ljóðrænn yndisleiki, sem lilýt-
ur að heilla hverja einustu feg-
urðarnæma mannssál.
Fari maður upp á lágan
skógivaxinn ás, sunnanmegin
Hvítár, og sem Hraunsás heitir,
sjest best hvernig Jandi er hátt-
að í kringum Barnafoss. Or
a) Nú er kominn vegur frá Reyk-
holti um Barnafoss, að Húsafelli.
norðaustri teygist hraunfláki all-
mikill milli Hvítár og Síðufjalls
og nær spöl niður fyrir Gils-
bakka. Þetta er sá hluti Hall-
mundarhrauns, sem lengst nær
niður í bygðina, og það er í þess-
ari hraunálmu, sem hinir víð-
frægu hellar, Surtsliellir, Víð-
gelmir og Stefánshellir eru. Það
er ósljett yfirferðar, en víða vax-
ið grámosa og lyngi, og sumstað-
ar jafnvel kjarri eða skógi. í
norðri er Síðuf jallið, en undir því
Hvítársíðan og sjest öll bæjar-
röðin frá austri til veslurs, að
einum bæ undanteknum — Kal-
manstungu. í vesturátt ber mest
á Hvítá, þar sem hún liðast eins
og silfurrönd eftir rennisljettum
eyrum og grundum á mótum
Mýra- og Borgarfjarðarsýslna.
Skáneyjarbungan, Skarðsheiðin
og fjallahringur' langt vestur i
Mýrasýslu loka sjóndeildar-
hringnum til vesturs. En vestan
í sjálfum Hraunsásnum er lítið
en djúpt dalverpi, sem Skolla-
dalur heitir. Það líkist einna mest
þröngum farvegi, það er stórgrýtt
skógivaxið og mjög fallegt. Átti
Hvítá að liafa runnið þar á land-
námsöld og að sunnanverðu við
Kraunsásbæinn, en bóndinn, sem
átti þá í illdeilum við Illuga
svarta á Gilsbakka, var hræddur
um líf sitt fyrir honum og átti
að hafa veitt ánni norður fyrir
ásinn, sjer til verndar. Til suðurs
ber mest á fannbreiðum Oksins,
til Reyðarfells og Reyðarfells-
skógar, en hyldjúp hamragil
skerast niður fjallshlíðarnar og
sumstaðar sjást háir og tíguleg-
ir fossar falla fram af slútandi
bergsnösum. Fegurst er útsýn til
austurs, og er það svo undursam-
lega fagurt, að vart mun annars-
staðar úr borgfirskri bygð vera
fegurra nje stórfeldara útsýn að
sjá. Þaðan blasir við Hvítá í
stríðum strengjum og úðamikl-
Barnafoss (efri fossinn).